Elísabet er alin upp á Seltjarnarnesi. Þar byggðu foreldrar hennar, rithöfundarnir Jóhanna Kristjónsdóttir og Jökull Jakobsson, ung sína fyrstu íbúð, þar sem þau bjuggu saman í ellefu ár og eignuðust þrjú börn. „En þetta var bara sveit. Sjórinn var þarna og fjaran og hestar og skipsflök strönduð í fjörunni og Grótta og þúfur og tjarnir.“

Þegar hún lýsir minningum sínum úr æsku er ekki laust við að fléttaðar saman við þær sé ákveðin eftirsjá eftir þessari hrjúfu náttúru sem einkenndi þá enn Nesið. „Bara til dæmis það að labba í skólann, þá var maður að stikla á steinum og klettum og þræða stíg og það var útaf fyrir sig ævintýri. Nú er búið að byggja hús yfir þennan stíg. Það voru skófir á steinunum. Og það er ekki lengur.“ 

Jóhanna, móðir Elísabetar, hefur lýst þeim árum sem hún bjó með Jökli mjög vel í bókinni „Perlur og steinar“. Minnist Elísabet meðal annars á þessa bók þegar hún lýsir drykkjunni og óreglunni sem stundum tíðkaðist á hennar æskuheimili. Frelsið sem fylgdi því ástandi segir hún þó hafa verið mikið. Hún og bræður hennar hafi mátt gera flest allt sem þeim datt í hug, eins og til dæmis að fara með húsgögnin út í móa og hafa tombólu. „Mamma var bara eins og Lína langsokkur.“ En drykkjunni fylgdu einnig myrkari hliðar: „Svo var líka bara þjáning, eins og mamma hefur skrifað um. Það var bara þögn og reiði og fýla, allt sem fylgir alkóhólinu. Og þá var maður náttúrulega bara hræddur.“

Fjölbreytt ferilskrá

Eftir umbrot í æsku og stúdentspróf frá Kvennó lagði Elísabet góðan krók á leið sína, áður en hún gaf út fyrstu bókina, ljóðabókina „Dans í lokuðu herbergi“ árið 1989, þá rétt rúmlega þrítug. Þar áður vann hún ýmis störf til sjós og lands. Í afgreiðslu, sem módel, við byggingarvinnu, í frystihúsum, sem háseti á báti og ráðskona á Ströndum. Einnig hefur hún svo unnið sem blaðamaður, gert þætti fyrir útvarp og verið aðstoðarleikstjóri í Þjóðleikhúsinu.

„Mamma var bara eins og Lína langsokkur.“

Þrátt fyrir að þessi glæsilega ferilskrá komi mjög vel út á pappír, þá eru falin á milli línanna mörg ár af þjáningu og þrotlausri sjálfsvinnu. Hún hætti að drekka fyrir 23 árum og hefur síðan þá leitast við að styrkjast í baráttunni við sínar myrkari hliðar, til dæmis með því að fara til sálfræðings og geðlæknis, læra að syngja, og svo framvegis. „Ég er orðin rosalega vel heppnuð. Takmarkið var alltaf að ná í sjálfa mig. Minn kjarna. Eins og ég er.“ Hefur Elísabet svo notað þau verkfæri sem hún hefur fengið í hendurnar úr sjálfsvinnunni í það að takast á við tilfinningarnar sem fylgja því að bjóða sig fram til forseta, og segist hún til dæmis bara vera í framboði einn dag í einu. 

Mátar heiðarleikann í embættið

Í gegnum árin hefur heiðarleikinn verið eitt af helstu höfundareinkennum Elísabetar og telur hún að hann muni nýtast henni vel í embætti. Hún þurfi þó oft að sýna kjark til þess að vera heiðarleg, þrátt fyrir að það sé henni einnig mjög tamt. „Í mörg ár þorði ég ekki að segja satt. Þorði ekki að segja „fyrirgefðu“. Þorði ekki að segja „ég elska þig“. 

En nú er öldin önnur og enginn skortur á þori. Sér Elísabet til dæmis fyrir sér senuna þegar hún, sem forseti Íslands, hittir fyrirmenni í Evrópusambandinu og les þeim pistilinn. „Pútín og Margrét Danadrottning og þau öll, ég segi bara við þau „þið eruð öll helvítis skíthælar, að koma svona fram við flóttamenn. Og þú Pútín þarna, hvernig þú bombarderar Sýrland!“ En svo er þetta ekki endilega hreinskilni, það er ekki svo einfalt“. Elísabet hefur einmitt aldrei verið þekkt fyrir að sitja á skoðunum sínum: „Ég hugsa að svo deyr maður og á maður þá bara ekki að vera búinn að segja neitt? Á allt bara að vera feimnismál?“

Það hlutverk að vera skyndilega í framboði til forseta hefur þó fært henni ýmsar óvæntar uppákomur, sem og gamlar tilfinningar í nýjum hlutverkum. Elísabet hitti til dæmis leigubílstjóra sem sagðist ætla að kjósa hana og kom það henni mikið á óvart. En hún segist einnig hafa skynjað einmanaleikann sem hljóti að fylgja því að vera forseti, því það sé enginn annar forseti Íslands starfandi, sem hægt sé að spegla sig í. „Ég get ég ekki hringt í neinn og sagt: „Heyrðu ég var að klippa borða hérna og það fór hrikalega illa, skærin voru hræðilega bitlaus, og svo stakk ég óvart lítið barn.““

Hinir fjörutíu og fjórir forsetar Íslands 

Elísabetu langar helst til þess að nýta embættið í að kynnast landsmönnum. Hún hefur stundað göngutúra í mörg ár og í þeim segist hún alltaf hafa haft löngun til að banka upp á hjá fólki, og spjalla: „Hver býr hérna, á bakvið þessar gardínur, á bakvið þessar postulínsstyttur?“ 

Þegar talið berst að því hvernig hún ætli sér að móta embættið er ljóst að Elísabet ætlar sér engar stórkostlegar pólitískar stefnubreytingar. Hún ætlar að opna dyrnar að Bessastöðum og fylla þá fólki af öllum stéttum og aldri og lífi. Svo sér hún fyrir sér að taka upp vissa þætti úr stórnarháttum Navahó indjána: „Ég vil hafa nokkra aðstoðarforseta, kannski fjörutíu og þrjá, eins og Navahó indjánarnir. Það var mæðraveldi, og þá voru 44 konur sem réðu.“

Eftir að hafa farið í framboð og byrjað að máta sig við embættið segist hún hafa fundið fyrir því að hún þurfi að laga hegðun rithöfundarins að því hvernig forseti eigi að hegða sér. Þegar ég kom til hennar sagði hún mér frá tveimur mönnum sem eru að smíða skúr upp við húsið hennar. Þeir hefðu fyrr um daginn ætlað að negla í grindverkið hennar og hún gat ekki látið það óáreitt. „Svo ég garga hérna eins og einhver kerling út um dyrnar „ÞETTA ER MITT GRINDVERK VILJIÐI LÁTA ÞETTA Í FRIÐI“ og öskra þetta út svo þeir heyri í mér. Svo hugsa ég „Sjitt, ég er í forsetaframboði!“ En þetta var bara soldið skemmtilegt, gargandi kerling, kannski það eina sem þeir muna eftir deginum. Þannig að þarna fóru tvö atkvæði og svo fóru sjö í gær,“ segir Elísabet og hlær, en bætir svo við „en það er allt í lagi, því ég fann eitt í leigubíl áðan.“

Mynd: Kristinn Magnússon

Tíu spurningar

1. Hvað finnst þér um málsskotsrétt forseta og í hvaða tilfellum getur þú séð fyrir þér að nýta hann?

Ég er á móti málskotsréttinum. Mér finnst að þingið eigi bara að koma sér saman um hlutina. Svo getur þjóðin krafist atkvæðagreiðslu í nýju stjórnarskránni. Þetta er svona eins og að klaga í mömmu. Af hverju á einn maður að skrifa undir lög eftir sínum geðþótta?

2. Hvað finnst þér um stefnu stjórnvalda undanfarna áratugi varðandi stóriðju?

Ég er bara á móti stóriðju. Soldið fanatísk með það. Mér finnst það ætti að vera heildarstefna að hafa ekki stóriðju í landinu. Nú er RioTinto að rassskella verkfallsmenn. Þeir hafa ekki borgað skatta. Landflæmi eru eyðilögð til að þessir auðjöfrar komi hér með fabrikkurnar sínar. Þetta er ekki virðingu okkar samboðið. Við sem Íslendingasagnaþjóð, og þjóð sem er búin að þrauka hérna í þúsund ár, hljótum að geta fundið upp á einhverju öðru.

3. Finnst þér eignarréttur, eins og yfir til dæmis auðlindum og framleiðslutækjum, mikilvægur?

Fólkið á að eiga auðlindirnar. Mér finnst algjörlega út í hött að einstaklingar eigi fiskimiðin. Þetta á að vera sameiginleg auðlind. Annars held ég að ég láti hina forsetana um þetta, einn af þessum fjörutíu og þremur.

4. Hvort hallast þú frekar að auknum einkarekstri eða auknum ríkisrekstri, til dæmis varðandi heilbrigðiskerfi og skólakerfi?

Ég held að heilbrigðis- og skólakerfi verði að vera ríkisrekið. Það væri ekki gott ef einhver ríkur kall ætti skólakerfið. Þá er strax grunnurinn farinn og komið ójafnvægi. 

5. Ert þú fylgjandi ríkisreknum fjölmiðli?

Jú, helvítis Ríkisútvarpið. Ég náttúrulega elska Ríkisútvarpið. Það er svo fræðandi og skemmtilegt og ákveðinn klassi yfir því. Gaman þegar eitthvað er svona gamaldags, og tengir mann við gamla tíma. Ég vil endilega hafa það áfram.

6. Telur þú að femínismi sé mikilvæg jafnréttishreyfing eða sé of öfgafullur til þess að geta komið jafnréttisbaráttu til hjálpar?

Ég held að femínismi sé bara mjög fínn. Þetta er bara eins og að breyta um mataræði. Það eru allskonar leiðir, alveg eins og með femínisma. Þessi er kannski öfgafullur og þessi ekki, þessi er hófsamur. En það vilja allir jafnrétti. Og nei, femínismi er aldrei öfgafullur.

7. Telur þú að múslimar séu vandamál í Evrópu, og finnst þér mikilvægt að hefta för flóttamanna um álfuna og jafnvel að koma í veg fyrir að þeir setjist að á Íslandi?

Nei, alls ekki. Ég held það væri mjög gott að hafa bæði múslima og búddista og indjána og allskonar fólk hérna. Íslendingar eru mjög opnir, en svo er bara alltaf einn og einn sem er á móti. Fólk er bara allavega og ef þau vilja vera hérna þá eigum við að opna landið fyrir þeim. Og þessar eilífu blæjuumræður, þetta er bara alveg eins og að spyrja „af hverju ert þú ekki með húfuna þína, af hverju ertu í svona úlpu“?

8. Ert þú fylgjandi aðskilnaði ríkis og kirkju?

Ég er búin að svara þessari spurningu svo oft að ég er komin með algjört ógeð af henni.

9. Hvað finnst þér best og verst í fari Ólafs Ragnars?

Er hann ekki bara ágætur? Ég held að þetta sé sómamaður. Það sést best á því að hann giftist Dorrit. En ég hef enga skoðun á Ólafi. Ég held að hann sé bara fínn fyrir sinn hatt. Eina sem ég myndi segja, það eru þessi tuttugu ár. 

10. Hver er uppáhalds íslenski forsetinn þinn?

Það er náttúrulega Vigdís. Þegar tvíburarnir mínir voru að alast upp fannst mér mjög gott að þeir væru að alast upp með forseta sem væri kona. Karlarnir eru svo víða. Þó ég væri ekkert sammála öllu sem hún væri að gera, eins og allri þessari trjárækt og svona, og íslenskan gæti stundum farið út í öfgar. Hún var menntuð kona, afskaplega tignarleg, en líka alþýðleg. Ég hitti hana útí búð og er bara mest hissa á því hvar maðurinn sem bera ætti fyrir hana pokana sé. En hún ber pokana sjálf og er alltaf hress.