ÍÍ stjórnarskránni íslensku er sérstaklega fjallað um sjálfstæði dómstóla. Í 61. grein er svo áréttað að dómarar skuli einungis dæma eftir lögum, óháð afskiptum stjórnvalda til dæmis. Þeir eru til að mynda varðir því að verða ekki reknir nema með dómi. Síðan segir í lokamálsgrein: „Þó má veita þeim dómara, sem orðinn er fullra 65 ára gamall, lausn frá embætti, en hæstaréttardómarar skulu eigi missa neins í af launum sínum.“
Síðasta setningin í þessari grein hefur verið nær óbreytt frá því Íslendingar fengu fyrst stjórnarskrá úr hendi Danakonungs á seinni hluta 19. aldar. Ein breyting var þó gerð á orðalagi þessarar greinar árið 1991, þegar stjórnarskrá var breytt. Áður var þar vísað til dómara, en sérstaklega talað um hæstaréttardómara, eftir breytinguna.
Áður og eftir hafa dómarar við Hæstarétt – og stjórnvöld – ákveðið að túlka þetta orðalag stjórnarskrár þannig, að ef hæstaréttardómarar bæðu um að vera leystir frá störfum 65 ára væri það samþykkt. Dómarar fengju þannig áfram full laun. Ekki bara út starfsævina, heldur ævina á enda.
Þetta kemur fram í forsíðuumfjöllun nýjasta tölublaðs Heimildarinnar.
„Í fljótu bragði finnst mér ekki ósanngjarnt að taka full laun svona lengi“
Heimildin ræddi við nokkra af þeim mörgu hæstaréttardómurum sem hafa nýtt sér þetta ákvæði á undanförnum árum. Margir voru þeir illfáanlegir til að tjá sig um málið opinberlega en viðurkenndu þó sumir að líklega væri þetta ákvæði úrelt og þörf á að breyta. Hvatinn til að hætta fyrr en ella væri augljós og orðin regla frekar en hitt. Á meðan sögðu aðrir ekkert óeðlilegt við þessi kjör.
„Ég hefði setið lengur ef ekki hefði verið fyrir þetta ákvæði, það er bara einfaldlega þannig,“ sagði Jón Steinar Gunnlaugsson, fyrrverandi dómari við réttinn, sem hætti þar árið 2012, eftir átta ára setu. „Ég tel að þetta sé óeðlilegur arfur einhverra gamalla tíma, þar sem aðstæður voru allt öðruvísi og tilgangurinn annar en þessi.“
„Í fljótu bragði finnst mér ekki ósanngjarnt að taka full laun svona lengi,“ sagði Hjördís Hákonardóttir, sem sat í Hæstarétti í fjögur, frá 2006 til 2010.
„Það er eðlilega misjafnt hvað fólk er langlíft svo það er ekkert hægt að ganga út frá því sem vísu að þetta þýði að launin séu greidd til áratuga. Ég er þeirrar skoðunar að kjör dómara séu ekki svo góð að það sé ástæða til að breyta þessu.“
Margir dómarar hafa fengist við önnur störf eftir að hafa stigið upp úr dómarasætinu. Farið í aftur í lögmennsku eða ráðgjöf eins og til að mynda Jón Steinar og Eiríkur Tómasson. Aðrir hafa tekið að sér kennslu eða stöður prófessora við háskóla, eins og Viðar Már Matthíasson, enn aðrir svo jafnvel sinnt nefndarstörfum fyrir ríkið.
Þessi störf og laun fyrir þau eða önnur, skerða þó í engu þann launatékka sem þeim berst um hver mánaðamót frá ríkissjóði, í formi dómaralauna við Hæstarétt.
Hér má lesa greinina í heild sinni:
Athugasemdir