Nú fer að líða undir lok leikársins og frumsýndi Borgarleikhúsið síðasta leikritið á þessu misseri, fyrir utan komandi gestasýningu frá Akureyri. Leiksýningar síðastliðna mánuði hafa komið víða við, boðið áhorfendum inn á íslenskt vísitöluheimili, inn í Iðnó, í ferðalag út í heim og nú er það himingeimurinn sem bíður.

Áhöfn á geimstöð við Plútó hefur tapað sambandi við jörðina og geimskipið sem átti að ná í hópinn hefur ekki skilað sér. Þau eru strand í geimnum, algjörlega hjálparlaus. Eitthvað skelfilegt virðist hafa átt sér stað á jörðinni. Áratugir eru síðan síðasta tréð féll, allt dýralíf er horfið og mannkynið á flótta undan náttúruöflunum. En flóttinn leysir þau ekki undan hryllingnum því eitthvað skelfilegt er í þann mund að eiga sér stað á geimstöðinni.

Þýðing Jóns Atla einstaklega fín

Alistair McDowall er hluti kynslóðar ungra breskra karlmanna, Jack Thorne og Duncan Macmillan þar á meðal, sem skrifa ágætis texta og margir þeirra ratað á íslenskt leiksvið á nýliðnum leikárum. Gallinn er sá að oftar en ekki virðast höfundarverk þeirra eiga betur heima á skjá eða hvíta tjaldinu fremur en leiksviði. Handverkið er ágætt, samtölin stundum smellin og síðasta senan lögð upp til að setja framvinduna í nýtt samhengi en þessi verk skortir slagkraft leikhússins, nándina og ögrunina. Þýðing Jóns Atla Jónassonar er einstaklega fín, skörp og situr vel í munni leikaranna. Nýtt leikrit úr hans ranni má endilega rata á leiksvið fljótlega.  

Hugarfóstur eða er eitthvað þarna úti?

McDowall er yngstur af þessum hóp en X vekur minningar af eldri og betri verkum sem fjalla um hættur tækninnar, eyðileggingu náttúrunnar, tímaleysi og óttann við okkur sjálf, frekar en að slá nýjan tón. Þar má helst nefna kvikmyndina Event Horizon frá 1997 en líka leikrit Caryl Churchill. Einnig má finna stef úr Solaris, Sunshine og Alien svo nokkur dæmi séu nefnd. Eftir að hafa eytt dágóðum tíma í að kynna áhöfnina til sögunnar, áhyggjuefni þeirra og fortíð, umbreytist andrúmsloftið þegar kemur í ljós að skipsklukkan sýnir ekki réttan tíma. Tíminn verður afstæður, einangrun áhafnarinnar áþreifanlegri, raunveruleikinn byrjar að molna undan þeim og hryllingurinn tekur við. En er ógnin hugarfóstur áhafnarinnar eða er eitthvað þarna úti? Óræðni litar X en í stað þess að vekja áleitnar spurningar er verkið þokukennt og óljóst.  

Vaxandi örvænting og sprengikraftur

Leikhópurinn leysir verkefnið ágætlega undir leikstjórn Unu Þorleifsdóttur. Mest mæðir á Sólveigu Arnarsdóttur í hlutverki Gildu sem virðist hafa harm að geyma. Sólveig fangar laglega vaxandi örvæntingu Gildu en líka hverdagslegu hliðarnar, tilfinningalegum hápunkti nær hún þegar mannleg tengsl raungerast undir lok verksins. Björn Stefánsson kemur með bráðnauðsynlegan sprengikraft og orku inn í X í hlutverki ólíkindatólsins Clark. Hann kjamsar á hlutverkinu en gætir þess að detta ekki í klisjur. Andstæða Clarks er kafteinninn Ray, leikinn af Bergi Þór Ingólfssyni, sem hverfur æ meira inn í sjálfan sig eftir því sem dvölin lengist. Hlutverkinu skilar Bergur Þór af næmni en við kynnumst Ray lítið. Sveinn Ólafur Gunnarsson hefur enn þá minna að gera sem Cole, karakter sem höfundur virðist hafa potað inn eftir bakþanka. Svo er það óskrifaða blað áhafnarinnar, Mattie, leikin af Þórunni Örnu Kristjánsdóttur með kímni og hið ósagða að leiðarljósi. Einhver hætta fylgir henni sem Þórunn Arna kemur vel til skila en í heildina er Mattie óskilmerkur karakter. Kría Valgerður Vignisdóttir stígur sín fyrstu skref á leiksviði í dulmögnuðu og eftirminnilegu hlutverki sem betra er að tala sem minnst um til að spilla ekki fyrir.

Þarf að eiga við leikrit sem er ekki upp á marga fiska

Listræn nálgun er fremur köflótt. Eins og áður kom fram stýrir Una leikhópnum af festu en þarf að eiga við leikrit sem er ekki upp á marga fiska. Heildarmynd sýningarinnar takmarkast af þeirri ákvörðun að negla framvinduna niður á einn stað, nánast eins og geimsápuóperu. Sigríður Sunna Reynisdóttir er hæfileikaríkur hönnuður en nær takmörkuðu flugi hér. Fyrir utan gluggann inn í svartnættið, sem er eintaklega sterk táknmynd, þá svipar leikmyndinni og búningunum til eldri Star Trek-sjónvarpsþátta, ekki á góðan hátt. Lýsing Fjölnis Gíslasonar er aftur á móti með afbrigðum góð, lifandi og litrík en með drungalegu yfirbragði á vel völdum stöðum. Þorbjörn Steingrímsson semur tónlistina og hljóðmyndina af kostgæfni, þá eru það helst gruggugu umhverfishljóðin sem láta kalt vatn renna milli skinns og hörunds frekar en þegar öllu er skellt í botn. Ónotin eru áhrifamest þegar eitthvað er gefið í skyn, ekki þegar þau eru kreist fram með látum.

Þegar öllu er á botninn hvolft er X um allt og ekki neitt. McDowall reiðir sig á höfundarbrögð sem eima stundum af brellum frekar en raunverulegri persónusköpun. Hugmyndavinnan er áhugaverð á köflum en hvorki höfundur né listræna teymið kemur með eitthvað nýtt að borðinu.