Í nýjustu skýrslu alþjóðasamtakanna Oxfam, sem berjast gegn fátækt í heiminum, er varað við þeirri alvarlegu þróun sem misskipting auðs felur í sér og farið yfir ýmsar ástæður þeirrar miklu aukningar sem átt hefur sér stað og Oxfam og aðrar alþjóðastofnanir hafa bent á undanfarin ár.

Í skýrslunni er bent á að frá árinu 2015 hefur ríkasta 1% mannkyns átt meiri auð en hin 99 prósentin. Misskiptingin er orðin svo mikil að átta ríkustu einstaklingar eiga jafn mikinn auð og fátækasti helmingur mannkyns. Ólíklegt er að sú þróun muni snúast við, á næstu 20 árum munu til dæmis 500 einstaklingar erfa niðja sína af 2,1 billjón dollara. Það er hærri upphæð en landsframleiðsla Indlands, þjóðar sem telur 1,3 milljarða einstaklinga, mun vera á sama tímabili. 

Hröð þróun Fé heimsins er sífellt að færast úr höndum þeirra sem minnst hafa yfir til þeirra sem eiga mest

Mynd: Oxfam

Laun fátækustu 10% mannkyns hafa hækkað um rúmlega 300 krónur á ári á milli 1988 og 2011 á meðan laun ríkasta 1% mannkyns hafa hækkað tæplega 200-falt. Forstjóri eins af 100 stærstu fyrirtækja Bandaríkjanna þénar jafn mikið á einu ári og 10.000 einstaklingar sem vinna við fataframleiðslu í Bangladesh. Rannsókn hagfræðingsins Thomas Pikketty sýndi svo fram á að síðustu 30 ár hefur launaþróun fátækasta helmings mannkyns staðið í stað á meðan innkoma ríkasta 1% hefur aukist um 300%. Í Víetnam þénar svo ríkasti maður landsins meira á einum degi en fátækasta manneskja landsins þénar á 10 árum.

Almenningur vill róttækar breytingar

Bent er á að verði ekkert gert til þess að draga úr þessum ójöfnuði geti það skapað mjög eldfimt ástand. Það auki líkur á glæpum, óöryggi og dragi úr baráttunni gegn fátækt. Kosningar Breta síðasta sumar um útgöngu úr Evrópusambandinu og kjör Donalds Trump sem forseta Bandaríkjanna eru tekin sem dæmi um það hvernig almenningur í löndum sem almennt eru talin auðug sættir sig ekki lengur við óbreytt ástand og vilja róttækar breytingar.

Brauðmolakenningin, „Trickle-down-economics“, gengur út á að aukið ríkidæmi þeirra allra auðugustu muni auka velsæld allra í samfélaginu. Hún er hrakin í samantekt Oxfam. Síðustu 25 ár hefur ríkasta prósentið þénað meira en fátækasti helmingur mannkyns til samans. Auðurinn sé því að safnast á færri og færri hendur, en hvað veldur þessari þróun?

Stórfyrirtæki vinna aðeins fyrir fólkið á toppnum

Nú er mikið góðæri á mörkuðum og síðustu tvö ár var hagnaður 10 stærstu fyrirtækja í heimi meiri en velta 180 landa samanlagt. Stórfyrirtæki, sem í auknum mæli starfa aðeins til hagsældar fyrir eigendur sína, koma með því í veg fyrir að hagnaður þeirra geti orðið öðrum starfsmönnum og samfélaginu til góða. Starfsfólk er sífellt krafið um framleiðni og framlag, sérfræðingar ráðnir til þess að forðast skattgreiðslur og eigendur fá greiddan hærri arð með hverju árinu. Þar liggur hundurinn grafinn.

Laun framkvæmdastjóra hækka á meðan laun almennra launþega hafa staðið í stað og í sumum tilfellum versnað. Forstjóri helsta upplýsingafyrirtækis Indlands þénaði 416-föld laun hefðbundins starfskrafts í fyrirtækinu sínu. Árið 1980 fékk kakóbóndi 18% af virði súkkaðistykkis en í dag fær hann 6%. Fyrirtæki kappkosta að halda launakostnaði niðri til þess að hámarka gróða, oft með því að notast við þrælahald, en talið er að allt að 21 milljón manna séu neydd til vinnu, eitthvað sem talið er skapa 150 milljarða dollara í tekjur á hverju ári.

Ríkir fara í skattaskjól

Í skýrslunni er sérstaklega fjallað um það hvernig ríkt fólk notar skattaskjól til þess að komast hjá því að borga sinn skerf til samfélagsins. Það bæði auki muninn á milli ríkra og fátækra, og komi niður á samfélagslegum sjóðum, sem oft eru notaðir til þess að aðstoða verst stöddu þegnana. Heilbrigðiskerfi, menntakerfi og almenn þjónusta við þegna séu því þeir sem þurfi að borga skaðann af skattasniðgöngu auðvaldsins. Um heim allan fara svo skattar á fyrirtæki og tekjur lækkandi, vegna mikilla tengsla viðskiptalífsins við stjórnvöld, sem veldur enn meiri tekjumissi hjá ríkjum, sem kemur svo enn verr niður á þeim sem minnst hafa á milli handanna.

Í skýrslunni eru stjórnvöld heims hvött til þess að snúa þessari þróun við og fara að starfa fyrir almenning í auknum mæli. Þau þurfi að hlusta meira á þarfir heildarinnar og minna á hinn ofurríka minnihluta og talsmenn hans. Horfa þurfi til framtíðarinnar með það að leiðarljósi að minnka stéttskiptingu og útrýma fátækt. Skýrslan endar svo á orðunum: „Við getum og verðum að koma á mannúðlegra hagkerfi áður en það er um seinan.“