Við bílastæðinu við íþróttamiðstöðina í Kórnum í Kópavogi er faðir að bardúsa við bílskott hlaðið pokum og töskum, en inni í bíl sitja eiginkona hans og unglingsdóttir. Þau eru á leið til læknis, dóttir hans skelfur, hún er stressuð og hefur ekkert getað sofið. Hjónin hafa búið í tuttugu og fimm ár í Grindavík, þar sem þau hafa unnið í fiskvinnslu, en koma frá Marokkó, nánar tiltekið Marrakesh, og upplifa nú að þau séu að missa allt, segir heimilisfaðrinn sem vill ekki láta nafn síns getið en gefur sér þó tíma til að ræða hratt við blaðamann. Á meðan kallar konan hans á hann. Það liggur á að komast til læknis.
Flestir sem dvelja þessa stundina í fjöldahjálparmiðstöðinni eru af erlendu bergi brotnir, fólk sem kemur héðan og þaðan úr heiminum, enda er starfsfólk af erlendum uppruna að stórum hluta í störfum sem skapa verðmæti og hagvöxt hér á landi. Þeir Íslendingar sem eru hér upp aldir og búa að tengslaneti eru margir farnir annað, auk þess sem það er fámennt í augnablikinu þar sem ýmsir héldu í tímabundna verðmætabjörgun, en allt fólkið sem var farið áður en formleg rýming átti sér stað tók jafnvel ekki helstu verðmæti með sér. Auk þess eru margir frá Póllandi nú þegar flognir þangað.
Skjálftarnir voru í taugakerfinu
Stefnt er að því að fjöldahjálparmiðstöðin verði opin í þrjá daga, síðan breytist hún í upplýsingamiðstöð og flytur væntanlega í húsnæði Rauða krossins. Inni á skrifstofu er fólk sem vinnur að því að redda húsnæði.
„Flestir hér núna tala ekki íslensku,“ segir Gylfi Þór Þorsteinsson, forstöðumaður fjöldahjálparstöðvarinnar, og útskýrir að um sé að ræða fólk með minnsta baklandið sem kemur m.a. frá Póllandi, Rúmeníu, Grikklandi, Eistlandi, Litháen og Úkraínu. „Íslendingar hafa meira bakland og geta leitað til vina og kunningja. En erlendu verkamennirnir síður. En það eru eru nokkrir Íslendingar hér núna, um þrjátíu manns.“
Hann segir að fyrst við komuna hafi fólk riðað út af öllum skjálftunum – sem voru orðnir á nokkra sekúndna fresti.
Skjálftarnir hafa reynt á fólk, enda segir Hildur Vattnes Kristjánsdóttir, starfsmaður fjöldahjálparinnar, að fólki hafi verið með mikla riðu þegar það kom. „Þegar það lagðist niður, þá gat það í byrjun ekki sofnað því það var allt á hreyfingu. Fólk var að vakna upp og halda að það væri að koma jarðskjálfti. Því það hafði í nokkra sólarhringa verið að vakna við jarðskjálfta og skjálftarnir voru í taugakerfinu,“ útskýrir hún og um leið að það hafi fyrst verið aðra og þriðju nóttina sem fólk náði lengri samfelldum svefni.
„Það sögðu allir að þetta hefði verið alltof mikið,“ segir þá neyðarfulltrúinn Áslaug Yngvadóttir Túliníus. „Þetta var svo miklu meira en hafði verið áður.“
Grindvíkingar virkjuðu neyðarvarnir
Að sögn þeirra hefur ríkt yfirvegun miðað við aðstæður en jafnframt mikil óvissa. Upphaflega hafi aðgerðirnar ekki verið kallaðar neyðarrýming en fólk hafi þó verið beðið um að rýma mjög hratt. En Grindvíkingar höfðu byrjað að rýma sjálfir, helmingurinn var þegar farinn. Þær útskýra að til séu þrjár tegundir af rýmingu: neyðarrýming og svo skipulögð rýming, þar sem fólk hefur tvo til þrjá klukkutíma til að rýma, en síðan sé það sjálfskipuð rýming, þegar íbúar á svæðinu hefja sjálfir rýmingu.
„Við héldum að það yrði ekki rýmt. Og svo færðist kvikan, þá breyttist allt. Auðvitað breyttist það þá,“ segir Áslaug og fer yfir að miðstöðin hafi opnað því einhverjir hafi verið komnir á undan, áður en búið var að rýma formlega. „Af því við vorum búin að auglýsa hvernig við ætluðum að gera þetta, svo Grindvíkingar vissu hvert þeir ættu að fara.“
„Svo kerfið virkaði,“ bætir Hildur við. „Grindvíkingar voru fáránlega vel undirbúnir. Þeir virkjuðu neyðarvarnir með því að byrja að rýma.“
Áslaug segist halda að það hafi aðeins tekið um einn og hálfan tíma að rýma. Og Hildur samsinnir því: „Það liggur við að Almannavarnir hafi frétt í fréttunum að fólk væri byrjað rýma.“
Sjálfboðaliðarnir voru virkjaðir á föstudagskvöld og þurftu að opna fjöldahjálparmiðstöðina með hraði. Boðið barst um hálf átta, þau voru komin klukkan átta og það opnaði um leið og þau mættu. Það tók aðeins innan við klukkutíma að setja allt upp, enda stór hópur af sjálfboðaliðum sem mættu.
Hildur álítur að fólk sé að byrja að átta sig á að mögulega geti það aldrei snúið heim. Nú komi bara upplýsingar um hverjir megi fara í verðmætabjörgun.
„Ég myndi segja að fólk sé svolítið hrætt núna,“ segir þá Áslaug. „Það eru komnir nokkrir dagar. Þetta er þriðji dagurinn sem það er ekki með hlutina sína og fer ekki í vinnu.“
„Þetta var falskt öryggi,“ verður Hildi að orði. „Af því við erum bara búin að vera með túristagos fyrir utan byggð og fólk í Grindavík er vant því að það séu jarðskjálftar. Svo allt í einu ... fer öðruvísi atburðarás af stað.“
Foreldrar undir árásum í Úkraínu – sonur að flýja Grindavík
Í anddyri íþróttamiðstöðvarinnar er fólk á stjái. Þarna má sjá dýrabúr í stöflum fyrir framan íþróttabikara og á hillu blasir við barnadót í umbúðum sem unglingsstelpa virðir fyrir sér ásamt mömmu sinni, án þess að taka neitt. Faðir leiðir grátandi stelpu á barnsaldri út úr svefnsalnum, hún hefur dottið og meitt sig.
Við anddyri salarins spjalla tveir menn fyrir framan fótboltaspil en þeir koma báðir frá Úkraínu. Annar þeirra, Sergeiy Synyakov, flutti til Íslands árið 2001 og hefur búið í Grindavík síðan þá þar sem hann hefur starfað í fiskvinnslufyrirtækinu Stakkavík. En félagi hans, Andrii Lohvynenko, flúði fyrir aðeins þremur mánuðum frá Úkraínu. Búið er að hernema þorpið hans – Ivanivka Herson discrit – og þar eru nú foreldrar hans undir árásum. Þau eru bændur.
Eftir komuna hefur Andrii starfað hjá Einhamar Seafood – en veit nú ekkert hvað bíður sín. Sergeiy túlkar fyrir hann en báður tala þeir pólsku, rússnesku og úkranísku, auk þess sem Sergeiy talar íslensku. Hann kveðst samt nota pólsku meira en íslensku og stundum hvái Pólverjar: Hvar lærðirðu svona góða pólsku? „Og,“ hlær hann, „þá svara ég: Nú, á Íslandi!“
Þeir bera sig vel – yfirvegað, líkt og Hildur og Áslaug lýstu fólkinu þarna – en um leið er óvissan algjör.
„Ég er pínulítið barn!“
Feðginin Pétur Holger Ragnarsson og Rakel Sólilja Pétursdóttir, sem er tveggja ára, eru jafnframt til í að spjalla aðeins. Hann er að athuga með leikskólapláss fyrir dótturina og spá í hvernig framtíðin sé í þeim málum.
Bæði hann og mamma hennar geta unnið fjarvinnu í bænum en þau hafa unnið hjá Elko. Aftur á móti vantar leikskólapláss, það er ekkert fyrir Rakel Sólilju að gera.
„Ég er pínulítið barn!“ segir hún.
Pabbi hennar segir að deginum áður hafi hann byrjað að syrgja eigur sínar. „Maður er ekki með miklar vonir um að fá allt til baka – til að verða ekki fyrir höggi seinna. Það væri bara mjög gaman ef það yrði svo, að maður fengi eitthvað aftur af því sem eftir varð.“
Hann segir þau eiga hús í Grindavík, sem þau keyptu þar. Fjölskylda konu hans, Dagnýju Kolbeinsdóttur, búi þarna og hafi búið. Nú séu þau hingað og þangað, í Reykjavík og hjá vinafólki í Keflavík.
„Svo fann einhver íbúð til að leigja í Reykjavík. En ég átti líka fjölskyldu þarna og þetta hefur verið mjög erfitt fyrir hana, veit ég.“
Hann telur þau vera mjög heppin. „Við getum verið hjá mömmu og pabba um tíma í herbergi, og getum haldið áfram að vinna, margir sem geta það ekki. Örugglega miklu erfiðara fyrir marga aðra en okkur, eins erfitt og það er.“
„Langar að taka utan um nemendur mína“
Grunnskólakennarinn Sigrún Sverrisdóttir telur sig jafnframt vera nokkuð vel stadda miðað við marga aðra. Hún er á rölti um miðstöðina ásamt ungum syni sínum, Bjarka Marínó Smárasyni, og kíkir eftir nemendum sínum sem brennur á henni að hlúa að.
„Við erum fimm manna fjölskylda,“ svarar hún aðspurð og segir líðan þeirra eftir atvikum ágæta en þau séu komin með húsnæði. Hún segir að hugurinn sé þó pínu þokukenndur og að síðustu dagar hafi verið tilfinningalegur rússíbani. Allskonar pælingar og hugsanir hafi farið í gegnum hausinn.
Að sögn hennar hafa fjölskyldumeðlmir verið mishræddir, sumir alltof rólegir og kannski ekki alveg undirbúnir undir það sem kom í kjölfar skjálftanna. „Við vorum farin af stað áður en rýmingin var. Maður hefði kannski tekið fleira og öðruvísi með sér vitandi að við myndum ekki ná að snúa strax til baka.
Ég er ennþá ekki að átta mig á að kannski séum við að fara að senda börnin í aðra skóla og ég að kenna í öðru húsi. Sumir hafa þörf fyrir að komast strax í rútínu, meðan aðrir þurfa tíma með nærfjölskyldu og vera í næði.“
Hún kveðst finna að á því séu, eðlilega, skiptar skoðanir. „Ef ég tala sem kennari, þá langar mig að taka utan um nemendur mína og sjá hvernig þeim líður. Þess vegna kom ég, til að sjá hvort að ég hitti nemendur. Maður hefur auðvitað mestar áhyggjur af börnunum sem hafa ekki eins tengslanet og börn sem eiga foreldra að erlendum uppruna – og fleiri. Ég hef sérstakar áhyggjur af fólki sem hefur ekki mikið tengslanet og vil að þau viti að það er einhver að hugsa til þeirra.“
Hún segir þau fjölskylduna hafa fengið lánaða íbúð næstu daga, já – eða vikur. Hún telur þau vera heppin og segist vera, að því leytinu til, nokkuð róleg. „En hún er rosaleg þessi óvissa, að vita ekki neitt. Ég ætlaði bara að vera hjá pabba um helgina og hvíla mig á skjálftunum. Svo maður er ekki að átta sig alveg á þessu. Og ekki börnin heldur.“
Jarðhræringar við Grindavík
Þriðja lengsta gosi frá aldamótum lokið
Hvað gerðist í Grindavík 10. nóvember?
Íbúum leyft að dvelja næturlangt í Grindavík þótt lögreglan mæli ekki með því
Rak ýtuna í hraunið: „Ég varð bara að prófa“
Tímabært að verja Reykjanesbraut
Athugasemdir