Kolefnisförgun í hafi er alls ekki einfalt mál og umræðan um það sem fyrirtækið Running Tide hefur verið að gera er mjög misvísandi,“ segir Jón Ólafsson haffræðingur og prófessor emerítus. Eftir að hafa rannsakað kolefniskerfi hafsins í áratugi fóru að renna á hann tvær grímur er hann í upphafi árs heyrði af og las um umfangsmikil áform Running Tide við Ísland.  

Jón er í hópi þeirra vísindamanna sem Heimildin tók viðtöl við vegna rannsóknar sinnar á starfsemi fyrirtækisins Running Tide á Íslandi. Viðtalið sem hér birtist var tekið í maí og því áður en  starfsemi fyrirtækisins á Íslandi og í Bandaríkjunum var hætt.

Í umfjöllun Heimildarinnar, sem birtist um miðjan júní, kom m.a. fram að Running Tide fékk sumarið 2022 leyfi hjá utanríkisráðuneytinu til vísindarannsókna í landhelgi Íslands. Sagði ráðuneytið að um væri að ræða „umfangsmikið kolefnisförgunarverkefni“. Leyfið var til fjögurra ára og takmarkað við „fleytingu 50.000 tonna af flothylkjum“ sem þari átti að vaxa á og binda CO2. Flothylkin áttu að vera úr viðarmassa, kalki og bindiefnum enm engin slíkum var hins vegar fleytt þegar aðgerðir hófust fyrir ári heldur var 19 þúsund tonnum af kanadísku trjákurli skolað út í hafið. Með þeim hætti fullyrðir Running Tide að bundin hafi verið 25 þúsund tonn af CO2.

Virkar þetta?

„Hlutir fóru að gerast í janúar sem hreyfðu við mér,“ segir Jón um fyrstu kynni sín af starfsemi Running Tide. Þá kom út vefrit American Geophysical Union, EOS Buzz, þar sem fjallað var um fyrirtæki er ætla sér að binda koltvíoxíð með því að rækta stórþörunga og láta þá svo sökkva niður á mikið dýpi í hafinu.

Í þessari grein var lýst aðferðum fyrirtækisins Running Tide, og vitnað til stjórnanda hjá þeim sem var sjálfur í vafa um að þetta gæti virkað, rifjar Jón upp. „Og sömuleiðis var sagt frá því að Running Tide hygðist binda koltvíoxíð með því að varpa baujum í hafið við Ísland sem á myndu vaxa stórþörungar. Og það engu smáræði. Talað var um milljónir bauja á næstu árum. Þannig að ég fór að hugsa með mér, hafa þeir aðgang að íslenskum hafsvæðum? Íslenskri lögsögu? Og ótal spurningar til viðbótar vöknuðu. Ekki síst grundvallarspurningin: Virkar þetta?“

Kolefnishringrásin

Jón þekkir kolefnisferla hafsins vel eftir að hafa stundað umfangsmiklar hafrannsóknir hjá Hafrannsóknastofnun í áratugi. Um fjórðungur þess koltvíoxíðs sem berst út í andrúmsloftið, aðallega með bruna jarðefnaeldsneytis, binst í sjónum. Um fjórðungur til viðbótar í skógum og öðrum gróðri meginlandanna. En um helmingur bætist hins vegar við magnið í andrúmsloftinu. „Þannig bætist sífellt að við koltvíoxíð í andrúmsloftinu,“ segir Jón.

Í kjölfar Parísarsamkomulagsins 2015, um að halda hlýnun Jarðar undir 2°C, benti Milliríkjanefnd Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar (IPCC) á að það væri nauðsynlegt að draga úr styrk koldíoxíðs í andrúmsloftinu. Ekki væri nóg að minnka losunina vegna bruna jarðefnaeldsneytis heldur yrði líka að fjarlægja beinlínis koltvíoxíð úr andrúmsloftinu með einhverjum lausnum –  með því að örva bindinguna á meginlöndum og í höfunum. Þetta er einu nafni nefnt Carbon Dioxide Removal (CDR).

Úr andrúmsloftinu

IPCC skilgreindi einnig árið 2018 hvað átt væri við með kolefnisbindingu. Hún yrði að gerast þannig að koltvíoxíð væri fjarlægt úr andrúmsloftinu og færi við það í sjó eða þurrlendi.

„Í framhaldi af þessum yfirlýsingum fóru margir að velta fyrir sér hvernig hægt væri að uppfylla þetta,“ segir Jón. Ný fyrirtæki spruttu upp sem vildu vinna að verkefnum á þessu sviði. Mörg þeirra litu til lands og kortlögðu holt og hæðir til skógræktar. Önnur til holrýma undir fótum okkar til niðurdælingar. Sum horfðu svo dreymin til hafs og vildu kanna leiðir til að magna upp náttúrulega ferla þess svo það geti bundið meira koltvíoxíð í botnseti, gróðri og öðrum lífverum en það gerir nú þegar.

 Alþjóðlega vísindasamfélagið brást einnig við og hópar vísindamanna hafa á síðustu misserum bent á hvernig standa ætti að þessum málum – að nauðsynlegt væri að rannsóknir kæmu fyrst, áður en kæmi til iðnaðaraðgerða.

„Það hefur engin aðferð enn komið fram sem menn geta sagt að sé leiðin sem skuli fara,“ segir Jón um þær aðferðir sem horft er til er kemur að hafinu. Ekki hafi enn verið sýnt fram á leið sem virki og valdi ekki of miklum umhverfisáhrifum. „Allt svona inngrip í hafið veldur umhverfisáhrifum,“ segir hann, „og það þyrfti óhemju mikið magn, að fara í risastórar aðgerðir, ef þær eiga að hafa einhver gagnleg áhrif á andrúmsloftið.“

Frá hátæknibaujum til kurls

Þær aðferðir sem Running Tide sagðist ætla að nota til að binda, fanga og farga kolefni í hafinu hafa verið margar og síbreytilegar. Í fyrstu var talað um baujur á stærð við körfubolta, sem settar yrðu á rek og á þeim áttu að vaxa stórþörungar. Svo myndi allt heila klabbið sökkva að einhverjum tíma liðnum þar sem dýpi væri meira en 1.000 metrar, og kolefnið bindast í hafdjúpunum. „Mér þótti þetta nú skrítin rannsókn,“ segir Jón.

En þó ekki jafn skrítin og sú sem að lokum var framkvæmd. „Það sem gerðist í fyrra var að í staðinn fyrir baujur á stærð við körfubolta, var komin ný hönnun af baujum. Og það er viðarkurl. Viðarkurl húðað með virkum alkalínskum efnum til þess að hafa áhrif á sýrustig sjávar. Ég var öldungis gáttaður þegar ég sá fyrst myndirnar af risastórum pramma, kjaftfullum af viðarkurli, sem var verið að draga út á haf, með Viðey í baksýn.“

En hvað var eiginlega á seyði?

Hann rifjar upp kolefnishringrásina og skilgreiningu IPCC um að kolefnisbinding í hafi yrði að felast í því að CO2 flæddi úr andrúmsloftinu til hafsins. „Viðarkurl gerir ekki neitt til þess,“ segir Jón með áherslu. „Það hefur engin áhrif á flæði CO2 milli lofts og sjávar. Þannig að bindingin af því að varpa 25 þúsund tonnum af viðarkurli í hafið er núll.“ Koltvíoxíðið er þegar bundið í viðnum. 

KoltvísýringurinnHvernig Running Tide fjarlægði 25.416,25 tonn af CO2 árið 2023, segir í fyrirsögn á grein á vef Running Tide. Engir óháðir aðilar hafa staðfest að bindingin hafi átt sér stað.

Húðun viðarkurlsins með virkum efnum virðist honum að auki vera „vafasöm útfærsla á aðferðum sem auka eiga basavirkni sjávar, svokölluð alkalinity enhancement“. Til þess að hafa áhrif á efnafræði yfirborðssjávar verða  alkalísku efnin að leysast upp áður en þau sökkva. Þó það gerist og aukin basavirkni náist jafngildir það ekki bindingu. „Við þekkjum það úr rannsóknum, að svo háttar hins vegar til í hafinu suður af Íslandi að það dregur í sig koldíoxíð úr lofti á sumrin en skilar því til baka á veturna. Þannig að áhrifin af þessu á bindingu koltvíoxíðs úr andrúmsloftinu eru líklega núll.“

 Hafið gæti orðið hluti af lausninni

Jón er ekki fráhverfur þeirri hugmynd að hægt verði að nota hafið til kolefnisbindingar upp að einhverju marki í framtíðinni, finnist til þess leiðir sem valdi ekki of miklum umhverfisáhrifum. „En það er engin leið, og fáránlegt að hugsa sem svo, að losun í hafið geti komið í staðinn fyrir að draga úr losun vegna jarðefnaeldsneytis.“

Það eigi að vera algjört forgangsmál – alls staðar.

„Er einhver búinn að gleyma því að við erum sjávarútvegsþjóð sem leggur mikla áherslu á að afla sjávarfangs á sjálfbæran hátt í lítt menguðu hafi?“ spyr Jón. „Er einhver búinn að gleyma því að það felast miklir hagsmunir í því að þessi ímynd haldist? Til hvers stóðum við í landhelgisdeilum og erum nú með 200 mílna lögsögu?“

Hann bendir að á ráðstefnum erlendis sé þegar farið að taka Running Tide sem dæmi um hvernig eigi ekki að standa að kolefnisbindingu í sjó. „Þannig að orðsporið er þegar í hættu. Running Tide hefur lýst því yfir að þeir ætli að stórauka þessa starfsemi – eins og það sé komið greið leið til að losa í hafið við Ísland. Hver hefur gefið þeim leyfi til þess?“

Skömmu eftir að viðtalið var tekið við Jón var öllu starfsfólki Running Tide á Íslandi sagt upp. Hið sama gerðist nokkrum dögum síðar hjá móðurfélaginu í Bandaríkjunum.

Í tilkynningu frá framkvæmdastjóranum á Íslandi sagði að verið væri að „vinda ofan af“ starfseminni hér á landi og að hún væri að „leggjast í dvala“.