Ég var á þrettánda ári þegar ég sá túrista í fyrsta sinn. Það var á sumardegi vestur í Dölum þar sem ég var löngum í sveit, á bæ fyrir ofan Sauðafell. Þá voru tíðindi að sjá bíl á ferð, hreyfingin ein og sér vakti athygli. Yfileitt var þar einhver sveitunginn á ferð, og pósturinn tvisvar í viku. En dag einn þegar ég var að rifja á Zetornum niður á túni birtist rúta á veginum. Ég stöðvaði traktorinn, drap á heytætlunni; enginn hafði áður séð rútu fara fyrir ofan fell. Til hvers ætti hún líka að gera það? Eina rútan sem sást í þessari sveit var sú græna sem fór á Vestfirði, og ók alltaf fyrir neðan fell. Þessi var ekki græn og fór hægt, eins og sá sem er að skoða sig um, samt var hér ekkert að sjá nema þúfur, fjöll og bóndabæi. Rútan færðist nær og ég sá mér til furðu að hún var full af útlendingum. Ég sá það á klæðnaði þeirra, hvernig þeir horfðu forvitnislega í kringum sig. Íslendingar í rútum horfðu sjaldnast í kringum sig. Þeir voru ekki að ferðast, það hugtak var næstum ekki til: fólk var bara að koma sér á milli staða. Rútan nam næstum staðar ofan við bæinn og um leið tætti bóndinn framhjá mér á hinum Zetornum, með slátturvélina dúandi aftan í, á leið upp í hús til að biðja konu sína að hella upp á kaffi ef fólkið kæmi heim að bænum.
Ferðamannaiðnaðurinn er ævintýri. Hann er ekki lengur stök rúta, óvænt eins og upphrópunarmerki, ofan við sveitabæ. Þeir bernskudagar eru liðnir. Nú er ferðamannaiðnaðurinn einn af burðarásum efnahagslífsins. Ferðamenn koma hingað til að sjá eitthvað nýtt. Þeir vilja upplifa eitthvað ... ferskt. Við höfum náttúruna, hún stendur fyrir sínu, ekkert upp á hana að klaga; málið snýst um okkur. Hvernig við tökum á móti ferðamönnum. Hvernig við upplifum þá. Og svo er það spurningin sem í sífellu skýtur upp kollinum í fjölmiðlum: hvaða ferðamenn eyða mest? Á hverjum er mest að græða?
„Ferðamenn eru gestir okkar. Auðvitað greiða þeir fyrir, en peningar eiga ekki að eyða gestrisninni.“
Þessi hugsun – á hverjum er mest að græða – minnir mig óþægilega á tímana í kringum ameríska herinn. Tímar sem enginn virðist vilja muna eftir í dag. Þegar íslenska þjóðin lagðist nánast á eitt til að græða á Kananum. Mergsjúga hann. Við í Keflavík vorum í smáþjófnaðnum, áleggi, bjór, bíldekkjum; vorum í klinkinu meðan þeir í Reykjavík sópuðu til sín seðlunum. Það þótti sjálfsagt að græða sem allra mest á þeim, með öllum tiltækum ráðum.
Það er víða unnið aðdáunarvert starf í ferðamannaiðnaðinum, en ég hræðist þessa hugsun sem blundar óþarflega grunnt í okkur: á hverjum græðum við mest? Það er græðgi í þessari hugsun. Ég man eftir könnun sem Danir gerðu fyrir ekki svo mörgum árum: hvað er það sem ferðamaðurinn hrífst mest af í Danmörku? Flestir svöruðu: Danska þjóðin.
Hverjir eyða mest? Það er kolröng spurning, vond í alla staði. Ferðamenn eru gestir okkar. Auðvitað greiða þeir fyrir, en peningar eiga ekki að eyða gestrisninni. Við eigum að sjá til þess að þeim líði vel, fari héðan með jákvæða upplifun, bæði á landi og þjóð. Ekki með þá tilfinningu að þeir hafi heimsótt smáþjóð sem hugsar helst um að græða á þeim, heldur þjóð sem flýtir sér heim til að hella upp á kaffi fyrir óvænta gesti.
Athugasemdir