Hvað er manneskja? Við mennirnir erum ekki beint hlutlausir en við getum ekki spurt neinn annan, öll gestsaugu sem við höfum hingað til hitt fyrir tilheyra málleysingjum. En vísindaskáldskapurinn reynir ósjaldan að svara spurningunni með því að stilla okkur upp við hliðina á róbótum, enda er róbót einfaldlega vél sem lítur út eins og manneskja og hagar sér mögulega eins og manneskja, en er ekki manneskja.

Því er eðlilegt að álykta að það sem róbótana skortir sé einmitt mennskan sjálf. Því leggja vélmennaveiðarar framtíðarinnar í Blade Runner próf fyrir möguleg vélmenni, tilgangurinn er að sanna ómennsku þeirra. Þetta próf er þó meingallað í sjálfhverfu sinni, jafnvel þótt það leiði að réttri niðurstöðu þá er aðferðafræðin sú að þeir sem séu öðruvísi, hugsi öðruvísi, geti ekki verið mennskir, haft tilfinningar, langanir og sjálfstæða hugsun. Þetta er sama hugmyndafræði og menn hafa notað til að réttlæta alls kyns rasisma í gegnum tíðina, gert svertingja að mannætum og alla múslima að hryðjuverkamönnum og kvenhöturum. Reynt að gera okkar mennsku og okkar menningu merkilegri og sannarri en þeirra.

Þess vegna er það eitt mesta undur upprunalegu Blade Runner þegar vélmennið og aðalskúrkur myndarinnar á ljóðrænustu einræðuna. Hún hefst á orðunum: „Ég hef séð hluti sem þið mennirnir gætuð ekki trúað.“ Það er nefnilega róbótinn sem man undur heimsins, það er hann sem hefur kannað ókunn lönd og aðra heima, séð brennandi orustuskip svífa um himingeiminn og geimgeisla glitra við dularfull handanheimshlið. Það er róbótinn sem kennir manneskjunni að vera mennsk.

Skandinavískur mínimalismi sigrar heiminn

Hvað er bíómynd? Einu sinni var svarið auðvelt; hreyfimyndir á filmu. Það sem við sáum var það sem auga myndavélarinnar nam – og því þurfti tæknibrellur að blekkja auga myndavélarinnar sem og okkar augu. Þessi skilgreining er löngu úrelt núna, þegar flestar myndir eru teknar upp stafrænt og tölvubrellur notaðar í staðinn fyrir módel fortíðarinnar. Þess vegna er forvitnilegt að fá núna framhald af Blade Runner – framtíðarmynd sem var tekin upp í fortíð þar sem nákvæmar tölvubrellur nútímans hljómuðu enn eins og vísindaskáldskapur.

En þótt gamla myndin hafi spurt forvitnilegra spurninga um mennsku, þrældóm og frjálsan vilja er það besta við hana hve hún er ægifögur. Natnin í smáatriðunum í hinni regnvotu framtíðarborg var sýnileg í hverjum einasta ramma og það sýndi sig að leikstjórinn Ridley Scott var miklu áhugasamari um að búa til nýjan heim heldur en að segja sögu. Heim sem við getum gleymt okkur í tímunum saman.

En með tækniframförum glatast oft ákveðið handverk, ákveðin natni – og það er helsti löstur framhaldsmyndarinnar Blade Runner 2049. Nú skal tekið fram að auðvitað er hægt að gera magnaða hluti með tölvubrellum ef menn vanda sig. En vandinn er að þegar það er orðið jafn auðvelt að feika sannfærandi heim og raunin er þá gleyma menn stundum að gæða hann lífi, gleyma galdrinum í listinni og því að þú nærð ekki að skapa heim með því einu að ýta á réttu takkana.

Æstur Gosling Ryan Gosling, í hlutverki K., er búinn að fá nóg af steríla mínímalismanum sem umkringir hann.

Mynd: Úr safni

Litadýrðin og smáatriðin úr fyrri myndinni eru hér á bak og brott, í þessari framtíð af framtíðinni hefur skandinavískur mínimalismi sigrað heiminn. Þetta er í einhverjum skilningi falleg mynd – en samt ekki, það vantar öll smáatriðin, öll óhreinindin, alla óþægilega mennsku er búið að hreinsa í burtu. Sem og tónlistina, hún er núna eins og hefðbundin kvikmyndatónlist sem aðeins ómar í bakgrunninum. Tónlistin hefur auðvitað verið í fréttunum, Jóhann Jóhannsson var látinn fara þar sem hans músík þótti ekki nógu lík því sem Vangelis gerði og Hans Zimmer var ráðinn í staðinn á lokametrunum. En Hans Zimmer er af allt öðrum skóla en Vangelis – og þótt einstöku sinnum minni tónlistin á gömlu myndina er það sjaldgæft. Tónlistina skortir galdramátt Vangelis og þá leyfði Vangelis músíkinni stundum að vera á skjön við senurnar á skjánum og undirstrikaði með því að þetta var heimur sem var allur á skjön. Enda fjallaði Blade Runner  um persónur sem voru dæmdar til að berjast til dauða án þess að það væri neinn tilgangur með bardögunum. Þær voru allar vinnuþrælar sem höfðu ekkert val annað en að sinna sínu áskapaða hlutskipti.

Framhald af vitlausri mynd

En vísindaskáldskapur er oftar spegill á eigin samtíma frekar en spásögn. Fyrsta myndin gerist til dæmis árið 2019, sem er núna rétt handan við hornið, en þegar maður horfir á hana sér maður fyrst og fremst 1982 keyrt í botn. Það sama gildir um þá nýju, hún er 2017 keyrt í botn svo úr verður okkar 2049 – en auðvitað ekki það 2049 sem raunverulega kemur. Því er kannski nostalgía að fíla þá gömlu betur, hún er framtíðin sem okkur eitísbörnin dreymdi um í æsku, á meðan sú nýja minnir okkur frekar á kaldan raunveruleika fullorðinsáranna.

Þrátt fyrir ofan sagt er myndin engin sönnun þess að kvikmyndalistin sé í einhverri krísu. Það er einfaldast að afsanna það með því að horfa á myndirnar sem Denis Villeneuve gerði næst á undan þessari – myndir sem standast ágætlega samanburð við Blade Runner. Síðast var það Arrival – og vandi Blade Runner 2049 kristallast að sumu leyti í því að hún er eiginlega frekar framhald af Arrival heldur en upprunalegu Blade Runner. Arrival birti okkur líka heim málaðan í köldum litum, en þeir litir voru samt á einhvern einkennilegan hátt umfaðmandi. Hér er dálítið eins og hann sé að yrkja í röngum bragarhætti, hans eigin sýn skarast við sýn gömlu myndarinnar – sem hefði getað komið vel út en því miður verður útkoman hálfgerður bastarður.

Gervi-Jesú eða alvöru Jesú?

Blekking nýju myndarinnar er einfaldlega of augljós, of ódýr og of auðveld. Það sést kannski best í gervikærustunni sem er einhvers konar hólógram, forvitnilegur leikur með fantasíuna um að búa sér til eigin elskhuga. En maður tengir aldrei við þessa gervikonu og sér ekki hvað K. sér við hana og tekur hana jafnvel fram yfir raunverulegar konur sem sýna honum áhuga. Hún verður aldrei sérlega áhugaverð, þetta var allt gert miklu betur í Her, þar sem röddin ein var nóg.

Það er þó áhugaverður viðsnúningur til staðar í nýju myndinni. Í þeirri gömlu veltu margir áhorfendur því fyrir sér hvort róbótaveiðarinn Deckard væri mögulega vélmenni – en í þeirri nýju spyr maður sig hvort arftaki hans sé mögulega mennskur. Lengi vel bíðum við svo eftir því að þeir hittist – eða öllu heldur, eftir því að Harrison Ford mæti á svæðið. En það er í takt við tímann hvernig því atriði er klúðrað.

Oft flýr maður nefnilega í bíó vegna þess að þar getur maður fengið frí frá eigin internetfíkn. Heima les maður ósjaldan bækur og horfir á bíómyndir í sama tækinu og viðheldur athyglisbrestinum með Facebook og tölvupóstum. En þessi athyglisbrestur fylgir í þetta skiptið með inn í bíósalinn, því þegar þeir félagar hittast og slást að karlmanna sið þá eru hólógram af Elvis og bandinu hans að syngja fyrir aftan – og þótt hugmyndin sé ágæt gerir útfærslan ekkert annað en að hrifsa mann út úr myndinni og hálfa leið út úr bíósalnum.

Í ofanálag er ómögulegt annað en að hugurinn leiti til vinnubúða í fjarska, þar sem Asíubúar og Afríkubúar búa til fötin okkar og græjurnar okkar, í mynd sem fjallar um þrældóm og frjálsan vilja. Því er enn meira æpandi að leikhópurinn sé nánast mjallahvítur, sem var ekki tilfellið í fyrri myndinni, þegar Hollywood var þó almennt miklu síður umhugað um að hafa fjölmenningarlegan leikhóp.

Að lokum er svo rétt að koma með örlitla viðvörun um að nú komi spilliefni. Myndin fjallar nefnilega um leitina að kristgerving, að hinum vélræna hálfmennska Jesú, og lengi vel heldur K. að kannski sé þessi frelsari hann sjálfur. En svo áttum við okkur á að svo er ekki, messías myndarinnar er nefnilega draumagerðarkonan sem við hittum í langbesta atriði myndarinnar. Hana leikur Carla Juri, frábær ung svissnesk leikkona, og bjó til langsamlega eftirminnilegustu persónu myndarinnar á fáeinum mínútum. En þessar mínútur voru samt alltof fáar. Þetta er því mynd um kristgerving, mjög áhugaverðan kristgerving, sem eyðir megninu af klukkutímunum þremur í að segja okkur sögu gervi-Jesú, sem reynist í ofanálag miklu minna spennandi karakter. Sem er auðvitað oft tilfellið með Hollywood og kvenpersónur, þær eru í eilífu aukahlutverki þótt þær tengist sköpunarverkinu miklu sterkari böndum. En Carla Juri gæti þó ein og sér verið ástæða til að gera þriðju myndina – ef mönnum tekst að magna gamlan seið frá síðustu öld aftur upp á nýtt.