Það er hræsni á hæsta stigi að láta mynda sig með Svetlönu Tsikhanouskayu til þess að setja á samfélagsmiðla en vinna svo gegn henni með óbeinum stuðningi við Lukashenko,“ segir Þórhildur Sunna Ævarsdóttir, þingkona Pírata og fulltrúi Íslands á þingi Evrópuráðsins, aðspurð um ræðu hennar á þingi Evrópuráðsins í gær.

Þar gagnrýndi hún íslensk stjórnvöld fyrir að taka viðskiptahagsmuni fram fyrir mannréttindi og lýðræði í Belarús.

Ræðan var haldin í kjölfar ávarps Svetlönu Tsikhanouskayu, leiðtoga stjórnarandstöðunnar í Belarús, sem mörg ríki viðurkenna raunar sem réttkjörinn forseta landsins. Svetlana lagði þar áherslu á að ríki ráðsins héldu áfram stuðningi sínum við lýðræðisöfl í Belarús og beittu einræðisstjórn Aleksander Lukashenko auknum þrýstingi. 

Þórhildur Sunna tók undir brýningar Svetlönu og lýsti yfir eindregnum stuðningi við lýðræðisbaráttu hennar og íbúa Belarús í ræðu sinni en sagði svo:

„Ég verð þess vegna að lýsa yfir miklum vonbrigðum yfir því að mín eigin stjórnvöld neiti að reka íslenska kjörræðismanninn í Belarús, Alexander Moshensky, sem er þekktur samverkamaður einræðisherrans í Belarús.“

Hún sagðist skammast sín fyrir að íslensk stjórnvöld héldu tryggð við Moshensky á forsendum viðskiptahagsmuna íslenskra fyrirtækja. 

„Mér fannst mikilvægt að lýsa því yfir að mér þyki til skammar að íslensk stjórnvöld segist styðja við lýðræðisöflin í Belarís í orði en heiðri svo einn helsta stuðningsmann einræðisherrans í landinu,“ segir Þórhildur Sunna í samtali við Heimildina.

Sjálfur duga skammtÞórhildur Sunna Ævarsdóttir segir það hræsni af íslenskum stjórnmálamönnum að sitja fyrir á myndum með leiðtoga stjórnarandstöðunnar í Belarús á sama tíma og Ísland hefði einn nánasta samverkamann Lukashenko í þjónustu sinni. Fulltrúar stjórnarandstæðingar í Belarús hafa áður gagnrýnt utanríkisráðherra á sama hátt.

Veski Lukashenko

Aleksander Moshensky, iðnjöfur í Belarús, hefur hálfan annan áratug verið kjörræðismaður Íslands í landinu, samhliða því að vera einn mikilvægasti kúnni íslenskra sjávarútvegsfyrirtækja. Eftir að Ísland tók þátt í refsiaðgerðum ESB á hendur Rússum, sem svöruðu með því að setja innflutningsbann á íslenskar vörur til Rússlands, hefur Moshensky verið verðmætur milliliður, framhjá viðskiptabanninu. Íslenskur fiskur hefur verið fluttur til Hvíta-Rússlands, honum umpakkað, og sendur áfram til Rússlands.

Þetta hefur Moshensky og fyrirtækjum hans leyfst í skjóli góðs sambands við einræðisstjórnina í Belarús. Moshensky hefur í skjóli þess byggt upp og margfaldað viðskiptaveldi sitt á undanförnum áratugum og um leið notið bættra tengsla leiðtogans við kollega sinn í Moskvu, Vladimír Pútín. Oftar en ekki er vísað til Moshensky, sem „veskis Lukashensko“ af þessum sökum.

Moshensky hefur stutt Lukashenko opinberlega og verið umboðsmaður forsetaframboðs hans. Að sama skapi hefur Moshensky notið stuðnings Lukashenko, sem skipað hefur hann í fjölda opinberra nefnda og ráða, haft Moshensky með sér í opinberar heimsóknir erlendis og eftirlátið honum afnot af einni af einkaþotum ríkisins auk þess sem Moshensky hefur keypt fjölda ríkiseigna á góðum kjörum, að fullyrt hefur verið.

Þessi tengsl íslenska kjörræðismannsins við einræðisherrann Lukashenko hafa ekki farið framhjá leiðtogum fjölmargra Evrópuríkja, sem hafa ítrekað lýst yfir vilja til þess að leggja refsiaðgerðir á Aleksander Moshensky og fyrirtæki hans, á forsendum þess að tengsl Moshensky við Lukashenko, séu forsenda viðgangs viðskiptaveldis hans. Ráðherraráð ESB hefur ítrekað haft á borði sínu slíka tillögu en nafn Moshensky verið fjarlægt áður en til formlegrar samþykktar kom. 

Íslensk stjórnvöld eru sögð hafa beitt sér ítrekað fyrir hans hönd og þó þau hafi neitað því að hafa beitt slíkum þrýstingi liggur fyrir að á þriðja tug símtala, funda og einkasamtala fóru fram milli íslenskra stjórnvalda og fulltrúa ESB-ríkja þegar lá fyrir að Moshensky yrði svartlistaður árið 2020. Þórhildur Sunna gerði þá staðreynd að umfjöllunarefni í ræðu sinni:

„Ég skammast mín þegar ég les fréttir af því að Ísland hafi beitt diplómatískum þrýstingi innan Evrópusambandsins til þess að forða honum frá refsiaðgerðum, og ég vona að okkur auðnist að verða eitt þeirra ríkja sem sýnir fullan og óskoraðan stuðning við almenning í Belarús, óháð því hvort sá stuðningur hafi áhrif á viðskiptahagsmuni eða ekki.“

Tökin hert

Aleksander Lukashenko, sjálfskipaður forseti Belarús, hefur á undanförnum árum hert enn tökin á frelsi íbúa landsins og tekið hart á hvers kyns andófi eða tilraunum til þess. Hundruð sitja nú í fangelsi vegna skoðana sinna og andstöðu við einræðisherrann, sem sjálfur hefur hampað þeim titli að vera „síðasti einræðisherra Evrópu“. Tsikhanouskaya bauð sig fram gegn Lukashenko í síðustu forsetakosningum í Belarús, árið 2020. Það gerði hún eftir að eiginmaður hennar, Sergey Tsikhanousky, hafði verið handtekinn og fangelsaður, eftir að hafa boðið sig fram gegn Lukashenko.

Svetlana naut strax mikils stuðnings og tókst að sameina stjórnarandstæðinga að baki sér, sem fyrri frambjóðendum hafði síður tekist. Fyrir vikið var hún að margra mati öruggur sigurvegari kosninganna, sem engu að síður voru sagðar hafa fallið með Lukashenko, sem lýsti yfir sigri í þeim. Ljóst er að brögð voru í tafli í kosningunum, eins og áður hafði verið í landinu. Svetlana neyddist til þess að yfirgefa landið, af ótta við handtöku, og hefur síðan stýrt stjórnarandstöðu sinni í sjálfskipaðri útlegð.