Vísi­tala neyslu­verðs hækk­­aði um 0,85 pró­­sent milli mán­aða. Tólf mán­aða verð­­bólga mælist nú 9,9 pró­­sent en hún mæld­ist 9,6 pró­­sent í síð­­asta mán­uði og  9,3 prósent í nóvember 2022. Þetta er í annað sinn á nokkrum mánuðum sem tólf mánaða verðbólga mælist 9,9 prósent. Það gerðist síðast í júlí síðastliðnum. Þar áður þarf að leita aftur til september 2009 til að finna jafn mikla verðbólgu á Íslandi. . 

Tólf mán­aða verð­­bólga var 5,7 pró­­sent í jan­ú­ar í fyrra og hefur því auk­ist veru­lega síðastliðið ár. 

Sam­­kvæmt til­­kynn­ingu Hag­­stofu Íslands voru helstu ástæður þess að vísi­talan hækk­­aði á milli októ­ber og nóv­­em­ber þær að verð á mat­vörum hækk­­aði um tvö pró­­sent, en hluti af þeirri hækkun skýrist af hækkun á mjólk, ostum og eggjum um 4,4 prósent. Áfengi og tóbak hækkaði um 5,5 prósent vegna hækkana á gjöldum sem renna í ríkissjóð,, hitaveita hækkaði um sex prósent,  nýir bílar hækkuðu um 9,8 prósent og veitingar um 2,4 prósent.

Ýmislegt lækkaði einnig í verði líkt og oftast í janúar, þegar vetrarútsölur eru í gangi í kjölfar jólavertíðarinnar. Þannig lækkaði verð á fötum og skóm um 8,4 prósent, húsgögn og heimilisbúnaður um 4,4 prósent og raftæki um 6,2 prósent. Flugfargjöld til útlanda lækkuðu líka marktækt, eða um 9,4 prósent. 

Stýrivextir hækk­­aðir tíu sinnum í röð

Seðla­­­banki Íslands hækk­­­aði stýri­vexti sína í í lok nóv­em­ber upp í sex pró­­­sent. Þetta var í tíunda sinn í röð sem Seðla­­­bank­inn hækk­­­aði vexti, en þeir voru 0,75 pró­­­sent í maí 2021. Fyrir vikið eru íbúða­lána­vextir hærri en þeir hafa verið í tólf ár, eða frá árinu 2010, skömmu eftir banka­hrunið þegar enn var verið að end­­­­ur­reisa föllnu bank­ana og íslenskt atvinn­u­líf. 

Ásgeir Jóns­­son seðla­­banka­­stjóri lét hafa eftir sér í kjöl­far ákvörð­un­­ar­innar að mikil aukn­ing í einka­­neyslu væri að koma niður á gengi krón­unn­­ar. Það auki inn­­­flutta verð­­bólgu. „Þegar þjóðin er að fara á Tene, það kost­ar gjald­eyr­i,“ sagði Ásgeir og bætti svo við að Seðla­­bank­inn gæti„ ekki fjár­­­­­magnað Tene-­­ferðir úr forð­an­­um.“

Gríð­ar­leg aukn­ing á greiðslu­byrði

Stýri­­vaxta­hækk­­­anir og verð­­bólga hafa allskyns áhrif á dag­­legt líf fólks. Verð á nær öllum nauð­­synja­vörum hækkar vegna verð­­bólg­unnar og afborg­­anir af íbúða­lánum stór­aukast hjá mörgum sam­hliða vaxta­hækk­­un­­um.

Í nýrri mánaðarskýrslu Húsnæðis- og mannvirkjastofnunar (HMS), sem birt var í síðustu viku, kom fram að ef fólk ætlar að taka óverðtryggð lán fyrir 80 prósent af kaupverði og hefur greiðslugetu upp á 250 þúsund krónur á mánuði komi einungis 100 íbúðir á höfuðborgarsvæðinu til greina. Áður en kórónuveirufaraldurinn skall á í byrjun árs 2020 gat slíkur hópur valið úr um 800 íbúðum sem voru skráðar til sölu á verðlagi hvers tíma fyrir sig. Í maí 2020, þegar vextir höfðu verið lækkaðir skarpt sem viðbragð við faraldrinum, var sá fjöldi íbúða 1.600. 

Í skýrslunni kom fram að yfir helmingur íbúða á höfuðborgarsvæðinu, eða 51,5 prósent þeirra, kosti nú 76 milljónir króna eða meira. Til þess að kaupa þær íbúðir á óverðtryggðum vöxtum, og fá lánað fyrir 80 prósent af kaupverðinu, þarf að takast á við mánaðarlega greiðslubyrði sem er yfir 400 þúsund krónur á mánuði. Þá eru ekki taldar með þær íbúðir sem eru ekki með ásett verð, en hægt er að ganga út frá því að þær seljist flestar á meira en 76 milljónir króna. 

Vaxtagjöld munu bíta fast á árinu 2023

Í nýlegri greiningu fjármála- og efnahagsráðuneytisins kom fram að útlit sé fyrir að kaupmáttur ráðstöfunartekna á mann aukist um þrjú prósent á árinu 2023 þrátt fyrir spár um sex til sjö prósent verðbólgu.

Sérstaklega er þó tilgreint í greiningunni að þar sé ekki „tekið tillit til vaxtagjalda, en áhrifa vaxtahækkana á heimilin mun gæta af vaxandi þunga á árinu.“

Mörg heimili tóku óverðtryggð lán á breytilegum vöxtum á þeim tíma sem vextir Seðlabankans voru lágir. Um fjórð­ungur allra íbúða­lána eru nú óverð­­tryggð og á breyt­i­­legum vöxt­­um. Tíu vaxtahækkanir í röð hafa stökkbreytt greiðslubyrði þess hóps og hann tekur á sig þessar hækkanir af fullum þunga.

Ofan á þetta eru 4.451 heim­ila með óverð­­­tryggð lán á föstum vöxtum sem koma til end­­­ur­­­skoð­unar næsta árið. Fjöldi heim­ila lýkur líka fast­­­vaxta­­­tíma­bili sínu á árinu 2024 en alls koma 340 millj­­­arðar króna í óverð­­­tryggðum íbúða­lánum til vaxta­end­­­ur­­­skoð­unar á þessum tveimur árum. Á árinu 2025 koma svo lán upp á 250 millj­­­arða króna í við­­­bót til end­­­ur­­­skoð­un­­­ar, en þorri þeirra lána eru óverð­­­tryggð.

Því er ljóst að stór hluti heim­ila í land­inu annað hvort býr við veru­­­­lega auk­inn hús­næð­is­­­­kostnað eða sér fram á veru­­­­lega aukn­ing­u.

Þessi kostnaður er ekki reiknaður með þegar fjármála- og efnahagsráðuneytið reiknar út kaupmátt ráðstöfunartekna.