Þessi grein birtist upphaflega í Stundinni fyrir meira en 6 árum.

Starfshópur um traust á stjórnmálum leggur til yfirhalningu á hagsmunaskráningu og aukið gagnsæi

Setja ætti regl­ur um lobbý­ista, auka gagn­sæi í sam­skipt­um þeirra við kjörna full­trúa og tryggja að hags­muna­skrán­ing ráð­herra nái yf­ir skuld­ir þeirra, maka og ólögráða börn, sam­kvæmt til­lög­um starfs­hóps um traust á stjórn­mál­um. Lagt er til að Sið­fræði­stofn­un fái hlut­verk ráð­gjafa rík­is­stjórn­ar­inn­ar.

Starfshópur um traust á stjórnmálum leggur til yfirhalningu á hagsmunaskráningu og aukið gagnsæi
Skipaði sérstakan starfshóp til að efla traust á stjórnmálum Katrín Jakobsdóttir, forsætisráðherra, skipaði starfshóp 5. janúar til að fjalla um hvaða þættir hafa áhrif á traust á stjórnmálum og stjórnsýslu og hvernig hægt sé að vinna markvisst að því að auka það. Mynd: Alþingi

Sérstakur starfshópur sem skipaður var af forsætisráðherra til að efla traust á stjórnmálum skilaði skýrslu sinni í dag. Í henni er meðal annars mælst til þess að Siðfræðistofnun Háskóla Íslands fái aukið fjármagn og sé tímabundið falið sérstakt ráðgjafahlutverk fyrir stjórnvöld þegar kemur að álitamálum. Mælt er með því að sú breyting verði gerð að Kirkjuráð og Guðfræði- og trúarbragðadeild Háskóla Íslands skipi ekki lengur fulltrúa í stofnunina.

Jón Ólafsson formaður starfshópsinsForsætisráðherra skipaði sérstakan starfshóp til að efla traust á stjórnmálum. Jón Ólafsson er formaður hópsins, en hann skipa meðal ananrs Ragna Árnadóttir, fyrrverandi dómsmálaráðherra.

Starfshópur um eflingu trausts á stjórnmálum og stjórnsýslu var skipaður 5. janúar, en í skýrslu hennar eru lagðar fram 25 tillögur í níu liðum. Flestar tillögurnar þarfnast ekki lagabreytinga, aðeins vilja stjórnvalda til að framkvæma þær.

Jón Ólafsson, prófessor í heimspeki við Háskóla Íslands og stjórn­ar­maður Gagn­sæ­is, var skipaður formaður hópsins, en aðrir meðlimir hópsins voru Ólöf Embla Eyjólfsdóttir, MSt í heimspeki, Páll Þórhallsson, skrifstofustjóri í forsætisráðuneyti, Ragna Árnadóttir, lögfræðingur og fyrrverandi dómsmálaráðherra, og Sigurður Kristinsson, prófessor í heimspeki við Háskólann á Akureyri.

Skýrslan var kynnt í Safnahúsinu í dag, en lesa má skýrsluna hér

Vantraust tilkomið vegna efnahagshrunsins

Tilgangur skýrslunnar er ekki að endurheimta glatað traust á stjórnmálum með beinum hætti, heldur að leita að leiðum til þess að „bæta samskipti við almenning í ljósi breyttra viðhorfa og aukins næmis hins almenna borgara gagnvart stjórnmálum og stjórnsýslu.“

Starfshópurinn rekur vantraust á stjórnmálum að miklu leyti til efnahagshrunsins og segir í skýrslunni að tortryggni hafi skapast í garð stjórnmálamanna þegar almenningur taldi stjórnvöld hafa brugðist sér og skilið Ísland eftir berskjaldað frammi fyrir alþjóðlegri fjármálakreppu.

„Vantraust af þessu tagi getur haft afdrifaríkar afleiðingar. Þær geta birst í að stefnumótun ríkisvaldsins nýtur ekki trausts og er jafnvel ekki tekin alvarlega. Það getur líka haft þau áhrif að draga úr virðingu við lög og reglur. Ef sú skoðun er algeng að reglur séu iðulega settar til að þjóna sérhagsmunum, og sú upplifun að umdeildar ákvarðanir séu ólögmætar er viðvarandi hluti af afstöðu borgaranna til ríkisvaldsins, eiga samskipti stjórnvalda og borgaranna undir högg að sækja.“

Gagnsæi og aðgengi upplýsinga

Mikil áhersla er lögð á að auka gagnsæi og tryggja gott aðgengi almennings og fjölmiðla að upplýsingum til að vinna upp traust, en skýrslan telur það hafa verið ábótavant á Íslandi. Málsmeðferðartími er lengri en í nágrannaríkjum okkar og telur nefndin það vinna gegn trausti.

„Ein hlið vantrausts í íslenskum stjórnmálum birtist í algengum kvörtunum fjölmiðla og einstaklinga vegna erfiðleika við að fá upplýsingar sem óskað er eftir frá ráðuneytum og öðrum opinberum stofnunum, Alþingi þar með töldu. Þetta vantraust getur leitt til þess að jafnvel þótt stofnanir veiti á endanum upplýsingar sem óskað er eftir skapast samt grunsemdir um að ekki sé öll sagan sögð og að mikilvægum upplýsingum sé haldið eftir. Það skiptir því miklu máli hvernig upplýsingar eru veittar. Ef þær fást greiðlega og án óútskýrðra tafa er líklegra að viðtakendur treysti þeim og telji sér vel þjónað. Séu þær veittar seint og illa eða með hangandi hendi er hætta á að beiðandinn fyllist tortryggni og efasemdum.“

Stjórnendur geta rofið vítahring vantraustsÍ skýrslunni er þess getið að æðstu stjórnendur landsins gegna lykilhlutverki í að koma landinu úr vítahring vantrausts. Skýrar yfirlýsingar til almennings og starfsmanna um betri upplýsingagjöf geta verið liður í því.

Í skýrslunni segir að það sé óumflýjanlegt að umdeildar ákvarðanir séu teknar á Alþingi sem fjallað verður um á óvæginn hátt af almenningi og fjölmiðlum.

„Slíkt er hins vegar ekki uppspretta vantrausts ef gætt er að því að fylgja þeim ramma sem annars vegar tryggir að almenningur hafi aðgang að öllum lykilupplýsingum og hins vegar að starfað sé í anda grundvallarreglna sem gera almenningi kleift að trúa því að hagsmunir hans séu hafðir í fyrirrúmi – og stjórnvöld ráði við verkefni sín.“

Nefndin segir að einn hornsteinn trausts á stjórnvöldum: „birtist í því að almenningur býst ekki við því að þekkingu sem stjórnvöld hafa umfram borgarana sé haldið frá borgurunum eða hún jafnvel misnotuð með þeim hætti sem gerðist í aðdraganda hrunsins.“ Því skapi gjafmildari upplýsingagjöf traust.

Viðbrögð stjórnmálafólks við spurningum almennings og fjölmiðla hafa oft grafið undan trausti almennings að mati starfshópsins. Í skýrslunni er tekið fram að: „Leiðandi einstaklingar í stjórnmálum og stjórnsýslu geta ekki leyft sér að hrökkva í vörn þegar að þeim er sótt og þurfa að hafa í huga að viðbrögð þeirra eru fordæmisgefandi.“

Starfskipti frá hinu opinbera háð biðtíma

Starfshópurinn telur að mikilvægt sé að styrkja hagsmunaskráningu þannig að hún nái til dæmis utan um maka ráðherra og skuldir, og að siðareglur þingmanna, ráðherra, ríkisstarfsmanna og starfsfólks stjórnsýslu séu endurskoðaðar og uppfærðar. Einnig leggur hópurinn til þess að skýrar reglur verði settar um samskipti hagsmunaaðila við embættismenn, ráðherra, og aðstoðarmenn þeirra, meðal annars í gegnum hagsmunaverði (e. „lobbyist“).

„Jafnframt þarf að koma á fót skyldubundinni skráningu yfir hagsmunaverði og aðra sem leitast við að hafa áhrif á stefnumótun og lagasetningu með skipulegum hætti, sem og þá hagsmunaaðila sem þeir starfi fyrir.“

Þannig gagnrýndi Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, fyrrverandi sjávarútvegsráðherra, til dæmis að lobbýistar völsuðu um ráðuneyti „eins og læknar á stofugangi“, í nýlegu viðtali við Kjarnann. „Það á ekki að vera þannig að hagsmunaðilar í tilteknum atvinnugreinum geti valsað um ráðuneytin eins og þeir séu læknar á stofugangi.“

Ein af róttækari tillögum starfshópsins felst í því að takmarka flutning einstaklinga sem hafa starfað fyrir hið opinbera yfir í einkageirann. Lagt er til að settar verði reglur um lágmarks biðtíma (e. „cooling-off period“) áður en einstaklingar geta tekið að sér hagsmunavörslu eftir að hafa starfað fyrir hið opinbera eða setið á þingi.

„Áhersla er lögð á að þeir láti hagsmunaaðilum einungis í té leyfilegar upplýsingar og misnoti ekki trúnaðarupplýsingar“

„Áhersla er lögð á að þeir láti hagsmunaaðilum einungis í té leyfilegar upplýsingar og misnoti ekki trúnaðarupplýsingar, skýri frá eigin hagsmunum þar sem við á og forðist hagsmunaárekstra. [...] Eðlilegt er að slíkar reglur taki að einhverju marki mið af þeim málaflokkum sem viðkomandi hafði áður á sínu forræði. Eðli málsins samkvæmt þurfa slíkar reglur að ná til sjálfstæðra ráðgjafastarfa jafnt sem launþegastarfa.“

Starfshópurinn leggur einnig til að þetta nái yfir einstaklinga sem hafa verið í lykilstöðum í einkageiranum og hefja störf fyrir hið opinbera. Í Noregi til dæmis gilda lög frá 2015 sem geta bannað einstaklingi til að hefja störf á nýjum vettvangi í allt að sex mánuði, eða tólf ef það starf tengist vettvangi sem hann starfaði áður við fyrir hið opinbera.

Endurskipulagning Siðfræðistofnunar

Í lok skýrslunnar er lagt til þess að stjórnvöld þurfi að móta með skýrari hætti: „þá stefnu sem þau vilja miðla til almennings um hvernig tryggja megi að heilindi ríki í stjórnmálum og stjórnsýslu. Slík stefna er nauðsynlegt skilyrði þess að traust geti ríkt á milli stjórnvalda og almennings.“ Tryggja þarf sterkara eftirlit, eftirfylgni, og ráðgjöf.

„Það má hugsa sér þrjár ólíkar leiðir til þess. Í fyrsta lagi gæti forsætisráðuneytið haft þetta hlutverk og ráðið starfsfólk sem hefur kunnáttu og faglega þekkingu til að veita sérhæfða ráðgjöf um heilindaramma og um siðferðileg álitamál. Ráðuneytið hefur í raun haft þetta hlutverk undanfarin ár, þótt engir starfsmenn hafi sérstaklega verið ráðnir til að sinna því. Í öðru lagi mætti hugsa sér að skipað væri sérstakt ráð eða nefnd – Landsiðaráð – með utanaðkomandi aðilum sem gæti fjallað um og rýnt siðferðileg úrlausnarefni, að beiðni stjórnvalda eða eigin frumkvæði. Í þriðja lagi mætti hugsa sér að utanaðkomandi stofnun sem nýtur trausts og er óháð stjórnsýslunni verði falið að vera stjórnvöldum til ráðgjafar um mótun heilindaramma og um einstök álitamál. Kostnaður fylgir að sjálfsögðu í öllum tilfellum. Ef utanaðkomandi stofnun er falið þetta hlutverk þarf að sjá til þess líka að slíkt starf væri fjármagnað með fullnægjandi hætti.“

Eins og fyrr kom fram leggur hópurinn til að stjórnvöld geri samning við Siðfræðistofnun Háskóla Íslands til þriggja til fimm ára eða lengur til að veita stjórnvöldum ráðgjöf í úrlausn siðferðilegra álitamála, og „efla gagnrýna umræðu um siðferði í stjórnmálum og stjórnsýslu.“

Sérstaklega er lagt til þess að endurskipuleggja Siðfræðistofnun til þess að hún sé í stakk búin til að sinna þessu nýja hlutverki með því að fela Kirkjuráði og Guðfræði- og trúarbragðadeild ekki lengur að taka þátt í að skipa fulltrúa í stofnunina. Eðlilegra væri að mati starfshópsins „að fjögur svið Háskóla Íslands (Hugvísindasvið, Menntavísindasvið, Félagsvísindasvið og Heilbrigðisvísindasvið) skipuðu hvert sinn fulltrúann, en formaður væri skipaður af námsbraut í heimspeki.“

Skipun Siðfræðistofnunnar til að sinna þessu hlutverki er talið mikilvægt af starfshópnum til að styðja nauðsynlega eftirfylgni með tillögum skýrslunnar.

„Það eru margir kostir við að taka þetta hlutverk út úr stjórnsýslunni að minnsta kosti tímabundið á meðan verið er að byggja upp þá starfshætti sem ætlunin er að festa í sessi. Til þess að annast ráðgjöf frá degi til dags, svara fyrirspurnum um álitamál og aðstoða ráðherra og embættismenn við úrlausn mála þar sem siðferðilegar spurningar koma upp væri þó eðlilegt að hafa innri ráðgjafahóp um opinber heilindi (í henni gætu t.d. setið fulltrúi Siðfræðistofnunar og tveir fulltrúar úr stjórnsýslunni). Slíkur ráðgjafahópur, sem nauðsynlegt er að hægt sé að leita til í trúnaði, er mikilvægur liður í því verkefni að auka sjálfsskoðun og framsýni stjórnmálamanna og embættismanna sem þá hefðu gott tækifæri til að ígrunda ákvarðanir og viðbrögð sem orkað geta tvímælis.“

Kjósa
0
Hvernig finnst þér þessi grein? Skráðu þig inn til að kjósa.

Athugasemdir

Allar athugasemdir eru ábyrgð á þeirra sem þær skrifa. Heimildin áskilur sér rétt til að fjarlægja ærumeiðandi og óviðeigandi athugasemdir.
Tengdar greinar

Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur

„Ég hef miklu meiri áhyggjur af vinstrinu á Íslandi heldur en VG“
FréttirRíkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur

„Ég hef miklu meiri áhyggj­ur af vinstr­inu á Ís­landi held­ur en VG“

Drífa Snæ­dal sagði eft­ir­minni­lega ár­ið 2017 að það yrði „eins og að éta skít í heilt kjör­tíma­bil“ fyr­ir Vinstri græn að fara í rík­is­stjórn­ar­sam­starf með Sjálf­stæð­is­flokkn­um. Staða henn­ar gamla flokks í dag kem­ur henni ekki á óvart. „Fyr­ir vinstr­ið í fram­tíð­inni þá þarf það nátt­úr­lega að hafa af­leið­ing­ar fyr­ir flokk að miðla mál­um svo hressi­lega að það er ekk­ert eft­ir af hug­sjón­un­um,“ seg­ir Drífa.
Sambúðin sem sært hefur VG nánast til ólífis
GreiningRíkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur

Sam­búð­in sem sært hef­ur VG nán­ast til ólíf­is

Vinstri græn sungu há­stöf­um á lands­fundi sín­um fyr­ir rúmu ári: „Það gæti ver­ið verra.“ Nú hef­ur það raun­gerst. Flokk­ur­inn skrap­ar botn­inn í fylg­is­mæl­ing­um og hef­ur ekki sam­mælst um nýja for­ystu eft­ir brott­hvarf eins vin­sæl­asta stjórn­mála­manns lands­ins og flokk­ur­inn skrap­ar botn­inn í fylg­is­mæl­ing­um. Hvort flokk­ur­inn sé nægi­lega sterk­ur til að spyrna sér upp og forða sér frá út­rým­ingu á eft­ir að koma í ljós.
Stjórnarsáttmálinn er stefna Framsóknarflokksins
ÚttektRíkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur

Stjórn­arsátt­mál­inn er stefna Fram­sókn­ar­flokks­ins

Ný rík­is­stjórn Katrín­ar Jak­obs­dótt­ur er miðju­sæk­in íhalds­stjórn, að mati Ei­ríks Berg­manns Ein­ars­son­ar stjórn­mála­fræð­ings. Gera á allt fyr­ir alla, að mati Stef­an­íu Ósk­ars­dótt­ur stjórn­mála­fræð­ings. Sum þeirra mála sem ekki náðu fram að ganga á síð­asta kjör­tíma­bili ganga aft­ur í sátt­mál­an­um en annarra sér ekki stað.
Ný ríkisstjórn boðar einkaframkvæmdir, orkuskipti og bankasölu, en kvótakerfið og stjórnarskráin fara í nefnd
ÚttektRíkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur

Ný rík­is­stjórn boð­ar einkafram­kvæmd­ir, orku­skipti og banka­sölu, en kvóta­kerf­ið og stjórn­ar­skrá­in fara í nefnd

Ný rík­is­stjórn Katrín­ar Jak­obs­dótt­ur set­ur þrjú meg­in við­fangs­efni í for­grunn: Lofts­lags­mál, öldrun­ar- og heil­brigð­is­mál og tækni­breyt­ing­ar. Styðja á við sta­f­ræna tækni í heil­brigð­is­mál­um. Lít­ið er rætt um skatta­mál. Einkafram­kvæmd­ir verða í vega­kerf­inu og vænt­an­lega rukk­að fyr­ir notk­un vega.

Mest lesið

Mataræði er vanræktur þáttur í svefnvanda
1
Viðtal

Mataræði er van­rækt­ur þátt­ur í svefn­vanda

Góð­ur svefn er seint of­met­inn en vanda­mál tengd svefni eru al­geng á Vest­ur­lönd­um. Tal­ið er að um 30 pró­sent Ís­lend­inga sofi of lít­ið og fái ekki end­ur­nær­andi svefn. Ónóg­ur svefn hef­ur áhrif á dag­legt líf fólks og lífs­gæði. Svefn er flók­ið fyr­ir­bæri og margt sem get­ur haft áhrif á gæði hans, má þar nefna lík­am­lega og and­lega sjúk­dóma, breyt­inga­skeið, álag, kvíða, skort á hreyf­ingu og áhrif sam­fé­lags­miðla á svefn­gæði. Áhrif nær­ing­ar og neyslu ákveð­inna fæðu­teg­unda á svefn hafa hins veg­ar ekki vak­ið at­hygli þar til ný­lega.

Mest lesið

Mest lesið í vikunni

„Hann sagðist ekki geta meir“
1
Viðtal

„Hann sagð­ist ekki geta meir“

„Ég gat ekki bjarg­að barna­barn­inu mínu. En ef það verð­ur til þess að ég geti kannski bjarg­að ein­hverj­um, þó ekki nema einu barni, þá vil ég segja sögu okk­ar,“ seg­ir Þór­hild­ur Helga Þor­leifs­dótt­ir kennslu­ráð­gjafi. Son­ar­son­ur henn­ar, Pat­rek­ur Jó­hann Kjart­ans­son Eberl, fannst lát­inn mið­viku­dag­inn 12. maí 2021, að­eins fimmtán ára gam­all. Hann hafði svipt sig lífi.
Síðasta tilraun Ingu Sæland
3
ViðtalFormannaviðtöl

Síð­asta til­raun Ingu Sæ­land

Flokk­ur fólks­ins var stofn­að­ur til að út­rýma fá­tækt á Ís­landi, sem Inga Sæ­land, formað­ur flokks­ins, þekk­ir af eig­in raun. Hún boð­ar nýtt hús­næð­is­kerfi með fyr­ir­sjá­an­leika og nið­ur­skurð í öllu því sem heita að­gerð­ir gegn lofts­lags­breyt­ing­um. Græn­asta land í heimi eigi að nota pen­ing­ana í heil­brigðis­kerfi og aðra inn­viði sem standi á brauð­fót­um.
Svanhildur Hólm með áberandi minnsta reynslu af utanríkismálum
6
Fréttir

Svan­hild­ur Hólm með áber­andi minnsta reynslu af ut­an­rík­is­mál­um

Ljóst er að Svan­hild­ur Hólm, sendi­herra í Banda­ríkj­un­um, sker sig úr hópi koll­ega sinna frá Norð­ur­lönd­un­um hvað varð­ar tak­mark­aða reynslu á vett­vangi ut­an­rík­is­mála. Stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefnd bíð­ur enn svara frá ut­an­rík­is­ráðu­neyt­inu um vinnu­brögð ráð­herra við skip­un á sendi­herr­um í Banda­ríkj­un­um og Ítal­íu.

Mest lesið í mánuðinum

Leyniupptaka lýsir vinargreiða og hrossakaupum Bjarna og Jóns
1
Afhjúpun

Leyniupp­taka lýs­ir vin­ar­greiða og hrossa­kaup­um Bjarna og Jóns

Son­ur og við­skipta­fé­lagi Jóns Gunn­ars­son­ar þing­manns full­yrð­ir í upp­tök­um sem tekn­ar voru af manni sem sagð­ist vera fjár­fest­ir að Jón hafi sam­þykkt beiðni Bjarna Bene­dikts­son­ar um að þiggja sæti á lista gegn því að Jón kom­ist í að­stöðu til veita veiði­leyfi til Hvals hf. Það verði arf­leifð Jóns að tryggja Kristjáni Lofts­syni nán­um vini sín­um leyf­ið. Það sé hins veg­ar eitt­hvað sem eigi að fara leynt.
„Hann sagðist ekki geta meir“
3
Viðtal

„Hann sagð­ist ekki geta meir“

„Ég gat ekki bjarg­að barna­barn­inu mínu. En ef það verð­ur til þess að ég geti kannski bjarg­að ein­hverj­um, þó ekki nema einu barni, þá vil ég segja sögu okk­ar,“ seg­ir Þór­hild­ur Helga Þor­leifs­dótt­ir kennslu­ráð­gjafi. Son­ar­son­ur henn­ar, Pat­rek­ur Jó­hann Kjart­ans­son Eberl, fannst lát­inn mið­viku­dag­inn 12. maí 2021, að­eins fimmtán ára gam­all. Hann hafði svipt sig lífi.
Grunaði að það ætti að reka hana
4
Viðtal

Grun­aði að það ætti að reka hana

Vig­dís Häsler var rek­in úr starfi fram­kvæmda­stjóra Bænda­sam­tak­anna eft­ir að nýr formað­ur tók þar við fyrr á ár­inu. Hún seg­ir kosn­inga­vél Fram­sókn­ar­flokks­ins hafa ver­ið gang­setta til að koma hon­um að. Vig­dís ræð­ir brottrekst­ur­inn og rasísk um­mæli sem formað­ur Fram­sókn­ar­flokks­ins hafði um hana. Orð­in hafi átt að smætta og brjóta hana nið­ur. Hún seg­ist aldrei munu líta Sig­urð Inga Jó­hanns­son sömu aug­um eft­ir það.

Mest lesið í mánuðinum

Nýtt efni

Mest lesið undanfarið ár