Verjendur tveggja kvenna, sem héraðssaksóknari hefur ákært fyrir að hafa staðið upp í flugvél Icelandair og mótmælt brottvikningu hælisleitanda, segja að þeim sé gert ógerlegt að taka til varna fyrir skjólstæðinga sína. Verknaðarlýsing í ákæru sé svo óskýr að þeim hafi ekki tekist að ráða hvað hvorum skjólstæðingi þeirra sé gefið að sök. Þar sem ekki sé að finna neina sundurgreininingu á meintri háttsemi þeirra sé þeim illmögulegt að taka afstöðu til sakargifta.

Þetta kemur fram í greinargerð sem lögmenn kvennanna, þau Páll Bergþórsson og Auður Tinna Aðalbjarnardóttir, lögðu fyrir héraðsdóm Reykjavíkur, þann 20. nóvember síðastliðinn. Lögmennirnir krefjast þess að málinu verði vísað frá dómi, en til vara að konurnar tvær verði sýknaðar af öllum kröfum ákæruvaldsins.

Lögmennirnir gagnrýna rannsókn málsins harðlega og segja skjólstæðinga sína ekki hafa notið réttlátrar málsmeðferðar. Þá benda þeir á að málsmeðferðin hafi dregist langt úr hófi fram, en tvö og hálft ár liðu frá því atvikið átti sér stað og héraðssaksóknari lagði fram ákæru í málinu. 

Óljósar sakargiftir 

Í ákæru héraðssaksóknara eru þær Jórunn Edda og Ragnheiður Freyja sakaðar um að hafa með hátterni sínu brotið gegn 106. og 168. gr. almennra hegningarlaga með því að hafa annars vegar tálmað lögreglumönnum við skyldustörf og hinsvegar raskað öryggi flugvélarinnar. Þá eru þær einnig sakaðar um að hafa brotið gegn 141. gr. loftferðalaga með því að óhlýðnast fyrirmælum áhafnarinnar í vélinni.

Hámarksrefsing við broti gegn 106. gr. almennra hegningarlaga er tveggja ára fangelsi en refsing við broti gegn 168. gr. sömu laga getur verið allt að sex ára fangelsi. Þá liggur allt að fimm ára fangelsisdómur við broti gegn 141. gr. loftferðalaga. Þær geta því átt yfir höfði sér allt að sex ára fangelsisdóm verði þær fundnar sekar.

„Ákæruvaldið hefur valið þá leið að ákæra fyrir ýmis konar brot á almennum hegningarlögum sem og sérlögum í þeirri von að dómurinn fallist á að minnsta kosti eitthvert þeirra eigi við. Hinar óljósu sakargiftir og ónákvæma heimfærsla er til þess fallin að gera verjendum ákærðu erfitt fyrir,“ segir í greinargerð lögmanna þeirra Jórunnar Eddu og Ragnheiðar Freyju, sem lögð var fyrir héraðsdóm Reykjavíkur í síðustu viku. „Verjendum ákærðu hefur ekki tekist að ráða hvað hvorum skjólstæðingi þeirra er gefið að sök og er því torvelt að verjast ákæruatriðum.“

Óskýr verknaðarlýsing 

Frávísunarkrafa lögmannanna byggir á því að ákæruskjal héraðssaksóknara fullnægi ekki kröfum 152. gr. laga um meðferð sakamála, sem kveður á um skýrileika í ákæru.

„Af verknaðarlýsingu eiga ákærðu að geta ráðið hvaða háttsemi þeim er gefin að sök og hvaða refsilagaákvæði þær eiga að hafa brotið gegn án þess að tvímælis orki í þeim efnum. Í ákæruskjali er engin sundurgreining á háttsemi ákærðu. Ákærðu er því illmögulegt að taka afstöðu til sakargifta og er ógerlegt fyrir verjendur að taka til varna fyrir skjólstæðinga sína,“ segir í greinargerðinni.

Þá sé ekki nóg að tilgreina í ákæru að um samverknað hafi verið að ræða til að komast megi hjá því að lýsa refsiverðri háttsemi hvers og eins ákærðu frekar. Lögmennirnir segja ennfremur að verknaðarlýsing í ákæru eigi ekkert skylt við það sem raunverulega gerðist og að hún eigi sér ennfremur ekki stoð í gögnum málsins. Er vísað til þess að ekki sé samræmi á milli þess sem ákærðu var gefið að sök við lögreglurannsókn og síðar í ákæruskjali.

Fari svo að kröfu um frávísun verið hafnað skora lögmennirnir á ákæruvaldið að leggja fram endurrit af skýrslutökum af þeim fimm vitnum sem teknar voru á rannsóknarstigi málsins, en það er mat ákærðu að samantektir lögreglu gefi „verulega skakka mynd af raunverulegum framburði vitna á rannsóknarstigi.“

Óréttlát málsmeðferð

Krafa um sýknu byggir á því að það sé bæði rangt og með öllu ósannað að þær Jórunn Edda og Ragnheiður Freyja hafi gerst sekar um þá háttsemi sem tilgreind er í ákæru. Gera lögmennirnir alvarlegar athugasemdir við rannsókn málsins og fullyrða meðal annars að ákærðu hafi ekki notið réttlátar málsmeðferðar.

„Að undanskildum frumskýrslum af sjálfum ákærðu er stuðst við skýrslur af starfsmönnum kæranda. Ákærðu telja að rannsakendur hafi ekki annast rannsóknina á hlutlægan hátt og kannað jafnt það sem horfi til sektar og sýknu þeirra. Ákærðu hafa ekki notið réttlátar málsmeðferðar að þessu leyti.“

Í því sambandi er vísað til þess að málsmeðferðin öll hafi dregist langt úr hömlu í brýnni andstöðu við 53. gr. laga um meðferð sakamála, 70. gr. stjórnarskrárinnar sem og 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu, sem kveði á um að hraða skuli málsmeðferð eins og kostur er.

„Rannsókn málsins virðist hafa legið niðri í a.m.k. 15 mánuði hjá lögreglu. Þá leið tæpt ár frá því að rannsókn málsins var lokið og ákæra var loks gefin út. Engar skýringar réttlæta þessa áralöngu málsmeðferð en ljóst er að ákærðu er ekki um að kenna,“ segir í greinargerðinni.

Frestur til brottvísunar útrunninn

Það var að morgni dags þann 26. maí 2016 sem þær Jórunn Edda og Ragnheiður Freyja stóðu upp í flugvél Icelandair til að mótmæla brottvísun hælisleitandans Eze Okafor sem hafði verið handtekinn og færður með lögregluvaldi í flugvélina þar sem vísa átti honum til Svíþjóðar.

Þá þegar lá fyrir að sænsk yfirvöld myndu ekki taka mál hans fyrir heldur senda hann aftur til heimalandsins Nígeríu en Eze hefur greint frá því að hann hafi flúið þaðan í kjölfar árása Boko Haram liða, sem veittu honum stungusár og myrtu bróður hans. Ragnheiður og Jórunn stóðu upp áður en vélin tók á loft og báðu aðra flugfarþega um að sýna hælisleitandanum samstöðu en flugstjóri flugvélarinnar neitaði að taka á loft fyrr en allir farþegar höfðu sest niður.

Stundin ræddi við þær Jórunni Eddu og Ragnheiði Freyju stuttu eftir að ákæran hafði verið lögð fram í síðasta mánuði, en þá sögðust þær hafa gripið til þessa örþrifaráðs til þess að vernda vin sinn sem þær óttuðust mjög um. Þá þegar hefði legið fyrir að verið væri að vísa Eze úr landi á grundvelli dyflinnarreglugerðarinnar þrátt fyrir að kærunefnd útlendingamála hefði verið búin að úrskurða um að að frestur til þess gera slíkt væri útrunninn. Þær hafi því einfaldlega verið að bregðast við þessu lögbroti Útlendingastofnunar: 

Allt að sex mánaða fangelsiHin 21 árs gamla Elin Ersson gæti átt yfir höfði sér allt að sex mánaða fangelsis fyrir sambærilegt brot og þær Jórunn og Ragnheiður eru ákærðar fyrir. Þær gætu hinsvegar átt yfir höfði sér allt að sex ára fangelsisdóm.

Málinu svipar til máls sænsku háskólastúdínunnar Elin Ersson sem vakið hefur heimsathygli en hún neitaði í júlí síðastliðnum að setjast í sæti sitt til að hindra brottvísun afgansks flóttamanns. New York Times fjallaði nýlega ítarlega um mótmæli Ersson sem urðu til þess að hún og flóttamaðurinn voru leidd út úr vélinni en hann var sendur úr landi nokkru síðar.

Ersson hefur nú verið ákærð fyrir brot á lögum um loftferðir og getur hún átt yfir höfði sér allt að sex mánaða fangelsisdóm verði hún fundin sek. New York Times hefur eftir Ersson að hún líti á það sem skyldu sína að rísa upp fyrir hönd þeirra sem sendir eru í opinn dauðann til stríðshrjáðra landa. Athygli vekur að þeim Jórunni og Ragnheiði var birt ákæra nákvæmlega sama dag og Ersson eða föstudaginn 19. október, en þá voru tvö og hálft ár síðan atvikið átti sér stað.