Í dag eru þrír áberandi hópar á Íslandi í leit að leiðréttingu. Þeir telja brotið á sér. Tveir þeirra eru sagðir vera forsendur efnahagslegs stöðugleika á Íslandi, en sá þriðji er sagður ógna honum.

Sá hópur samanstendur mikið til af konum í fimmtu til sjöttu tekjutíund á Íslandi. Frá því árið eftir að Þjóðarsáttin var gerð, 1991, til ársins í fyrra bættust 43 þúsund krónur við mánaðarlegar ráðstöfunartekjur einstæðrar konu í Reykjavík í fimmtu tekjutíund, að teknu tilliti til alls.

Þessi kona hefur í dag um 300 þúsund krónur í mánaðartekjur og gæti því verið launþegi í Eflingu.

Þeir sem helst reisa viðvörunarflagg í fréttatímum og spjallþáttum og segja að kröfur hennar kollvarpi stöðugleikanum eru karlar í efstu tekjutíund. Sá hópur hefur bætt við sig 286 þúsund krónum í ráðstöfunartekjur á mánuði frá því að Þjóðarsáttin var gerð.*

Ef við tökum fjármagnstekjur inn í myndina bætti konan við sig örlitlu meira, eða 48 þúsund krónum í heildina, en karlinn í efstu tíund, hins vegar, bætti við sig 475 þúsund krónum á sama tíma.

Tíundartoppurinn jók tekjurnar sínar um rúmlega tífalda kjarabót konunnar í stétt Sólveigar Önnu Jónsdóttur, formanns Eflingar, frá því að Þjóðarsáttin var gerð á íslenskum vinnumarkaði.

Líklega þess vegna sagði í meirihlutasáttmála borgarstjórnar Reykjavíkur: „Við ætlum að leiðrétta laun kvennastétta.“

Stéttasturlun

Sólveig Anna hefur meðal annars verið sökuð um sturlun í virtu dagblaði fyrir kjarabaráttu sína.

Kannski er eitthvað til í því.

Fyrir manneskju sem á erfitt með að framfleyta sér og börnunum og er farin að upplifa verulega skerðingu á frelsi vegna lágra launa, eru kjaramál ekki bara rökræða heldur líka tilfinningamál.

Það er ekki út frá hreinum rökum sem fólk upplifir óþægindi eða jafnvel köfnunartilfinningu við tilhugsunina um allar afleiðingar vanskila og niðurskurðar.

Þegar tíundartopparnir hjá Samtökum atvinnulífsins og Viðskiptaráði ræða hins vegar um að hagnaðarhlutfall fyrirtækja skerðist við launahækkanir, að þær leiði til verðbólgu, eða jafnvel atvinnuleysis eins og í útlöndum, eru þeir að ræða huglægar hugmyndir og kenningar en ekki alvarlega ógn við velferð og framtíð sína og barnanna sinna.

Minnkandi innlend fjárfesting, sem væri vel hægt að kenna Eflingarkonunum um -- ef þær eyddu ekki bara öllum sínum peningum í að láta hjól efnahagslífsins snúast í stað þess að kaupa skíðaskála og snekkjur í Evrópu -- er ekki það fyrsta sem fólki kemur til hugar þegar börnin eiga ekki herbergi og íþróttirnar kosta of mikið.

Þessir hópar tala hvorir sitt tungumálið. Það er vissulega breyting frá því sem var frá fyrri verkalýðsforystu sem samanstóð aðallega af tíundartoppum.

Sem dæmi lækkaði Sólveig Anna launin sín um þrjú hundruð þúsund krónur árið 2018, niður í 870 þúsund krónur á mánuði. Til samanburðar tróndi Gylfi Arnbjörnsson, fyrrverandi forseti Alþýðusambands Íslands, í topptekjutíund með tæpar 1,5 milljónir króna í mánaðarlaun árið 2017, samkvæmt svari við fyrirspurn Stundarinnar. 

Það er talað um höfrungahlaup þegar einn hópur launþega fær launahækkun og aðrir vilja fylgja á eftir, eins og dómínó-kubbar. Miðað við orðræðuna er ómögulegt fyrir verst launuðu stéttirnar að hífa sig upp. Það er bara hagfræðileg staðreynd að barnið getur ekki fengið herbergi og sumarfríið verður að vera innanbæjar.

Baráttan gegn aðhaldi

Annar hópur Íslendinga sem leitar leiðréttingar og réttlætis er Sjálfstæðisflokkurinn. Undanfarið hefur hann háð harða baráttu gegn því að íslenskt réttarkerfi fái aðhald frá Mannréttindadómstól Evrópu, eftir að dómsmálaráðherra úr flokknum braut stjórnsýslulög við skipun dómara í Landsrétt. Ráðherrann sagðist hafa ætlað að fjölga konum í Landsrétti með því að handvelja nokkra umsækjendur sem voru ekki metnir hæfastir, meðal annars eiginmann fyrrverandi samstarfskonu hennar.

„Niðurstaða Mannréttindadómstólsins hefur ekki bein réttaráhrif á Íslandi,“ sagði Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, á dögunum.

Alnafni hans, Bjarni Benediktsson eldri, sem varð formaður Sjálfstæðisflokksins árið 1963 og var þar áður prófessor í lögum, sagði þvert á móti á þeim tíma að Ísland yrði skuldbundið Mannréttindasáttmála Evrópu og yrði að „una þeim vissu viðurlögum, ef á móti þessum skuldbindingum yrði brotið“.

„Þetta er ekki hefðbundinn dómstóll eins og við þekkjum það í okkar dómskerfi,“ úrskurðaði núverandi formaður Sjálfstæðisflokksins um Mannréttindadómstólinn. Þetta minnti á orð hans um Pírata eftir að þeir mældust hvað sterkastir 2016: „Mér finnst þetta varla vera stjórnmálaflokkur,“ sagði hann þá.

„... mér er al­gjör­lega orðið mis­boðið“

„Ég verð bara að segja, virðulegi for­seti, mér er al­gjör­lega orðið mis­boðið að þessi hátt­virti þingmaður, sem kem­ur hér á sokka­leist­un­um upp í ræðupúlt, í sitt­hvor­um sokkn­um, ít­rekað, með póli­tískt skít­kast í raun­inni og ekk­ert annað,“ sagði hann síðan á fimmtudag þegar hann fékk fyrirspurn frá þingmanni Pírata um dómsmál sem ríkið tapaði eftir að hafa skert kjör ellilífeyrisþega ólöglega.

Bjarni Benediktsson samtímans var líka svolítið á skjön við lagaprófessorinn nafna hans, í andstöðu sinni við Landsdóm. 

Rangir dómar - röng lög

Bjarni Benediktsson eldri lagði sjálfur fram frumvarpið um lög um Landsdóm og lög um ráðherraábyrgð árið 1962 að norrænni fyrirmynd. 

Þegar loksins reyndi á ákæru til Landsdóms eftir efnahagshrunið 2008, lagði Bjarni Benediktsson yngri fram frumvarp um að afturkalla ákæruna, þótt engin heimild væri til þess í lögum. „Mér blöskrar,“ sagði Bjarni yngri síðan um að lögunum var fylgt og forveri hans, Geir H. Haarde, fór fyrir Landsdóm vegna efnahagshrunsins.

Eftir að fjölskipaður Landsdómur komst að því að Geir hefði brotið gegn stjórnarskránni með því að boða ekki til ríkisstjórnarfundar um mikilsvert mál, sagði Geir að dómurinn væri „fáránlegur“ og „sprenghlægilegur“.

Geir leitaði réttlætis eftir dóminn og kærði hann til Mannréttindadómstóls Evrópu, en tapaði málinu.

Leit Sjálfstæðisflokksins nú að leiðréttingu og réttlæti fyrir yfirdeild Mannréttindadómstólsins nýtur stuðnings ríkisstjórnar Póllands, sem vill fá meira svigrúm til að afnema sjálfstæði dómstóla og grafa undan mannréttindum ýmissa hópa.

Formaður Dómarafélags Íslands sá ástæðu til að lýsa yfir sérstökum áhyggjum af þessu samneyti íslenskra stjórnvalda með Laga- og réttlætisflokknum í Póllandi. „Íslensk stjórnvöld eiga að forðast slíkan félagsskap eins og heitan eldinn,“ sagði hann.

Aðrar leiðréttingar

Í umræðu um kjör Eflingarfólksins er gjarnan vísað til ómöguleikans, sem minnir örlítið á pólitískan ómöguleika sem formaður Sjálfstæðisflokksins vísaði til þegar hann kaus að standa ekki við marggefin loforð fyrir kosningarnar 2013 um að láta þjóðina kjósa beint um framhald aðildarviðræðna við Evrópusambandið. 

Og réttlætið endurspeglast líka í stjórnarskrármálinu, þar sem þjóðin fékk þó að kjósa um stjórnarskrá, að fyrirmynd Framsóknarflokksins og Sjálfstæðisflokksins árin eftir að stjórnarskráin var sett. Þjóðaratkvæðagreiðslan var núlleruð af flokkunum sem þó töluðu fyrir öðrum þjóðaratkvæðagreiðslum, um leið og þeir sviku loforð sitt um þá þriðju. 

Leiðréttingin á þjóðaratkvæðagreiðslunni um stjórnarskrána var í raun stórtækari en Leiðrétting fasteignalána, sem rann í mestum mæli til þeirra tekjuhæstu.

Leiðrétting á mútum

Þriðji hópurinn sem leitar réttlætis og leiðréttingar þessa dagana eru stjórnendur Samherja. Leit þeirra að réttlæti felst helst í því að hóta ýmsum aðilum fangelsisvist, bæði embættismönnum og fjölmiðlafólki.

Þorsteinn Már Baldvinsson, forstjóri Samherja, kallaði ítrekað eftir fangelsun seðlabankastjórans síðustu misseri, áður en birtar voru upplýsingar um að Samherji hefði greitt stjórnmála- og embættismönnum í Namibíu mútur til að komast yfir fiskveiðikvóta.

Eftir að þetta var rifjað stuttlega upp í fréttum RÚV á dögunum með þeim orðum að um hefði verið að ræða mútur, sendi Samherji tólf einstaklingum tengdum Ríkisútvarpinu lögfræðibréf og lét fylgja með hótun um allt að tveggja ára fangelsisvist, fengi Samherji ekki tafarlausa leiðréttingu.

Samherji lét ekki nægja að vísa til hegningarlaga, heldur fullyrti lögfræðingur útgerðarinnar í bréfi sínu að fréttamaður RÚV hefði brotið siðareglur með því að bjóða Samherja ekki að svara fyrir mútugreiðslurnar. Líklega er hins vegar flestum í fersku minni að forstjórinn valdi að tjá sig um veðrið og smeygja sér inn á kaffihús í stað þess að ræða við Kveik um greiðslur Samherja í vasa fyrrgreindra aðila.

Þótt tíu einstaklingar hafi verið ákærðir eða fangelsaðir í Namibíu, meðal annars fyrir að þiggja mútur frá Samherja, og framkvæmdastjóri Samherja í Namibíu hafi játað mútugreiðslur, og sýnt hafi verið fram á millifærslur sem sérfræðingar í mútugreiðslum flokka undir mútugreiðslur, eru stjórnendur Samherja eini hópurinn af þessum þremur sem hefur náð fram leiðréttingu, þar sem fréttastofa RÚV ákvað að verða við kröfu Samherja um að leiðrétta fullyrðingu um að félagið hefði stundað mútugreiðslur, á þeim grundvelli að enginn starfsmaður félagsins væri með formlega réttarstöðu grunaðs eða hefði verið dæmdur fyrir mútugreiðslur.

Glæpurinn hefur formlega verið færður frá geranda yfir á þá sem segja frá honum.

Í Samherjamálinu var í þessari viku innsiglaður nýr sannleikur á grunni hreinnar lagahyggju. Að nota einfalt og skiljanlegt orðalag um athæfi sem talist hefur glæpsamlegt í Afríkuríki er þannig glæpur á Íslandi. Glæpurinn hefur formlega verið færður frá geranda yfir á þá sem segja frá honum.

Í hverjum mánuði eigum við viðskipti með peninga, athafnir, hugsanir og tilfinningar. Ef allir eru frjálsir, njóta réttinda og beita góðri dómgreind má búast við því að við nálgumst réttlætið, með leiðréttingum hér og þar eftir því sem á líður. Það má líka búast við því að hópar beiti völdum sínum til að yfirtaka þetta ferli, til dæmis með því að þrengja að frelsi og virði annarra eða ná tökum á tungumálinu. Því ranglætið ríkir bara til lengdar ef tungumálið er yfirtekið.

--

Áætlað er að Samherji hafi hagnast um 10 milljarða króna á Afríkuveiðunum, sem átti sér stað samhliða því að Samherji flutti fé yfir í vasa einstaklinga í namibíska stjórnkerfinu. Það jafngildir 43 þúsund króna kjarabót 19.400 verkakvenna í fimmtu tekjutíund frá Þjóðarsáttarsamningunum á einu ári.

--

* Útreikningar af tekjusagan.is sem nær aftur til 1991. Miðað er við einstæða konu á höfuðborgarsvæðinu og einstæðan karl á höfuðborgarsvæðinu, bæði fasteignaeigendur og með eða án fjármagnstekna. „Ég tel að með Tekju­sög­unni séum við komin með styrkan grund­völl undir umræður um kjara­mál,“ sagði Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra við opnun vefsins.