„Stærsta bygging fangelsisins Litla-Hrauns, hús fjögur, þjónar ekki tilgangi sínum og sterkar vísbendingar eru um að það sé ónýtt. Samt hefur einhvern veginn verið kvittað upp á að fangelsið sé nothæft af öðrum eftirlitsaðilum, á sama tíma og öryggismálum er ábótavant.“ Þetta sagði Björn Leví Gunnarsson, þingmaður Pírata, í óundirbúnir fyrirspurnum. Beindi hann fyrirspurn sinni að Guðrúnu Hafsteinsdóttur, dómsmálaráðherra.

Í nýjasta þætti Kveiks var fjallaði um málefni fanga á Litla-Hrauni og ástand byggingar Litla-Hrauns. Alvarlegar athugasemdir voru gerðar við bygginguna í skýrslu Ríkisendurskoðunar sem kom út í nóvember 2023. Stofnunin telur að byggingin ógni heilsu bæði starfsfólks og fanga. 

Húsnæðið ónýtt

Björn Leví gagnrýnir fyrrverandi dómsmálaráðherra fyrir að hafa hótað að loka opna fanglesinu Sogni „ef Alþingi myndi ekki leggja fram til meira fjármagn. 400 milljónir vantaði í reksturinn. Þar virtist fyrrverandi dómsmálaráðherra hafa steingleymt því að það var hann sjálfur sem lagði til fjársvelti fangelsanna til að byrja með“ sagði Björn Leví. 

„Ég geri fastlega ráð fyrir því að hæstvirtur dómsmálaráðherra hafi heimsótt Litla-Hraun nýlega og séð það sama og ég. Heilan helling af skemmdu og ónýtu húsnæði. Það hefur nefnilega ekki bara vantað fjármagn í reksturinn, heldur einnig í viðhald húsnæðis eins og fram kemur í skýrslu Ríkisendurskoðunar.“ Björn Leví spurði dómsmálaráðherra ennfremur hvort hún telji að hægt sé að uppfylla skilyrði laga um fullnustu refsinga með núverandi fjárheimildum og aðstöðu?

Guðrún sagði í svari sínu að niðurstaða Framkvæmdasýslu ríkisins væri að það svaraði ekki kostnaði „og væri í raun eins og að fleygja peningum“ að fara með 2.000 milljónir í endurbætur og viðbyggingu á Litla-Hrauni. „Það var niðurstaða mín þegar ég kom inn í ráðuneytið að hefja tafarlaust uppbyggingu á nýju fangelsi.“ Guðrún segir að það muni kosta hundruð milljónir að halda starfsemi Litla-Hrauns gangandi en að það liggi fyrir að Framkvæmdaskýrsla ríkisins telji að hægt sé að fara í nauðsynlegar lagfæringar á húsakostinum sem nú er til, til að halda starfsemi þar gangandi í fimm til sex ár. 

Laun fanga

Björn Leví spurði Guðrúnu hvort henni þætti réttlætanlegt að greiða föngum 415 krónur á klukkustund fyrir vinnu sem leiðir til þess að fangar eiga oft ekki fyrir mat. „Að sögn fanga leiðir það til þess að menn fái lánað, sem leiði til ofbeldis, kúgunar, upptöku á fatnaði og eigum. Nokkrar athugasemdir fanga sem ég hef fengið. Fangar og tengdir aðilar ganga svo langt að kalla fangelsin kjötgeymslur í núverandi mynd. Núverandi staða er þannig að allir fangar eru settar undir sama hatt. Þannig eru fangar sem eru jafnvel í mikilli neyslu og telja sig ekki hafa neina tapað, eru vistaðir í samneyti við á sömu deild og fangar sem eru í bata eða reyni að finna betrun.“ 

„Dæmi eru um að menn klári langa dóma, 24 mánuði eða lengur, án þess að hitta sálfræðing einu sinni. Lyfjameðferð er takmörkuð til að sporna við fíkniefnavanda og því er oft nauðsynlegt lyf ekki aðgengileg föngum sérstaklega til að meðhöndla athyglisbrest og ofvirkni. Sturtubúnaður fanga í húsi þrjú á Litla-Hrauni er með öllu ófullnægjandi, ekki einungis þurfa fangar að baða sig í sameiginlegu rými heldur er sturtubúnaður óvirkur og bilaður svo fangar hafa tekið til þess ráðs að baða sig með garðslöngu sem hefur verið hengd yfir slá og skilur að rými milli salernis og sturtuaðstöðu. Er þetta boðlegt? Er þetta starfhæft?“ spurði Björn Leví.

Guðrún sagðist sammála fyrirspyrjanda í þessum málaflokki og segir þessi mál hafa átt undir högg að sækja í langan tíma á Íslandi. Hún segir nauðsynlegt að bregðast við. „Það er löngu orðið tímabært að byggja nýtt fangelsi og það erum við að gera. Ég hef einnig boðað heildarendurskoðun á fullnustu kerfinu í átt til betrunar og þetta er vinna sem er að fara af stað og ég tel mjög brýna og mikilvæga.“