Fjölfarin flugleið fugla er við Lagarfljót þar sem Orkusalan áformar að reisa vindmyllur. Þar er meðal annars að finna lóm sem er alfriðaður. Grunnþekking á fuglalífi á Íslandi er minni en í t.d. Danmörku og öðrum nágrannalöndum. Því eiga viðmið frá skoskum yfirvöldum um rannsóknir á fuglalífi sem stuðst er við í undirbúningi vindorkuvera ekki að öllu leyti við hér á landi. 

Þetta er mat Kristins Hauks Skarphéðinssonar, dýravistfræðings hjá Náttúrufræðistofnun Íslands, sem sat nýverið forsamráðsfund vegna áforma Orkusölunnar um að reisa tvær 160 metra háar vindmyllur við Lagarfossvirkjun. Orkusalan, sem er alfarið í eigu opin­bera hluta­fé­lags­ins Rarik, rekur þá virkjun. Skipulagsstofnun ákvað í lok síðasta árs að virkjunarhugmyndin þyrfti að fara í umhverfismat og er forsamráð, sem sveitarfélög, stofnanir og framkvæmdaaðilar koma m.a. að, hluti af því. 

Þurfa vatnsaflsins með

Bygging vindmylla við Lagarfljótsvirkjun hefur verið á teikniborðinu frá árinu 2018. Vindorkuver þrífast illa ein og sér enda framleiða þau aðeins orku þegar nægur vindur blæs sem er, ótrúlegt en satt, ekki alltaf raunin hér á landi. Þannig þurfa slík ver, verði þau reist á Íslandi, að spila með vatnsaflsvirkjunum. 

Þennan punkt notar Orkusalan einmitt í rökstuðningi sínum fyrir byggingu vindmylla við Lagarfoss. Stutt sé í aðveitu­stöð svo að teng­ingar við dreifi­kerfið yrðu auð­veldar í fram­kvæmd. Jákvæð sam­legð­ar­á­hrif yrðu því með Lag­ar­foss­stöð og vindmyllunum. Mark­mið framkvæmdarinnar sé að öðl­ast reynslu og byggja upp þekk­ingu á rekstri vind­mylla.

Vindmyllurnar tvær yrðu 9,9 MW að afli, rétt undir þeim viðmiðum sem þarf til að virkjunarframkvæmdir fari til meðferðar hjá verkefnisstjórn rammaáætlunar. Orkustofnun vakti raunar athygli á þessu í umsögn sinni um greinargerð Orkusölunnar vegna Lagarfossmyllanna á síðasta ári og velti því upp hvort metnir hefðu verið kostir og gallar minni eða auk­innar fram­leiðslu­getu virkj­un­ar­kost­ar­ins. Taldi stofnunin nauð­syn­legt að Orkusalan rök­styddi betur hvernig og hvers vegna nið­ur­staðan hafi verið 9,9 MW.

Á forsamráðsfundinum sagði Snævarr Örn Georgsson, umhverfisverkfræðingur hjá Eflu sem vinnur að umhverfismati framkvæmdarinnar, að ætlunin væri ekki að fara yfir 9,9 MW heldur að hafa borð fyrir báru ef tækniframfarir verða á leiðinni. 

Vindmyll­urnar tvær yrðu reistar á athafna­svæði Orku­söl­unnar við Lag­ar­foss­virkjun í um 2-300 metra fjar­lægð austan við Lag­ar­foss­veg. Framkvæmt yrði innan svæðis sem er skil­greint sem mik­il­vægt fugla­svæði og hefur verið til­nefnt á fram­kvæmda­á­ætlun nátt­úru­minja­skrár vegna vist­gerða á landi, fugla og sela. Þá er það einnig innan svæðis sem þegar er á nátt­úru­minja­skrá.

Blárnar einstöku

Víð­áttu­mikla blá, en flóar eru gjarnan nefndir blár á Aust­ur­landi, er að finna í grennd við Lag­ar­foss­virkj­un. Blárnar á þessum slóðum eru flokk­aðar sem tjarn­ar­star­ar­flóa­vist, vernd­ar­gildi þeirra er mjög hátt og er vist­gerðin á lista Bern­ar­samn­ings­ins yfir vist­gerðir sem þarfn­ast vernd­ar.

Nátt­úru­fræði­stofnun benti í þessu ljósi á í umsögn sinni við greinargerð Orkusölunnar á síðasta ári að önnur vind­myllan myndi að lík­indum standa í vot­lendi og því raska syðsta hluta tjarn­ar­star­ar­blá­ar­inn­ar. „Þrátt fyrir að vind­myllu­stæðin tvö séu í grennd við Lag­ar­foss­virkjun og landi hafi verið raskað þar í grennd er lík­legt að stæðin muni raska heil­legum vist­kerfum með mjög hátt vernd­ar­gildi og umtals­verðu vot­lend­i.“

Í nið­ur­stöðu grein­ar­gerðar Orku­söl­unnar voru áhrif á fugla­líf metin óveru­leg og er þar sér­stak­lega horft til nið­ur­staðna mæl­inga við áformað vindorkuver Landsvirkjunar, Búr­fellslund. Hins vegar minnti Nátt­úru­fræði­stofnun á að það svæði ein­kenn­ist af teg­unda­fæð og lágum þétt­leika varp­fugla. Úthérað sé aftur á móti á lág­lendi og ein­kenn­ist fugla­líf þar af mik­illi teg­unda­fjöl­breytni og háum varp­þétt­leika. Þar megi finna mik­inn fjölda vatna­fugla sem eru meðal þeirra fugla­hópa sem sér­stak­lega er hætt við áflugi. Má þar t.d. nefna lóma og grá­gæs­ir. „Þá er svæðið mik­il­vægt varp­svæði fyrir skúm, sem er á válista sem teg­und í bráðri hættu, sem og kjóa, sem einnig er á válista.“ 

Að auki er þétt­leiki vað­fugla á svæð­inu hár. „Það er því mat Nátt­úru­fræði­stofn­unar að ekki er hægt að yfir­færa nið­ur­stöður mæl­inga við Búr­fellslund yfir á Úthérað þar sem aðstæður eru gjör­ó­lík­ar.“

Við vatnsafliðVindmyllurnar tvær eru áformaðar rétt við Lagarfossvirkjun sem Orkusalan rekur.

Mynd: Úr greinargerð Orkusölunnar

Um þetta var sérstaklega fjallað á fyrrnefndum forsamráðsfundi. Þar kom fram að Náttúrustofa Austurlands mun sjá um fuglarannsóknir og að farið verði í tvær vettvangsferðir til að kanna meðal annars búsvæði fugla og umferð þeirra um svæðið í um 500 metra radíus frá fyrirhuguðum vindmyllum.

Tekist á um radarmælingar

Fulltrúi Skipulagsstofnun benti á að í álitum stofnunarinnar um áformuð vindorkuver hafi verið sett skilyrði um tveggja ára sjónarhólsrannsóknir til þess að fá samanburð milli ára. Kristinn hjá Náttúrufræðistofnun tók undir mikilvægi slíks samanburðar. Stofnunin hefur áður sagt að fara ætti í radarmælingar á svæðinu.

Snævarr hjá Eflu sagði Orkusöluna ekki telja þörf á radarmælingum miðað við viðmið skosku ráðgjafastofnunarinnar Naturescot sem oft hefur verið horft til við undirbúning vindorkuvera sem eru í pípunum á Íslandi. 

Kristinn sagði þá, líkt og fyrr segir, að skosku viðmiðin ættu ekki við hér á landi að öllu leyti.

Sveitarstjórn Múlaþings gerði breytingar á aðalskipulagi sveitarfélagsins vegna vindmylluáformanna við Lagarfljótsvirkjun í lok árs 2021. Ásrún Mjöll Stefánsdóttir, sveitarstjórnarfulltrúi Vinstri grænna, sagði á fundi sveitarstjórnar í fyrra að sú ákvörðun væri „sérstakt áhyggjuefni“. Myllurnar ætti að reisa nærri miðju Fljótsdalshéraðs, á blómlegu landbúnaðarsvæði og vettvangi vaxandi ferðamennsku. Lýstu fulltrúar VG yfir „algjörri andstöðu“ við áformin.

Engar vindorkuvirkjanir fyrr en ríkið gerir upp hug sinn

Líkt og í fleiri sveitarfélögum hefur skipting arðs af virkjunum verið til umræðu í sveitarstjórn Múlaþings. Á meðan vitlaust er gefið í þeim efnum, og arðinum ekki skipt með „sanngjörnum hætti“ milli hagsmunaaðila telur sveitarstjórn Múlaþings ekki forsendur til að taka ákvarðanir um stórfellda nýtingu vindorku. „Mikilvægt er að ríkið meti stöðu á framleiðslu á raforku á Íslandi, áætli þörf til frekari framleiðslu og ákveði með hvaða móti og hvar skuli afla þeirrar orku út frá ýmsum þáttum svo sem umhverfislegum, samfélagslegum og efnahagslegum með rammaáætlun eða öðru sambærilegu ferli,“ sagði í tillögu sem lögð var fyrir sveitarstjórn og samþykkt samhljóða. „Sveitarstjórn telur því að þær grunnforsendur sem þurfi til mótunar stefnu fyrir sveitarfélagið liggi ekki fyrir og mun ekki samþykkja vindorkuver án slíkrar stefnumótunar ríkisins.“

Loksins

Starfshópur um nýtingu vindorku, sem umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra skipaði um mitt síðasta ár, átti að skila tillögum að frumvarpi fyrir 1. febrúar.

Síðan eru liðnir 76 dagar. Og loks er komið að því að birta niðurstöðurnar. Reyndar aðeins að hluta. Það verður gert á morgun, miðvikudag, er Guðlaugur Þór Þórðarson, umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra kynnir fyrsta áfanga vinnunnar: Greiningu og mat á viðfangsefninu, líkt og það er orðað í tilkynningu.