Þetta var blíðasta vor í manna minnum. Vikum saman hafði sólin hellt geislum sínum yfir sveitir og þorp Pommeraníu í Norður-Þýskalandi. Kirsuberjatrén höfðu blómstrað óvenju snemma og bæði peru- og eplatrén sýndu merki þess að vera farin að undirbúa ávexti sína þótt enn væri bara síðasti dagur apríl.

Fuglalífið var fjörugt á bökkum hins lygna og bugðótta Peenefljóts og þveráa hennar og skurða og síkja sem höfðu verið grafin þvers og kruss um gamalt mýrlendið. Mistilþröstur og vallskvetta voru í morgunsárið að búa sér hreiður í skógarlundum þar sem heggurinn bærðist í mildum blænum. Hvítstorkar tveir stóðu á þaki Bartólómeusarkirkjunnar við aðalgötuna í bænum Demmin við bugðu á Peene, virðuleg hjón sem höfðu átt sér ból á kirkjuþakinu árum saman og voru nú að snurfusa hreiðrið fyrir egg vorsins 1945.

Í svolitlu skoti í vegg hússins númer 6 við Treptower Straße var húsaskotta nýbúin að verpa þegar framandlegur hávaði barst sunnan úr strætinu sem lá suður úr bænum. Óvenju hávær ökutæki nálguðust, skrölt og hvellir og skellir og reykjarstrókar stóðu frá þeim. Húsaskottan í veggnum sá mann þeyta upp glugga á annarri hæð og beina byssu að ökutækjunum sem nálguðust í mildri morgunbirtunni.

„Orrustan um Demmin“

Maðurinn hrópaði eitthvað og ef húsaskottan hefði látið sig mál mannanna einhverju varða, þá hefði hún heyrt að hann hrópaði til nágrannakonu inni í húsinu:

„Ég var að enda við að skjóta konuna mína og börn. Nú ætla ég að taka með mér nokkra Rússa í dauðann.“

Norður-Þýskaland 1945Fjarlægðin milli Demmin og Berlínar í beinni loftlínu er 155 kílómetra, álíka og bein loftlína milli Reykjavíkur og Víkur í Mýrdal. Borgin Stettin heitir nú Szczecin og er í Póllandi.

Maðurinn skaut nokkrum sinnum að gráleitum ökutækjunum sem staðnæmdust, nokkrir menn stukku út og svöruðu skothríðinni, aðrir hlupu sem hraðast að útidyrum hússins númer 6. Húsaskottan sá sitt óvænna og flaug af hreiðrinu til að lenda ekki í þessum látum. Hún flögraði hring um húsið og aðgætti svo hvort henni væri óhætt að snúa aftur í holu sína. Þá sá hún manninn í glugganum bera byssuna upp að höfði sér og hleypa af. Hann féll niður á gluggasylluna og sólin baðaði lík hans hlýrri vorbirtunni.

Þetta var orrustan um Demmin 30. apríl 1945. Einn maður skaut af byssu í átt að skriðdrekum og herflutningabílum Rauða hersins en skaut sig svo sjálfur áður en hann hitti nokkurn óvinanna.

Stráklingar í hermannafötum

Á veginum í suðri, nokkurn spöl frá bænum, höfðu skriðdrekar Rauða hersins mætt ómarkvissri skothríð úr fáeinum loftvarnarbyssum sem reynt var að nota sem stórskotalið en skriðdrekarnir voru fljótir að þagga niður í þeim og fella hina þýsku skotliða. Sovésku hermennirnir, þrautreyndir menn úr 2. belarússneska hernum, sem höfðu flestir barist upp á hvern einasta dag í tæp fjögur ár, sáu að þýsku hermennirnir sem þeir höfðu fellt voru stráklingar, sumir varla af barnsaldri, allir dauðir, og færu aldrei aftur í skólann þar sem þeir áttu þó helst heima.

En inni í Demmin mætti Rauði herinn engri mótspyrnu nema þessum eina manni í húsinu númer 6 við Treptower Straße. Það vildi svo til að þetta var skólastjórinn í bænum, Gerhard Moldenhauer, lærimeistari litlu strákanna sem höfðu verið settir á loftvarnarbyssur fyrir sunnan og sagt að stöðva með því framrás Rauða hersins.

Moldenhauer hafði sem ungur kennari í Demmin á síðustu misserum Weimar-lýðveldisins skorið sig svolítið úr á kennarastofunni, hann og vinur hans, Wilhelm Damann. Bærinn Demmin hafði lengi verið eitt höfuðvígi allra íhaldssömustu aflanna í þýskri pólitík og þegar Adolf Hitler og Nasistaflokkur hans tóku að eflast á árunum kreppunnar miklu, þá gengu bæjarbúar flestir glaðbeittir Hitler á hönd.

Sá í gegnum loddarabrögð Hitlers

Jafnvel áður en sá Gyðingahatari náði raunverulegum völdum í Þýskalandi voru íbúar í Demmin farnir að sniðganga fyrirtæki Gyðinga og þeir héldu mikinn og eldmóðugan útifund Kristalsnóttina 1938 þegar Gyðingahatur nasismans sprakk út fyrir alvöru eins og kirsuberjatré á vori.

Þeir vinirnir Moldenhauer og Damann höfðu hins vegar megnustu skömm á Hitler. „Hann var of gáfaður til að sjá ekki í gegnum loddarabrögð Hitlers,“ útskýrði Damann um vin sinn. En þegar Hitler var kominn tryggilega til valda og bæjarstjórnin í Demmin búin að nefna aðalgötu bæjarins eftir honum, þá fóru vinirnir ólíkar leiðir. Damann var rekinn úr vinnunni og átti síðan undir högg að sækja í bænum en Moldenhauer tók þá ákvörðun að snúa við blaðinu og ganga í Nasistaflokkinn. 

Sálarfriður og sjálfsvirðing?

„Hann var þá of ungur og of metnaðargjarn til að hann vildi eða gæti sætt sig við að verða annars flokks,“ sagði Damann síðar. „Frú Moldenhauer og hin þrjú ungu börn þeirra gerðust líka eindregnir stuðningsmenn Hitlers, sérstaklega stelpurnar.“

Því var það að líkt og milljónir annarra Þjóðverja varð Moldenhauer nú að velja milli þess að „fylgja línunni og þagga niður í innri rödd sinni eða vera trúr sannfæringu sinni og lenda utangarðs“, skrifaði þýski sagnfræðingurinn Florian Huber. „Öðrum megin var framtíð hans og samheldni innan fjölskyldunnar, hinum megin sálarfriður og sjálfsvirðing.“

Og Huber vitnar til Damanns sem orðar það svo að kennarinn ungi hafi ákveðið að veðja á „hið nýja Þýskaland“ fremur en að spyrna móti þrýstingi umhverfisins og væntinga fjölskyldunnar. Og í tilfelli Moldenhauers skiluðu sinnaskiptin (þó á yfirborðinu væru) árangri, hann varð nokkrum árum síðar skólastjóri í gagnfræðaskólanum í Demmin og var tryggilega kominn í hóp betri borgara.

Valskvettan kemur úr vetrarstöðvum

Leið nú og beið. Stríðið hófst og nasistarnir í Demmin fögnuðu frábærum árangri hinna sigurvissu hermanna undir innblásinni leiðsögn foringjans. Sýnagógunni í bænum hafði verið breytt í vöruhús. Enginn spurði hvað hefði orðið um Gyðinga í bænum. Þeir fóru eitthvað.

Svo hallaði undan fæti og í ársbyrjun 1945 voru herir óvinanna komnir að landamærum Þýskalands. Þeir virtust hafa ofurefli liðs en bæjarbúar biðu þolinmóðir eftir undravopnum þeim sem foringinn og hinn síbjartsýni Goebbels höfðu boðað að myndu snúa stríðsgæfunni aftur Þjóðverjum í vil. Umhleypingasamur vetur leið og það fór að hilla í óvenjufagurt vor í Demmin, hveitið var byrjað spretta á ökrunum, farfuglar eins og vallskvetta og hvítstorkur og húsaskotta birtust hver af öðrum en aldrei kom stríðsgæfan fljúgandi aftur.

Snemma að morgni 30. apríl lagði þýskur herflokkur í Demmin á flótta vestur. Eina alvöru herliðið í bænum. Þegar flokkurinn var kominn yfir Peene og þverárnar tvær Tollense og Trebel voru allar brýr sprengdar í loft upp. Með hermönnunum flúðu allir æðstu toppar Nasistaflokksins í bænum en skildu eftir skýrar fyrirskipanir um að bæjarbúar ættu að verjast til síðasta manns.

Nemmersdorf, Nemmersdorf!

Hitler var þagnaður, hafði ekki heyrst í honum í útvarpinu lengi, hann var sagður stjórna vörnum Berlínar, það var ein lygin enn, en skólastrákarnir í gagnfræðaskólanum í Demmin höfðu verið dubbaðir í hermannabúninga og sagt að vera tilbúnir við bæjarmörkin þegar skriðdrekar Stalíns kæmu bröltandi, jafnvel Goebbels var hættur að boða öruggan sigur heldur útmálaði sífellt hvílíkar hörmungar myndu bíða Þjóðverja ef ekki tækist að stöðva Rauða herinn, Nemmersdorf var á allra vörum í fréttatímunum, lítið þorp í Prússlandi, fjöldamorðin þar voru útmáluð æ sterkari litum, í dag kom bókfinkan frá vetrarstöðvum sínum suðrí Afríku, í Nemmersdorf hafði öllum konum víst verið nauðgað, ilmurinn af stör á bökkum Peene var orðinn svo sterkur og höfugur, sautján þungir ISU-122 skriðdrekar Rauða hersins voru komnir alla leið til þorpsins Utzedel fimm kílómetra suðaustur af Demmin og nálguðust hratt, ætli strákarnir á loftvarnarbyssunum yrðu þess umkomnir að stöðva þá ef þeir hrópuðu „Heil Hitler!“ nógu oft?

Presturinn í Bartólómeusarkirkjunni við Adolf Hitler-Straße virtist ekki hafa trú á því. Storkahjónin á kirkjuþakinu fylgdust með því sér til undrunar þegar meðhjálparinn klöngraðist upp í kirkjuturninn og breiddi út hvítt lak eins og uppgjafarfána. Skrölt heyrðist úr suðaustri. Í húsinu númer 6 við Treptower Straße skaut Gerhard Moldenhauer börnin sín þrjú og konuna sína.

Þetta var bara byrjunin. Sjá næsta blað. Það kemur eftir viku.