Árið 1208 fyrir upphaf tímatals okkar var Merneptah Egiftalandskóngur í miklum vanda. Hann hafði erft ríkið fyrir fimm árum frá föður sínum, hinum víðfræga herkonungi Ramesses 2., og bjóst varla við að þurfa að standa í miklum hernaði, svo rækilega sem karlinn hafði knésett flestalla mögulega óvini Egifta.

En viti menn, þá birtist fjölmennur illúðlegur her úr mjög óvæntri átt og hafði nú stúkað her Merneptahs af við borgina Perire á vesturjaðri óshólma Nílar. Þessi her taldi 40.000 manns, afar dökkleitir voru dátarnir ef ekki beinlínis svartir, og skröltu bogaskyttur á fjórhjóla stríðsvögnum sem knáir hestar drógu en fótgöngulið fylgdi á eftir. Þessi her kom suðvestan úr sjálfri eyðimörkinni Sahara; það var Meryey konungur sem ætlaði að leggja undir sig hina frjósömu óshólma af því harðindi og hungursneyð geisuðu á hans heimaslóðum, og svo viss var Meryey um að hann myndi sigra Merneptah að hann hafði komið með konu sína og börn til orrustunnar.

Hin dularfulla sæþjóð

Og ekki var ein báran stök því norðan frá ströndinni bárust um sama leyti fréttir af innrásarher sem komið hafði á skipum utan úr buskanum, enginn vissi hvaðan, en her þeirrar sæþjóðar var bersýnilega í liði með innrásarher Meryeys eyðimerkurkóngs og nú átti að kremja Egifta á milli.

En Merneptah sýndi þá að hann var sannur sonur föður síns, hélt eldmessu mikla yfir mönnum sínum og hvatti þá til dáða gegn óvinunum sem „elska dauðann en hata lífið“. Sjálfur kvaðst hann vera „öskrandi ljón og [...] brýt bein óvina minna liðlangan daginn“ og saman myndu þeir Egiftar sigra útlensku þrjótana úr eyðimörkinni. Og það fór raunar svo. Í sex tíma létu bogaskyttur Merneptahs örvum sínum rigna yfir innrásarherinn meðan fótgöngulið hans hélt her sæþjóðarinnar dularfullu í skefjum.

Lagði á flótta berfættur

Að lokum brast kjarkur Meryeys og manna hans, Egiftar ruddust í gegnum raðir þeirra og drápu 6.000 en tóku 9.000 höndum og hnepptu í þrældóm. Meryey kóngur sjálfur lagði volandi á flótta berfættur og skildi konuna og krakkana eftir, en Egiftar eltu hann uppi og slátruðu. Merneptah hreykti sér að vonum mjög af sigrinum enda voru stríðsvagnar sunnan úr eyðimörkinni ekki til vandræða í Egiftó framar.

Nú er það svo að þessi orrusta við Perire fyrir 2.131 ári olli í sjálfu sér straumhvörfum í sögu mannkynsins, þótt ekki fari mikið fyrir henni í mannkynssögubókum. Ef 6.000 hermönnum Meryeys og svo og svo mörgum Egiftum hefði ekki verið att í dauðann þennan dag, þá hefðu flestallir þeirra eignast börn sem síðan hefðu sjálf eignast börn og buru, sem nú urðu aldrei til, og hefði endað með því – eftir nógu mörg ár og aldir – að allt öðruvísi skipað mannkyn hefði verið á jörðinni en nú er; ég væri ekki til né þú.

Líbía fyrr og núEftir borgarastríð og loftárásir NATO skiptist Líbía nú í tvö svæði sem elda grátt silfur, annað í austri og hitt í vestri. Sú skipting á sér raunar ævafornar rætur, því í Kýrenæku voru grísku nýlendurnar til forna en í Tripolitaníu þær karþagósku og síðan rómversku.

Verslað í eyðimörkinni

En fyrir utan þá almennu athugasemd (sem gildir svosem um flestallar orrustur) þá er slagurinn árið 1208 fyrir Krist merkilegur fyrir þá sök að þar koma Líbíumenn skröltandi á stríðsvögnum til sögunnar í fyrsta sinn. Meryey kóngur og þjóð hans bjó djúpt inni í eyðimörkinni þar sem maður trúir því vart að hafi verið stingandi strá að japla á fyrir hesta eða menn.

En þar hafði samt orðið til þetta samfélag og þessi þjóð, Líbíumenn. Þeir voru kallaðir svo af nágrönnum sínum, Líbíumenn.

Yfirleitt voru þeir óáleitnir, lifðu aðallega á milligöngu um verslun milli Norður-Afríkustrandar Miðjarðarhafsins (Marokkó, Alsír og Túnis sem nú heita) og svo Eþíópíu og Súdans. Þeir eru taldir hafa verið berbískir í grunninn en mjög blandaðir svörtum Súdanbúum. Furðu lítið komu þeir við sögu Egiftalands nema í þetta eina sinn. Þá var þurrkur í Sahara slíkur að jafnvel þeim harðgeru eyðimerkurbúum blöskraði, og þeir ætluðu því að frjósömum Nílarbökkum með allt sitt hafurtask og fylgifiska.

Aftur út í eyðimörkina

Eftir að þessir fyrstu Líbíumenn leituðu aftur út í eyðimörkina segir ekki margt af þeim um skeið. Tiltölulega fáir bjuggu við ströndina og þegar Fönikíumenn, síðan Grikkir, þá Karþagómenn og loks Rómverjar fóru að koma sér upp nýlendum og borgum allvíða við sjóinn, þá urðu strandbúar þeim yfirleitt auðmjúkir og tóku upp menningu þeirra.

Þá höfðu Líbíumenn inni í Sahara hins vegar jafnað sig á óförunum gegn Egiftum og myndað nýtt ríki kringum borgina Garama (sem nú kallast Germa). Það var svo við lýði frá því rétt fyrir árið 600 fyrir Krist og þar til um 600 eftir Krist. Í Garama sjálfri í nágrenninu bjuggu allt að 10.000 manns og þótt Garamantar svokallaðir önnuðust sem fyrr verslun eyðimerkurhorna á milli – þar á meðal og ekki síst með þræla – þá létu þeir sjálfir lítið fyrir sér fara og fáir þekktu neitt að ráði til þeirra. Stigamenn Garamanta fóru vissulega reglulega í ránsferðir niður í byggðirnar á ströndinni en hurfu svo suður í endalausar sandöldurnar. Byggðamenn þorðu sjaldan að reyna að elta þá uppi.

Rómverjar uppgötva leyndardóminn

Þó lagði Rómarkeisarinn Septimus Severus, sem sjálfur var frá Leptis Magna niðri á ströndinni, árið 202 eftir Krist í nærri 1.000 kílómetra hergöngu yfir fjöll og sandfláka og hertók Garama að lokum. Rómverjar höfðu trúað því að Garamantar lifðu afar harðbýlu lífi inni í skraufþurri eyðimörkinni miðri og því var undrun þeirra mikil þegar þeir uppgötvuðu þar blómlega borg vandlega skipulagða, þar sem enginn skortur virtist á vatni og á ökrum og engjum spruttu ólífur og vínber, fíkjur, dúrrur, bygg og hveiti.

Leyndarmál Garamanta fólst í miklum neðanjarðargöngum sem þeir höfðu grafið niður í fjöll og hæðir og fundið þar í hellum og hvelfingum miklar vatnsbirgðir sem höfðu lokast af fyrir þúsundum ára þegar hið þá blauta svæði Sahara tók að þorna upp og breytast í eyðimörk. Annars staðar var vatnsstaða einfaldlega mun hærri en ætla hefði mátt af þurru yfirborðinu.

En vel að merkja voru það í rauninni ekki Garamantar sjálfir sem grófu þessi göng heldur þrælarnir sem þeir höfðu rænt eða keypt suður í Súdan og Eþíópíu og máttu púla til ömurlegra æviloka við að útvega Líbíumönnum í Garama vatn.

Án þessara þræla hefði svo fámenn þjóð sem Garamantar aldrei náð að grafa þessi ósköp.

Þrælarnir sem Líbíumenn rændu fyrir sunnan Sahara voru undirstaða velmegunar í Garama, bæði söluvara við Miðjarðarhafið og vinnuafl við að grafa göngin sem veittu vatni til borgarinnar.

Vatnið á þrotum

Þrátt fyrir að Garama reyndist svo blómlegt undur treysti Septimus Severus sér þó ekki til að halda borginni til lengdar, svo langt inni í landi, og Rómverjar hurfu því á braut. Aftur fengu Líbíumenn að vera í friði úti í eyðimörkinni og þar urðu eflaust örlög mikil, ástir og ástríður, hamingja og harmleikir, en við vitum ekkert um það því fólkið í Garama sá ekki ástæðu til að læra að skrifa niður sögur sínar.

En laust upp úr 600 fór að vandast málið. Vatnsveitustjórar Garama kölluðu áhyggjufullir á borgarstjórana og sýndu þeim í neðanjarðargöngin. Hið forna vatn endurnýjaðist ekki því þarna um slóðir rigndi nálega ekkert. Og nú var vatnið á þrotum.

Hvernig þá fór fyrir Líbíumönnum segir síðar.