Bók blaðamannsins Jóns Daníelssonar um Guðmundar- og Geirfinnsmál kemur út eftir helgi. Þar er nýju ljósi varpað á ýmis atriði sakamálanna og settar fram upplýsingar sem hvergi hafa birst áður.

Stundin fékk leyfi Jóns til að birta kafla úr bókinni en forsölu hennar á Karolina Fund lýkur á sunnudagskvöld.

Kaflinn sem hér birtist heitir „France‘s Winegate“ og fjallar um pappírsblað sem höfundur telur að sanni endanlega sakleysi Sævars Ciesielski.

Undir þetta sjónarmið hefur Ragnar Aðalsteinsson, einn af verjendum sakborninganna í Guðmundar- og Geirfinnsmálum, tekið og eru upplýsingarnar komnar á borð endurupptökunefndar.

France‘s Winegate

Eins og áður greinir eru meðal málsgagnanna handskrifuð blöð sem Sævar skrifaði í byrjun september 1977. Þetta er nokkuð ítarlegur listi yfir það sem hann taldi sig geta munað frá dögunum kringum 19. nóvember 1974 en auðvitað er óvarlegt að ætla að allt sé nákvæmt sem hann taldi sig muna nærri þremur árum síðar.

Í rauninni er þessi greinargerð Sævars óþarflega löng og nær yfir of marga daga. Það er alla vega sennilegasta skýringin á því að verjandi hans skyldi ekki reka augun í það atriði sem mestu skiptir. Sævar segir nefnilega frá því að hann hafi horft á sjónvarp dálitla stund seint að kvöldi 19. nóvember og lýsir erlendri fréttamynd:

„það var frétakvikmynd frá Fraklandi ef ekki erlend málefni í umsjá Soniu Dijékó ég held að það hfi verið sami fréta maður sem talaði vikuna áður um Chile og Alendes, Haraldur ólafsson, sagt var frá rauðvín svindli hjá stóru vín fyritæki í Fraklandi. Sýnd var af hvítum tank bílum sem var verið að dæla vín í. Belgar og þjóðverjar sem hofðu keipt stora vin farma færu í storlegt skaðabóta mál. Svikið var að mig minnir að rauðvínið var ekki látið gerjast og var blandað með alkahóli upp í vissan stirkleika. Aðrir vin framleiðendur voru hrædir að missa sína samninga við erlend ríki sökum þess máls og var spáð að vin framleiðsla minndi dragast saman í Fraklandi. Það má vera að Árni Bergman hafi verið þulur í þætinum einig.“

Viðbrögð dómaranna við þessum handskrifuðu blöðum voru þau, að spyrja Sævar um þau og benda honum á, að þarna segðist hann hafa farið frá Kjarvalsstöðum um kl. 22.00 og það væri ekki í samræmi við framburð hans fyrir dómi. Að athuga hvort þessi fréttamynd hefði raunverulega verið sýnd í sjónvarpinu þetta kvöld, hvarflaði ekki að þeim.

Sonja Diego staðfesti í símtali þann 31. mars 2016, að aldrei hefði verið haft samband við sig í tengslum við þetta atriði og hún taldi líka óhætt að fullyrða, að slík fyrirspurn hefði varðveist í minningunni.

Fjórum áratugum síðar er vandalaust að fletta því upp, að þátturinn Heimshorn í umsjón Sonju Diego var vissulega sýndur þriðjudagskvöldið 19. nóvember 1974 kl. 22.25-23.00 samkvæmt auglýstri dagskrá. Þessi þáttur hafði áður einmitt heitið Erlend málefni en þegar hér var komið sögu kallaðist hann Heimshorn. Þátturinn var næstur á eftir bresk-kanadísku fræðslumyndinni Sumar á norðurslóðum, Íþróttamenn við ysta haf sem Einari Bollasyni var sýnt úr, þegar hann var í gæsluvarðhaldi 1976. Sjónvarpsefnið virðist sem sagt hafa verið varðveitt og haustið 1977 hefði sennilega mátt fá það alveg á hreint í eitt skipti fyrir öll, að Sævar hefði ekki farið til Keflavíkur.

En þetta virðist sem sagt aldrei hafa verið athugað. Ekki fyrr en þann 8. apríl 2016, þegar vinnsla þessarar bókar var komin á lokastig. Þótt nánast virtist útilokað að enn væru varðveittar nokkrar heimildir um þennan síðasta dagskrárlið sjónvarpsins þriðjudagskvöldið 19. nóvember 1974, var óafsakanlegt að ganga ekki endanlega úr skugga um það.

Það tók safnvörð í geymslu Útvarpshússins við Efstaleiti ekki langa stund að finna líklega einu ummerkin sem varðveist hafa eftir þennan 35 mínútna langa fréttaskýringaþátt. Þetta er einfaldur listi yfir þær filmur úr þættinum sem settar voru í geymslu. Á blaðinu eru tilgreindar sex filmur. Sú sem síðast er talin ber heitið FRANCE‘S „WINEGATE“ og hefur verið tæpar sjö mínútur að lengd.

Þótt filman sjálf sé ekki lengur til hjá RÚV, dugar nafnið eitt og sér nokkuð langt. Watergate-hneykslið hafði skekið Bandaríkin undanfarin ár með þeim afleiðingum að Richard Nixon neyddist til að segja af sér forsetaembættinu þann 9. ágúst 1974. Um þetta leyti og reyndar lengi síðan, var hneykslismálum gjarnan gefið heiti sem endaði á „-gate“ og þannig gefin til kynna einhvers konar samlíking við „Watergate“. Heiti þessarar stuttu fréttamyndar þýðir sem sagt beinlínis „Franska vínhneykslið“ eða „Vínhneykslið í Frakklandi“.

Og þetta kemur heim og saman við þá fréttamynd sem Sævar lýsti í „skýrslu“ sinni til Sakadóms Reykjavíkur í byrjun september 1977 en dómurunum þótti ekki einu sinni ástæða til að athuga. Svo vill til að einmitt þetta myndband var gert aðgengilegt á YouTube árið 2015 undir heitinu „RR7445B FRANCE‘S WINEGATE SCANDAL“. Upphafsnúmerinu ber saman við blaðið í Efstaleitinu „ROVER REPORT 7445B“.

Lýsingu Sævars ber hins vegar að mörgu leyti fremur illa saman við myndina. Þar er ekki að sjá hvíta tankbíla, heldur aðeins hvíta vínkassa. Það voru heldur ekki Þjóðverjar eða Belgar sem hugðu á skaðabótamál, heldur frönsk stjórnvöld sjálf sem töldu ímynd Frakklands hafa skaðast og gerðu háar skaðabótakröfur á hendur þeim vínframleiðendum sem voru ákærðir. Og ekki virðist það hafa verið alkóhól sem bætt var í rauðvínið heldur einhver ótilgreind efni samkvæmt frásögn enska þularins sem talar um „chemicals“.

En Sævar hefur rétt fyrir sér þegar hann nefnir „rauðvín“ og „svindl“. Hann nefnir líka stórfyrirtæki og þótt hann noti orðið í eintölu en ekki fleirtölu, fer hann engu að síður rétt með það atriði. Í dálitlum ramma neðan við sjónvarpsdagskrána í Morgunblaðinu á bls. 33, er fjallað um þáttinn Heimshorn og þar kemur fram að Haraldur Ólafsson og Árni Bergmann muni meðal annarra fjalla um tiltekin atriði. Sævar fer því líka rétt með þessi nöfn.

Minni manna er brigðult og til að fara rétt með efni fréttamyndar svo löngu síðar, jafnvel bara í stórum dráttum, þarf nánast afbrigðilega gott minni. Að geta tilgreint rétt einungis fáein atriði, eins og Sævar gerir í þessum texta, ætti að mega teljast nokkuð ákveðin vísbending um að hann hafi í raun og veru séð myndina.

Í þessu tilviki vill reyndar svo til, að við höfum samanburð. Þann 9. mars 1976 létu Eggert og Sigurbjörn Víðir sýna Einari Bollasyni 5 mínútna kafla úr íþróttamynd sem Einar taldi sig hafa séð að kvöldi 19. nóvember 1974. Áður höfðu Eggert og Sigurbjörn Víðir skoðað alla myndina. Eggert lýsir þessu á minnisblaði og segir þar:

„Í dag ræddum við svo við Einar og gat hann að nokkru lýst efni myndarinnar. Hann nefndi þar nokkur atriði, sem sýnd voru í myndinni, en tald[i], að nokkur önnur hefðu verið í myndinni, sem ekki voru þar sýnd.“

Eggert virðist hafa talið það rýra trúverðugleika Einars að hann skyldi nefna atriði sem ekki voru í myndinni og það má sem best kalla eðlileg viðbrögð. Í rauninni er hér lýst nákvæmlega sömu ágöllum og eru svo áberandi í frásögn Sævars. Hugurinn virðist í báðum tilvikum hafa skáldað í eyðurnar. En það er ekkert óeðlilegt. Einar var að rifja upp sjónvarpsefni sem hann hafði séð fyrir tæplega einu og hálfu ári. Minningar Sævars voru nærri þriggja ára gamlar.

Um það þarf ekki lengur að deila, að Einar sá þessa íþróttamynd. Hann lýsir atvikinu sjálfur í bók þeirra Heimis Karlssonar og minnist þess sérstaklega hversu ánægður hann var með frammistöðu sína:

„Mér tókst vel upp niðri í Sjónvarpi og var sérstaklega ánægður með eigin frammistöðu, því ég sá myndbrot sem ég þekkti vel. … Ég varð spenntur og eftirvæningafullur eins og smástrákur. … Um kvöldið sofnaði ég glaður og ánægður í fangaklefanum, er ég hafði tekið saman bækurnar mínar og búið mig til heimferðar, viss um að mér yrði sleppt daginn eftir.“

Bókin kom út 1994, átján árum eftir þá atburði sem hér er lýst. Sjálfur hefur Einar greinilega aldrei efast um að hafa séð myndina og að hann hafi í raun og veru séð hana er auðvitað hafið yfir allan vafa.

Sú spurning sem nú þarf að svara er sú, hvort hægt sé að draga í efa að Sævar hafi séð myndina um rauðvínshneykslið í Frakklandi. Og það er í rauninni ekki gerlegt. Að hugurinn skáldi í eyðurnar er ekkert einsdæmi eins og dæmið af Einari sýnir. Fyrirbrigðið er að auki vel þekkt meðal sálfræðinga en það mun fyrst hafa sannast í tilraun sem gerð var árið 1902.

Og þetta skiptir auðvitað meginmáli. Sævar hefur greinilega séð þessa mynd. Að minni hans sé talsvert götótt og hugurinn skáldi í eyðurnar, þegar hann er að berjast við að rifja þetta upp nærri þremur árum síðar, dæmist afar léttvægt í samhenginu.

Þetta pappírsblað, sem enn er varðveitt í Útvarpshúsinu við Efstaleiti, verður þar með hin endanlega fjarvistarsönnun. Á milli hálf ellefu og ellefu að kvöldi 19. nóvember 1974, sat Sævar heima hjá mömmu sinni á Grýtubakkanum og horfði á sjónvarpið. Nákvæmlega á sama hálftímanum og hann átti að hafa verið að berja Geirfinn Einarsson með spýtu í Dráttarbrautinni í Keflavík.

Fjarvistarsönnun „höfuðpaursins“ Sævars er auðvitað sjálfkrafa líka fjarvistarsönnun Erlu, Guðjóns og Kristjáns Viðars. Um það þarf ekki að hafa fleiri orð.