Kísilmálmverksmiðja United Silicon hefur að undanförnu losað hættuleg eiturefni í skjóli nætur út úr reykhreinsivirki verksmiðjunnar og út í andrúmsloftið. Um er að ræða ryk sem verður til við bruna á timbri en timbrið er notað til þess að hita upp fyrsta ofninn af fjórum sem United Silicon hyggst gangsetja á næstu árum. Myndskeiðið var tekið um miðjan desember en samkvæmt heimildum Stundarinnar innan verksmiðjunnar hefur þetta verið gert ítrekað, alltaf að næturlagi.

Þess ber að geta að United Silicon hefur aldrei tekist að halda kjörhitastigi á ofninum frá því hann var fyrst gangsettur 13. nóvember. Af þeim sökum hefur verksmiðjan brennt mun meira af timbri en áætlað var en umrætt timbur var og er blautt og því verða til hættuleg og krabbameinsvaldandi efni við brunann. Efnin sem um ræðir eru svokölluð PAH-efni og B(a)P-efni. Ekki er þó hægt að fullyrða hversu mikið magn af eiturefnum leynist í þessari losun verksmiðjunnar þar sem þessari aðferð hefur verið haldið leyndri fyrir eftirlitsstofnunum. Stundin hefur áður fjallað um þau krabbameinsvaldandi efni sem berast frá verksmiðjunni.

Hér sjást starfsmenn United Silicon hleypa eiturefnum beint út í andrúmsloftið á vinnusvæði verksmiðjunnar í Helguvík.

Ofninn slær reglulega út

Gríðarleg mengun barst frá kísilmálmverksmiðjunni í dag og var hún vel sýnileg frá Reykjanesbæ. Eitt af þeim myndskeiðum sem Stundin birtir nú er af umhverfi verksmiðjunnar um klukkan hálf þrjú í dag. Á myndskeiðinu sést hvar mengunina leggur frá verksmiðjunni og í átt að íbúabyggð sem er aðeins tæpan kílómetra frá vinnusvæðinu. Þá berst enn stæk brunalykt frá verksmiðjunni en talsmenn hennar höfðu lofað því í yfirlýsingu sem þeir sendu frá sér í lok nóvember að hún yrði úr sögunni í lok þess mánaðar því þá var gert ráð fyrir að ofninn væri kominn í full afköst. Hann er ekki enn kominn í full afköst. Samkvæmt heimildum Stundarinnar slær ofninn reglulega út þegar hann er farinn að nota hámarksorku og því þarf reglulega að kveikja á honum aftur. Þessar bilanir eru sagðar í rafkerfi verksmiðjunnar og ekki enn sé búið að laga þær.

„Þetta er ein mesta skítahola sem ég hef komið í enda eru hér menn að segja upp störfum einfaldlega af öryggisástæðum“

Þá sjást ömurlegar vinnuaðstæður starfsmanna United Silicon í einu af myndskeiðunum. Umrætt myndskeið er tekið innan í verksmiðjunni á starfssvæði tuga starfsmanna sem sjá ekki fram fyrir sig af mengun. Reykur og stæk brunalykt er um alla verksmiðju og þá skiptir engu hvort unnið er við hliðina á ofninum sjálfum eða inni í sérstöku stjórnherbergi sem á að vera alveg laust við reyk. Sjúkraherbergi starfsmanna sést einnig á þeim myndskeiðum sem Stundin hefur undir höndum. Það er að mestu óklárað, grútskítugt og engin áhöld, plástrar eða annað sem þyrfti að nota ef alvarlegt slys yrði á staðnum. „Það færi enginn þarna inn með opið sár til dæmis. Þetta er eins og herbergi á sjúkrahúsi á stríðssvæði  sem hefur orðið fyrir sprengjuárás og er náttúrulega ekki nokkrum manni bjóðandi,“ sagði starfsmaður United Silicon sem Stundin ræddi við.

Ömurlegar vinnuaðstæður starfsmanna United Silicon sjást í þessu myndskeiði hér sem tekið er innan í verksmiðjunni. Þessi gríðarlega mengun innanhúss er ekki einsdæmi.

Yfirlýsingar ekki í takt við raunveruleikann

Þessar lýsingar eru ekki einsdæmi því Stundin hefur áður í umfjöllunum sínum bæði rætt við sjálfstæða verktaka sem hafa unnið á svæðinu sem og aðra starfsmenn sem einnig blöskraði ástandið. Þessar lýsingar eru þó í mótsögn við yfirlýsingar United Silicon en kísilmálmverksmiðjan sendi frá sér eftirfarandi yfirlýsingu í lok nóvember: „United Silicon telur rétt að það komi fram að starfsmenn fyrirtækisins hafa mætt sérstaklega vel til vinnu og enginn þeirra kvartað undan óþægindum vegna reyks eða lyktar. United Silicon er annt um starfsmenn sína sem og bæjarbúa alla, heilsa þeirra og öryggi er í forgangi.“

Af myndskeiðunum að dæma samræmast yfirlýsingar United Silicon ekki veruleikanum. Þvert á móti hafa starfsmenn oft kvartað yfir loftgæðum á vinnusvæðinu og sérstaklega inni í verksmiðjunni en því sé haldið leyndu „...og sópað undir teppi“ eins og einn starfsmaður orðaði það.

Svona leit umhverfi kísilmálmverksmiðju United Silicon út klukkan 14:30 í dag. Gríðarlega mengun lagði frá verksmiðjunni.

„Hvar er heilbrigðiseftirlitið? Vinnueftirlitið?“

„Ef fólk vissi bara hvað færi hér fram þá væri löngu búið að loka þessari verksmiðju, það er engin spurning,“ segir starfsmaður sem Stundin ræddi við. Hann segir að sér sé umhugað um öryggi og heilsu vinnufélaga sinna „Menn eru að segja upp störfum einfaldlega af öryggisástæðum. Það situr í mér hversu máttlausar eftirlitsstofnanirnar eru. Ég trúi ekki öðru en að eftirlitsaðilar hafi tekið út sjúkraherbergið, starfsmannaaðstöðuna og sjálft vinnusvæðið en ekkert hefur breyst og ekkert hefur verið lagað. Hvar er heilbrigðiseftirlitið? Vinnueftirlitið? Slökkviliðið? Umhverfisstofnun?“ spyr starfsmaðurinn.

Á íbúafundi sem var haldin í Reykjanesbæ í desember kom fram að Umhverfisstofnun hefði skráð 11 frávik frá ákvæðum starfsleyfis United Silicon og var krafist úrbóta. Engin viðbrögð fengust frá kísilmálmverksmiðjunni og því hótaði Umhverfisstofnun þvingunarúrræðum. Um leið og stofnunin hótaði að loka verksmiðjunni var loksins komið til móts þær kröfur um úrbætur sem lágu fyrir eftir eftirlitsheimsóknir á vinnusvæðið. Sigríður Kristjánsdóttir, fulltrúi Umhverfisstofnunar á umræddum íbúafundi, sagði líka að skráningar United Silicon hefðu ekki verið fullnægjandi og að fulltrúar fyrirtækisins hafi í ofan á lag gefið Umhverfisstofnun vísvitandi misvísandi upplýsingar til þess að afvegaleiða stofnunina.

Lugu að Umhverfisstofnun

Um var að ræða mæli sem Umhverfisstofnun krafðist þess að yrði settur upp í rjáfur á reykhreinsivirki verksmiðjunnar. Þann 11. nóvember höfðu forsvarsmenn United Silicon sagt það á fundi með Umhverfisstofnun að búið væri að kaupa umræddan mæli en að veðuraðstæður hefðu hamlað uppsetningu. Í ljós kom hins vegar að United Silicon hafði aldrei keypt mælinn. Með hótunum um þvingunarúrræði tókst Umhverfisstofnun að þrýsta á United Silicon að kaupa umræddan mæli en kvittun fyrir greiðslu hans varð til þess að þeim var leyft að kveikja á ofni verksmiðjunnar á ný. Kvittunin var hins vegar dagsett töluvert síðar en United Silicon hafði sagt Umhverfisstofnun. Því lugu forsvarsmenn verksmiðjunnar að eftirlitsstofnuninni. Þá lýstu fulltrúar Umhverfisstofnunar erfiðum samskiptum við forsvarsmenn United Silicon.

Starfsmaður verksmiðjunnar segist í samtali við Stundina undrast aðgerðarleysi eftirlitsstofnana. „Mér er umhugað um heilsu þeirra sem ég starfa með og með þessu áframhaldi verður stórslys. Þetta er áfellisdómur yfir þessum eftirlitsstofnunum sem kvitta upp á þessa vitleysu. Ég hef unnið í sambærilegum störfum í mörg ár og ég hef aldrei á ævinni orðið vitni að öðru eins rugli og á sér stað þarna á degi hverjum og nú er ég bara að tala um aðstæður starfsmanna. Þá er mengunin öll eftir og hvernig við erum að losa þetta út fram hjá mengunarvörnunum. Það er allt annað mál og stærra,“ sagði starfsmaðurinn.

Fleiri myndskeið næstu daga

Stundin hefur á undanförnum mánuðum og vikum ítarlega fjallað um kísilmálmverksmiðju United Silicon, aðdragandann að byggingu hennar og vafasama viðskiptasögu eigandans, Magnúsar Garðarssonar og mun halda því áfram. Þau myndskeið sem Stundin birtir nú sýna mengunina fyrir innan og utan verksmiðjuna auk þess sem eitt myndskeið sýnir umrædda losun eiturefna í skjóli næturs.

Stundin hefur fleiri myndskeið og ljósmyndir undir höndum sem hún mun birta næstu daga og sýna bágar vinnuaðstæður, gríðarlega mengun og mörg alvarleg mistök sem hafa átt sér stað í verksmiðjunni. Þetta er ekki í fyrsta skiptið sem Stundin birtir myndskeið frá verksmiðjunni. Í byrjun desember birti Stundin myndskeið sem sýndi United Silicon brjóta reglur þegar þeir loftræstu verksmiðjuna með því að nota stórar dyr.

Forsvarsmenn verksmiðjunnar hafa líkt menguninni við áramótabrennu og sendi Umhverfisstofnun frá sér yfirlýsingu í lok nóvember, verksmiðjunni til stuðnings, þar sem kom fram að fyrirtækið væri „í byrjunarfasa“ og að „mælingar á mengunarefnum [hefðu] aldrei farið yfir skilgreind viðmiðunarmörk“. Í lok nóvember sagði Umhverfisstofnun það vera mat sitt og sóttvarnarlæknis að „ekki [væri] þörf á að grípa til aðgerða að svo stöddu“, en í eftirlitsferðum í desember fundust ellefu frávik frá starfsleyfi.