Þriðjungur sitjandi alþingismanna eru annað hvort náskyldir eða mægðir fólki sem setið hefur á alþingi, ýmist sem aðal- eða varamenn. Þá er enn fleiri þingmenn tengdir fólki sem hefur stýrt sveitarfélögum eða leitt framboð í sveitarstjórnarkosningum.

Gunnar Helgi Kristinsson stjórnmálafræðiprófessor hefur rannsakað elítur og valdakerfi í íslensku samfélagi og meðal annars kannaði hann ættartengsl íslenskra þingmanna á árabilinu 1990 til 2020. Hans niðurstaða er að um þriðjungur þingmanna hafi á þessu tímabili haft ættartengsl við fyrrverandi þingmenn.

„Íslenska kerfið hefur viss einkenni sem ættu að ýta undir ættartengsl, og þau koma vissulega fyrir hér, en ég myndi ekki halda að þau væru megin áhrifaþáttur á framabrautir í stjórnmálum hér á landi,“ segir Gunnar Helgi og bendir á að svipuð mynstur megi greina í öðrum starfsgreinum eða þjóðfélagshópum, innan íþróttahreyfingarinnar eða í listalífi til að mynda.

Þeir þingmenn sem Heimildin ræddi við í samhengi við úttekt á ættartengslum töluðu flestir á svipuðum nótum og Gunnar Helgi. Það er að segja, að ættartengsl þeirra kannski ekki ráðið úrslitum um að þeir hafi lagt fyrir sig pólitík. Það hafi frekar verið að virk umræða um stjórnmál og samfélagsmál sem fram hafi farið inni á heimilinum hafi þar haft meira að segja.

Komin af þingmönnum langt aftur í ættir

Að Katrínu Jakobsdóttur, forsætisráðherra og formanni Vinstri grænna, stendur töluverður fjöldi þingmanna og stjórnmálafólks. Móðurafi Katrínar, Sigurður S. Thoroddsen, var þingmaður Sósíalista á árunum 1942 til 1946. Faðir hans, og langafi Katrínar, var Skúli Thoroddsen, alþingismaður fyrir Framfaraflokkinn, Framsóknarflokkinn eldri, Þjóðræðisflokkinn og Sjálfstæðisflokkinn eldri, á árabilinu 1890-1915. Þá var kona Skúla, Theódora Thoroddsen skáld, langamma Katrínar, dóttir Guðmundar Einarssonar alþingismanns og dótturdóttir Ólafs Sívertsens alþingismanns.

Dóttir Skúla og afasystir Katrínar var nafna hennar, Katrín Thoroddsen læknir, þingmaður Sósíalistaflokksins árin 1946 til 1949 og bæjarfulltrúi í Reykjavík árin 1950 til 1954. Þá var Skúli S. Thoroddsen bróðir þeirra Katrínar og Sigurðar einnig þingmaður. Einnig var Hulda Jakobsdóttir, bæjarstjóri í Kópavogi, sem varð fyrst kvenna bæjarstjóri hér á landi, afasystir Katrínar í föðurætt.

Katrín er dóttir Signýjar Thoroddsen sálfræðings og Jakobs Ármannssonar, bankamanns og kennara. Hún er bókmenntafræðingur með meistaragráðu frá Háskóla Íslands. Katrín starfaði á fjölmiðlum og síðan hjá Eddu-útgáfu og JPV-útgáfu, þar til hún var kjörin á þing 2007. Hún sat í Stúdentaráði og háskólaráði Háskóla Íslands fyrir Röskvu á námsárunum. Katrín tók virkan þátt í starfi Vinstri grænna, þannig var hún formaður Ungra vinstri grænna og síðan varaborgarfulltrúi flokksins. Varaformaður varð hún 2003 og formaður flokksins 2013. Hún var menntamálaráðherra á árunum 2009 til 2013 og forsætisráðherra frá 2017.

Hefur haft áhrif á fjölskylduna

Spurð hversu meðvituð hún hafi verið um að að henni stæðu þingmenn og bæjarfulltrúar í sínum uppvexti segir Katrín að það hafi ekki verið fyrirferðarmikið í hennar lífi. „Ég held að ég hafi verið fimm ára þegar afi minn Sigurður dó svo ég man óljóst eftir honum. Aldrei kynntist ég Katrínu og auðvitað ekki Skúla. Afi var líka stutt á þingi, þetta var eitt kjörtímabil, og mér er sagt að honum hafi þótt það leiðinlegt. Ég er hins vegar nefnd eftir Katrínu og hún var alveg brennandi pólitíkus, með miklar skoðanir. Hún barðist fyrir réttindum kvenna og barna, og sat auðvitað bæði á þingi og í borgarstjórn. Skúli eldri var síðan stórleikari á þessu sviði, þegar farið er lengra aftur. Það nafn er mjög algengt í fjölskyldunni, sem og Katrínar, svo augljóslega er þetta fólk sem hefur haft áhrif. Það hefur áhrif á menninguna og umræðuna í fjölskyldunni þó maður hafi aldrei kynnst því sjálf.“

Foreldrar Katrínar tóku engan þátt í pólitísku starfi að hennar sögn, mættu ekki á fundi eða skiptu sér með beinum hætti af. „En það var ekkert launungarmál hvar þau stóðu, þau voru vinstra megin. Það var alveg rætt um pólitík á heimilinu, ég horfði til að mynda alltaf á kappræður fyrir kosningar með allri fjölskyldunni allt frá því ég man eftir mér. Ég get ekkert látið eins og ég sé einhver uppreisnarmaður í minni fjölskyldu, ég er bara alin upp af fólki sem kaus ekki endilega alltaf sama flokkinn en alltaf til vinstri.“

Systkini Katrínar hafa tekið þátt í starfi Vinstri grænna og eru mjög pólitísk. Spurð hvort það hafi haft áhrif á hana, sem er yngst í systkinahópnum, svarar hún því játandi. „Ég hefði ábyggilega ekki farið út í pólitík nema vegna þess að það var þar fyrir fólk sem maður þekkti á sínum tíma. Til að mynda tóku bræður mínir báðir þátt í stúdentapólitík í Röskvu, svo alveg örugglega hafði það áhrif að vera umkringdur fólki með skoðanir. Kannski einmitt af því að foreldrar okkar tóku ekki þátt þá höfðum við enn meiri áhuga. Ég hugsa stundum um mína drengi og ég er ekki viss um að þeir muni hafa nokkurn áhuga á að taka þátt í pólitík. Þeir eru meðvitaðir og fylgjast með, en ég hef ekki orðið vör við neinn brennandi áhuga hingað til.“