Sjö þingmenn úr Sjálfstæðisflokki hafa lagt fram þingsályktunartillögu um það sem þeir kalla „endurnýjun vegarins yfir Kjöl“ svo honum megi halda opnum stóran hluta ársins. Lagt er til að um einkaframkvæmd verði að ræða og að framkvæmdin standi undir sér „að öllu leyti með notendagjöldum“. Vilja þingmennirnir að stefnt verði að því að ljúka undirbúningi fyrir lok næsta árs og að framkvæmdin geti hafist í beinu framhaldi. „Við undirbúning að endurnýjun vegarins er mikilvægt að allir fletir málsins verði vel greindir, þ.m.t. hvernig best væri að standa að fjármögnun verksins og hvort skynsamlegt væri að líta til fyrirkomulagsins við gerð Hvalfjarðarganga með aðkomu Spalar hf. sem fyrirmyndar fyrir þetta verkefni,“ segir í greinargerð.

Flutningsmenn tillögunnar eru Njáll Trausti Friðbertsson, Óli Björn Kárason, Ásmundur Friðriksson, Vilhjálmur Árnason, Birgir Þórarinsson, Berglind Harpa Svavarsdóttir og Jón Gunnarsson. Í viðtali við Morgunblaðið í apríl sagði Njáll Trausti að kostnaðurinn við uppbyggingu Kjalvegar gæti „hlaupið á tíu milljörðum“. Veggjaldið sem notendur vegarins gætu átt von á að þurfa að borga yrði líklega „öðru hvorum megin við 3.000 krónur“.

Mikilvæg samgönguleið frá landnámi

Kjalvegur liggur yfir hálendi Íslands um Kjöl, frá Gullfossvegi í suðri að Svínvetningabraut í Blöndudal í norðri, alls um 168 kílómetra leið. Þingsályktunartillagan lýtur að því að vegurinn yfir Kjöl verði endurnýjaður og lagður bundnu slitlagi „svo betur megi nýta hann til að mæta aukinni umferð á svæðinu samhliða fjölgun ferðamanna sem sækja landið heim,“ líkt og það er orðað í greinargerð tillögunnar. „Kjalvegur hefur frá landnámsöld verið mikilvæg samgönguæð milli norður- og suðurhluta landsins og þrátt fyrir mikla uppbyggingu á hringveginum síðustu áratugi er mikilvægi vegarins um Kjöl enn mikið. Veginum hefur þó ekki verið haldið við eins og nauðsynlegt hefði verið.“

Núverandi ástand Kjalvegar er óviðunandi að mati þingmannanna „og vegurinn hættulegur yfirferðar og veldur miklu sliti á þeim bifreiðum sem um hann aka“.

Í umsögn Landverndar um sambærilega tillögu sem lögð var fram á Alþingi árið 2021 sagði að hugsanlega þyrfti að bæta einhverja tilgreinda vegi á hálendinu og að unnið hefði verið að ákveðnum bótum á Kjalvegi síðustu ár. Við frekari umbætur þurfi að hafa í huga að álag á viðkvæm svæði gæti aukist og að búa þyrfti vinsælustu áningarstaði við Kjalveg undir slíkt og stýra gestafjölda með ítölu eða gjaldtöku.

LagfæringarUnnið að lagfæringum á Kjalvegi sumarið 2014.

Mynd: Vegagerðin

Landvernd sagði rannsóknir benda til þess að ferðamenn á hálendinu telji að takmarka þurfi fjölda ferðamanna inn á svæðið. Gera megi ráð fyrir að núverandi ástand vega dragi úr gestafjölda á hálendinu sem gæti útskýrt hvers vegna vaxandi fjöldi erlendra ferðamanna hafi ekki skilað sér hlutfallslega í fjölda gesta á svæðinu. „Ef aðgengi yrði bætt er ástæða til að óttast að umferð yrði umfram afkastagetu margra staða á hálendinu og að það myndi bitna á upplifun gesta og geti valdið náttúruspjöllum.“ Á vissan hátt mætti segja að „slælegt ástand hálendisvega“ sem hindri aðgengi stuðli að náttúruvernd á hálendinu, sagði í umsögn Landverndar.

„Stjórn Landverndar telur því ekki tímabært að hefja undirbúning að endurnýjun vegarins yfir Kjöl og gera hann að vegi sem hægt er að halda opnum stóran hluta ársins með einkaframkvæmd,“ sagði þar ennfremur. „Þess í stað telur stjórnin skynsamlegt að marka skýrari stefnu um vegagerð á hálendinu almennt.“

Njáll Trausti sagði við Morgunblaðið í vor að hugsa þyrfti „virkilega“ um nýjan punkt þegar kæmi að umhverfissjónarmiðum og það væru rafmagnsbílar. „Hugmyndafræðin í dag er að rafmagnið taki við sem orkugjafi í bílaleigubílunum á næstu árum og þá held ég með alla þessa dreifingu og fyrir þá er minni eyðsla að keyra á bundnu slitlagi heldur en á malarvegi. Þetta er líka umhverfismál þeim megin frá sem og loftlagsmál.“

Fleiri fái að upplifa hálendið

Sambærilegar þingsályktunartillögur hafa verið fluttar nokkrum sinnum áður, fyrst árið 2005. Flutningsmenn tillögunnar nú segja mikið hafa runnið til sjávar á þeim tæplega tveimur áratugum frá því að tillaga um gerð heilsársvegar yfir Kjöl var fyrst flutt. Ferðamenn hafi verið 360 þúsund árið 2005 en gert sé ráð fyrir að þeir verði um 2,2 milljónir í ár. „Þessi fjölgun ferðamanna hefur ekki skilað sér í aukinni umferð um Kjalveg,“ segir í greinargerð tillögunnar.

Með heilsársvegi yfir Kjöl væri, segir í greinargerð þingmannanna, mögulegt að stytta til muna leiðina landshorna á milli og auðvelda þannig ferðir til Norðurlands og yfir hálendið og opna fyrir möguleika á þróun nýrra ferðamannaleiða. „Þá veitir það fleirum tækifæri til að upplifa hálendið og náttúru þess og víðerni sem eru einstök á evrópskan mælikvarða og ljóst er að hafa mikið aðdráttarafl fyrir ferðamenn sem koma til landsins.“

Þeir sem fari um veginn borgi

Þingmennirnir leggja til að um einkaframkvæmd yrði að ræða sem myndi þýða að einkaaðili tæki að sér fjármögnun, framkvæmd og rekstur vegarins í umboði hins opinbera. „Gert er ráð fyrir að framkvæmdin standi undir sér að öllu leyti með notendagjöldum.“

Hér á landi hefur ekki verið ráðist í margar einkaframkvæmdir í vegakerfinu en Hvalfjarðargöng eru að mati flutningsmanna tillögunnar „skýrt dæmi“ um að slíkt getur heppnast vel.

Uppbygging heilsársvegar um Kjöl kæmi að sögn þingmannanna ekki til með að hafa áhrif á forgangsröðun samgönguáætlunar þar sem ráðgert sé að framkvæmdin og fjármögnun hennar verði í höndum einkaaðila.