Virkjun í Svartá, sem rennur af hálendinu inn í Bárðardal í Þingeyjarsveit fyrir norðan, mun „raska sérstæðu landslagi sem má ætla að hafi sérstakt upplifunargildi“, skerða varpsvæði fuglategunda á válista og eyða óvenjulíflegu vistkerfi í votlendi, samkvæmt matsskýrslu Skipulagsstofnunar.
Framkvæmdaaðilarnir, SSB orka, höfðu hins vegar metið sem svo að umhverfisáhrifin væru „óveruleg eða nokkuð neikvæð“. Í skýrslu Verkís um virkjunina, sem framleiða á 9,8 megawött raforku, var „það niðurstaðan að Svartárvirkjun sé ekki líkleg til að hafa umtalsverð umhverfisáhrif í för með sér“.
Alþjóðlega mikilvægt fuglasvæði
Skipulagsstofnun leggur fram allt annað mat í dag. Skipulagsstofnun segir efnistök í frummatsskýrslu framkvæmdaaðilans „kasta rýrð á trúverðugleika matsskýrslunnar“, ekki síst þegar kemur að áhrifum á húsendur. Meðal annars er talið líklegt að búsvæði húsanda rýrist að gæðum og skerðist, en þau eru afar takmörkuð og segir Skipulagsstofnun að framkvæmdin hafi „áhrif á heildarstofn húsanda á Íslandi og þar af leiðandi í Evrópu“. Þá er, samkvæmt stofnuninni, um að ræða „einar lífríkustu og vatnsmestu lindár landsins sem renna um blásin hraun í umhverfi þar sem inngrip mannsins eru lítil auk þess sem vatnasviðið er talið alþjóðlega mikilvægt fuglasvæði.“
Í mati Skipulagsstofnunar er lýst gildi Svartársvæðisins fyrir ferðamenn. „Upplifunargildi Svartár er mikið en áin flæðir meðfram grónum bökkum um fossa, gil og flúðir um landslag þar sem gróskumiklir árbakkar kallast á við hrjóstrugt heiða- og hraunlandslag.“
Framkvæmdin myndi rýra gildi sérstæðs, fágæðs eða sérlega verðmæts landslags út frá fagurfræðilegum og menningarlegum mælistikum, að mati stofnunarinnar. „Tilkoma virkjunar mun breyta verulega upplifun af svæði næst virkjun og rýra gildi þeirrar sérstæðu landslagsheildar sem Svartá og Suðurá mynda. Samkvæmt verndarmarkmiðum náttúruverndarlaga skal stefnt að því að varðveita landslag sem er sérstætt eða fágætt eða sérlega verðmætt vegna fagurfræðilegs og/eða menningarlegs gildis. Skipulagsstofnun telur að landslag Svartár og Suðurár falli þar undir.“
Auk áhrifa af virkjuninni, þar sem áin þurrkast upp á um þriggja kílómetra kafla, er gert ráð fyrir um 47 kílómetra löngum rafstreng í jörð. Gera þarf breytingu á aðalskipulagi Þingeyjarsveitar fyrir virkjunina, sem nær yfir um 9 hektara svæði.
Samkvæmt lögum hefði virkjunin ekki þurft að fara í heildstætt umhverfismat þar sem hún féll rétt neðan við 10 megawatta viðmið.
Fellur rétt neðan við viðmið um 10 megawött
Svartárvirkjun er fyrirhuguð allt að 9,8 megawött í afkastagetu, en í lögum um verndar- og orkunýtingaráætlun er viðmiðið um virkjarnir sem sæta heildstæðri greiningu og mati verkefnisstjórnar rammaáætlunar 10 MW og stærri. Þetta gagnrýnir Skipulagsstofnun í niðurstöðum sínum.
„Sú virkjun sem hér er til umfjöllunar, sem er áformuð 9,8 MW, sýnir veikleika þess að ákveðið uppsett afl segi alfarið til um það hvaða framkvæmdir skulu teknar fyrir í rammaáætlun. Hér er um að ræða virkjun undir þeim stærðarmörkum sem mun að mati Skipulagsstofnunar hafa verulega neikvæð umhverfisáhrif og tilefni hefði verið til að meta með öðrum virkjunarkostum í rammaáætlun.“
Vilja svæðið á náttúruminjaskrá
Meðal þeirra sem hafa varað við Svartárvirkjun eru Náttúrufræðistofnun Íslands, sem leggur til að svæðið fari á framkvæmdaáætlun náttúruminjaskrár vegna ferskvatnsvistgerðar og fuglalífs. Einnig hefur verið stofnað sérstakt Verndarfélag Svartár og Suðurár til að vinna gegn virkjunaráformunum.
Forsprakkar Svartárvirkjunar eru hópur athafnamanna, sem Heiðar Guðjónsson, einnig forstjóri fjölmiðlafyrirtækisins Sýnar, leiðir. Í gegnum Ursus ehf. á Heiðar 42,9% hlut í félaginu Svartárvirkjun ehf, sem er alfarið í eigu SSB Orku ehf. Aðrir eigendur eru Íslandsvirkjun ehf. með 50%, sem er í eigu Ölnis ehf, sem er aftur í eigu Auðuns Svafars Guðmundssonar og Péturs Bjarnasonar til helminga. Loks er þriðji eigandinn Stefán Ákason í gegnum Íshól ehf, með 7,1% hlut í Svartárvirkjun.
SSB Orka lagði fram frummatsskýrslu sína 1. september 2017 og hélt kynningarfund 25. september sama ár í Kiðagili í Þingeyjarsveit. Áður hafði verkefnastjórn rammaáætlunar lagt til að Skjálfandafljót yrði sett í verndarflokk. Fulltrúar Fiskistofu, Umhverfisstofnunar og Heilbrigðiseftirlits Norðurlands eystra voru sammála um að gera þyrfti umhverfismat, enda væri áin sjaldgæf á heimsvísu, að mati Fiskistofu.
Skipulagsstofnun leitaði umsagna til Skútustaðahrepps, Þingeyjarsveitar, Ferðamálastofu, Fiskistofu, Heilbrigðiseftirlits Norðurlands eystra, Landgræðslu ríkisins, Minjastofnunar Íslands, Náttúrufræðistofnunar Íslands, náttúruverndarnefndar Þingeyinga, Orkustofnunar og Umhverfisstofnunar.
Segja matsskýrslu framkvæmdaaðila skorta trúverðgleika
Í matsskýrslu sinni fellir Skipulagsstofnun nokkurn áfellisdóm yfir vinnubrögðum framkvæmdaaðila og segir matsskýrslu SSB Orku miða að því að „draga úr mikilvægi áhrifasvæðis framkvæmdarinnar og mögulegum áhrifum framkvæmdarinnar“. Dæmi séu um að niðurstöður athugana og ályktanir sem dregnar eru í sérfræðiskýrslum um möguleg neikvæð áhrif séu ekki reifaðar í matsskýrslunni og að óvissa um áhrif vegna takmarkaðra upplýsinga sé ekki túlkuð af varúð í samræmi við aðstæður.
„Þessi efnistök kasta rýrð á trúverðugleika matsskýrslunnar,“ segir Skipulagsstofnun.
Athugasemdir