Laxeldisfyrirtækið Arnarlax mótmælir því að skorður verði settar á erlendu eignarhaldi í íslensku laxeldi og komið verði í veg fyrir samþjöppun í  á laxeldiskvótum í greininni. Þetta kemur fram í umsögn frá Arnarlaxi, sem Kjartan Ólafsson stjórnarformaður fyrirtækisins, skrifar og sendir til atvinnuveganefndar Alþingis.

Einungis fimm laxeldisfyrirtæki með framleiðsluleyfi í sjó eru starfandi á Íslandi. Kjartan telur hins vegar, þrátt fyrir hversu fá fyrirtækin eru, að takmarkanir á stærð þeirra muni verða samkeppnishamlandi: „Takmarkanir á stærð félaganna mun því augljóslega draga úr samkeppnishæfni og takmarka aðgang að fjármagni í áhættusama uppbyggingu. Ljóst er að veruleg fjárfesting er nauðsynleg til að byggja greinina frekar upp næstu ár og arður hefur aldrei verið greiddur úr fyrirtækjunum enda fyrirsjáanleg fjárfestingarþörf mikil.“

Umsögnin er send inn að beiðni atvinnuveganefndar Alþingis vegna þingsályktartillögu Höllu Signýjar Kristjánsdóttur, þingkonu Framsóknarflokksins og fjögurra annarra þingmanna, um að skipaður verði starfshópur sem ræða eigi um breytingar á lögum og reglum í laxeldi. 

Í þingaályktartillögunni segir: „Alþingi ályktar að fela matvælaráðherra að skipa starfshóp sem hafi það að markmiði að: Koma fram með tillögur um hvernig takmarka megi samþjöppun eignarhalds á laxeldisleyfum. Skoða hvort takmarka eigi eignarhald erlendra aðila á laxeldisleyfum. Ráðherra leggi niðurstöður starfshópsins fyrir Alþingi eigi síðar en 30. september 2023.“

Unnið að betrumbótum á regluverki laxeldisHalla Signý Kristjánsdóttir, þingkona Framsóknarflokksins, er einn af fimm þingmönnum sem leggur frumvarpið fram.

Mynd: Alþingi

Stöðunni má líkja við það þegar kvótakerfinu var komið á

Stöðunni í íslensku laxeldi í sjókvíum má að hluta til líkja við það þegar kvótakerfinu í sjávarútvegi var komið á hér á landi á níunda áratugnum.

Íslensku sjávarútvegsfyrirtækin sem stundað höfðu veiðar á fiski í sjói áður en kvótakerfinu var komið á fengu úthlutað aflaheimildum á grundvelli veiðireynslu fyrri ára. Þessi fyrirtæki þurftu ekki að borga fyrir þennan kvóta, sem var mikils virði í peningum eins og sagan sýndi. Eftir að sjávarútvegsfyrirtækin fengu kvótann ókeypis á grundvelli veiðireynslu gátu eigendurnir selt kvótann, veðsett hann og svo framvegis. Þetta var hugmyndin um frjálsa framsalið. 

Þegar litið er nær okkur í tíma fengu íslenskar útgerðir kvóta í makríl með sama hætti þegar hann var kvótasettur fyrir nokkrum árum. 

Með sams konar hætti hafa þessi örfáu íslensku laxeldisfyriræki fengið úthlutað framleiðsluleyfum í laxeldi frá íslenskum yfirvöldum.

Munurinn er hins vegar sá að laxeldisfyrirtækin fengu kvótann á grundvelli þess að þau hófu umsóknarferli til þess að fá hann fyrir mörgum árum og eru þau enn að vinna í því að fá frekari kvóta á grundvelli umsókna sem eru til meðferðar í kerfinu. Þegar þessi fyrirtæki fá framleiðsluleyfin geta þau hins vegar framselt leyfin eða selt fyrirtækin fyrir háar fjárhæðir og byggir verðmat fyrirtækjanna að langmestu leyti á kvótanum sem þau fengu úthlutað frá íslenska ríkinu. 

Nú þegar hafa nokkrir einstaklingar og fyrirtæki selt hlutabréf í laxeldisfyrirtækjunum íslensku með miklum hagnaði á þessum forsendum. Þeim mun meiri kvóta sem laxeldisfyrirtækin, eins og Arnarlax, fá frá íslenska ríkinu út úr þeim umsóknum sem þau eru með inni í kerfinu þeim mun meira geta eigendur þeirra hagnast.

Eitt dæmi um slíka umsókn um kvóta sem verið er að afgreiða í stjórnkerfinu er umsókn Ice Fish Farm á Austurlandi um að fá að hefja 10 þúsund tonna laxeldi í Seyðisfirði. Ef Ice Fish Farm fær þennan kvóta eykst verðmæti fyrirtækisins um 7 til 10 milljarða króna miðað við markaðsverðmæti á framleiðsluleyfum í laxeldi. 

Segir aðkomu norskra fjárfesta mikilvæga

Í umsögninni segir Kjartan, sem sjálfur á stóran hlut í Arnarlaxi sem er meira en tveggja miljarða króna virði, að ein af rökunum fyrir því að takmarka ekki erlent eignarhald á Arnarlaxi sé að þessi iðnaður sé mjög fjárfrekur. Hann segir að fyrirtækið hefði ekki orðið að að því sem það er í dag nema vegna þess norska laxeldisfyrirtækið Salmar AS fjárfesti í því. „Arnarlax ehf. er að fullu í eigu Icelandic Salmon AS. Síðarnefnda félagið er skráð á markað í norsku kauphöllinni og hluthafar skipta hundruðum. Á meðal hluthafa er Gildi lífeyrissjóður, einn stærsti lífeyrissjóður landsins og Stefnir, sjóðastýringarfyrirtæki Arion banka, sem fjárfestu í félaginu við skráningu undir lok árs 2020 auk fjölda annarra íslenskra fjárfesta. Stærsti hluthafinn er norska félagið Salmar ASA sem er einnig skráð í kauphöll en þar að baki standa um 7- 10.000 hluthafar. Vert er hafa í huga að aðkoma erlendra fjárfesta að Arnarlaxi er ein helsta forsenda þess hve vel hefur gengið að byggja starfsemina upp og hefur einnig aukið möguleika fyrirtækisins á því að nálgast fjármagn á erlendum mörkuðum. Það er í raun alls óvíst að Arnarlax hefði bygg upp starfsemi með um 200 ný störf á Vestfjörðum án aðkomu erlendra fjárfesta, enda er fiskeldi gríðarlega fjárfrekur iðnaður. Aðkoma reyndra erlendra fjárfesta og samstarfsaðila hefur einnig skapað ómetanleg viðskiptatengsl um allan heim. Þessi sjónarmið verður að hafa í huga við afgreiðslu á þingsályktunartillögunni sem hér er til umræðu.“ 

Á þessum forsendum leggst Arnarlax því gegn því að ríkisvaldið reyni annars vegar að hindra samþjöppun kvótaheimilda í greininni sem og hins vegar að minnka erlent eignarhald í greininni.

Ein af niðurstöðunum hjá Arnarlaxi er því að leggjast gegn því að starfshópurinn, þar sem þessar hugmyndir verða ræddar, verði skipaður. „Með vísan til framangreindra sjónarmiða telur Arnarlax ehf. enga þörf á því að Alþingi feli matvælaráðherra að skipa starfshóp þann sem þingsályktunartillagan mælir fyrir um. Að auki er rétt að minna á að nú þegar liggur fyrir ítarleg skýrsla starfshóps landbúnaðar- og sjávarútvegsráðherra frá 21. ágúst 2017 um stefnumótun í fiskeldi, þar sem þau atriði sem þingsályktunartillagan lýtur að koma til efnislegrar umfjöllunar auk fjölda annarra álitaefna sem teljast fiskeldi hér á landi,“ segir í umsögn Kjartans Ólafssonar fyrir Arnarlax.