Að hækka laun án þess að til hafi orðið aukin verðmæti, þýðir ekki kjarabætur heldur verðbólgu með tilheyrandi tjóni, sérstaklega þá sem síst skyldi. Það nægir ekki að hafa góðar tekjur ef föstu útgjöldin eru hærri. Ef bæta á kjörin svo um muni þarf að auka það sem er til skiptanna. Hér á eftir eru nokkrar augljósar leiðir útskýrðar.

Það er oft sagt að við séum rík þjóð en það er bara hálf sagan. Við höfum vissulega nokkuð háar landstekjur á mann, en á móti kemur að við höfum með hæstu grunnútgjöldum á mann á heimsvísu.  Hér ströggla margir fjárhagslega vegna þess að tekjurnar fjúka jafnharðan út í grunnþarfir.  Margir eiga ekki einu sinni sæmilegu húsnæði og góðum mat hvað þá öðru. Þetta er alvarlegt sérstaklega fyrir fátækt barnafólk.

Góðu fréttirnar eru þær að við getum auðveldlega bætt stöðuna verulega.  Til þess þarf þó raunsæi og samstöðu.  Helstu augljósu leiðirnar eru útskýrðar hér.

Tökum upp Evruna

Vextir á íbúðalánum í krónum hafa um árabil verið rúmlega 4% hærri á Íslandi en í Evrulöndunum. Meðalfjárhæð nýrra íbúðalána er nú um 50 millj. kr. og vaxtakostnaður af þeirri upphæð er því um 2 millj. kr hærri á ári en af samsvarandi Evruláni. Það jafngildir 170 þús. kr hærri vaxtakostnaði á mánuði.

Upptaka Evrunnar í stað krónunnar mun líka draga úr sveiflum, efla efnahagslegan stöðugleika og þar með fjölga góðum fyrirtækjum sem greiða góð laun og lækka verðlag. Við gætum meira að segja farið að taka lán í erlendum bönkum, gegnum netið. Þar með fá hérlendir bankar alvöru samkeppni.

Vissulega þyrftum við að ganga í Evrópusambandið en það er hvort sem er til bóta og eðlileg þróun. 

Fyrir meðalheimili sem sum eru skuldlítil myndi Evran þýða á milli 50 og 100.000 kr. kostnaðarlækkun á mánuði og aðild að Evrópusambandinu þýðir að við fengjum verðugan sess við stjórnvöl sambandsins.

Beitum lífeyrissjóðunum til að lækka verð íbúðarhúsnæðis

Húsnæðis- og mannvirkjastofnun áætlar að næsta áratug þurfi um 4.000 nýjar íbúðir inn á markaðinn á ári. Sala íbúðarhúsnæðis og framleiðsla sveiflast mjög mikið og kostnaðarverð er því hærri en vera þyrfti. Það vantar langtímahugsun í fjármögnun byggingaframkvæmda sem myndi jafna framleiðslu og lækka verð.

Ef við látum hina fjársterku lífeyrissjóði fjármagna byggingu um 1.500 íbúða á ári til sölu og leigu eftir atvikum, án tillits til sölusveiflna myndi kostnaðarverð íbúða lækka og draga úr verðsveiflum vegna skorts.  Lager íbúða myndi safnast upp í kreppum sem seldust svo þegar betur árar.  

Með þessu móti mætti lauslega áætlað lækka meðalverð íbúða og þar með húsaleigu um 10-20%.  

Komum upp hágæða almenningssamgöngum

Hágæða almenningssamgöngur svo sem borgarlínan gefa fólki kost á að sleppa því að eiga bíl eða auka bíl.  Hver bíll sem sleppt er lækkar kostnað á heimili um nálægt 50.000 kr. á mánuði.

Fellum niður tolla á matvæli

Fella ætti niður matartolla sem eru verstu tollarnir fyrir fátækt fólk en samt nánast einu tollarnir sem eftir eru.  Um leið þyrfti að markaðsvæða landbúnaðinn og auka grunnstuðning við bændur. Markmiðið að þeir bændur sem vel standa sig geti bætt sinn hag með útsjónarsemi og dugnaði jafnframt því sem þeir þróa og koma á markað vöru sem selst með góðri framlegð. Þetta er nokkuð sem löngu er búið að gera í Evrópu.  

Evrópusambandið styrkir bændur á jaðarsvæðum, sbr. styrki til bænda í nyrðri hluta Svíþjóðar og Finnlands, og reikna má með að sama yrði uppi á teningnum hér á landi. Hagur bænda gæti því batnað umtalsvert, jafnframt því sem hagur neytenda batnaði.

Við ættum að horfa á matvælaframleiðslu á heimsvísu og spyrja okkur - Hvernig nýtum við fjármagn og mannafli sem best til að auka matvælaframleiðslu á verði sem gengur fyrir sem flesta. Hér er margt háskólamenntað landbúnaðarfólk sem gæti við réttar aðstæður í þróunarlöndum stuðlað að margfaldri matvælaframleiðslu á við það sem sama fjármagn og mannafli getur hér á landi. Þannig hjálpum við þeim og okkur í leiðinni.

Niðurfelling matartolla myndi lækka útgjöld um nálægt 15.000 kr á mann á mánuði sem gerir um 60.000 kr fyrir meðalfjölskyldu.  

Virkjum vindinn fyrir umhverfið og okkur

Orkuauðlindir okkar standa undir um 30% af efnahagslegum lífsgæðum í landinu.  Við getum tvöfaldað umhverfisvæna orkuframleiðslu í landinu á nokkrum árum með því að virkja vindorku á afviknum stöðum þar sem hún veldur lítilli sem engri sjónmengun og þannig bætt um 30% við það sem er til skiptanna. Það gæti staðið undir um 20-30% launahækkun yfir línuna.

Verðum kolefnishlutlaus

Ísland losar um 15 megatonn af gróðurhúsalofttegundum (GHL) á ári.  Þetta er það mesta á mann í heimil.  Með orkuskiptum, endurheimt votlendis og aukinni gróðurþekju getum við orðið kolefnishlutlaus.  Útblástur GHL er ekki bara sóðaskapur og til skammar. Með því að verða kolefnishlutlaus myndum við lækka fyrirsjáanlegar sektir og stórauka virði náttúruauðlinda og hérlendrar framleiðslu, því heimurinn greiðir meira fyrir umhverfisvæna vöru og kolefnishlutleysi. Hér hanga hundruð milljarða árlega á spýtunni fyrir landið.

Margt ekki svo smátt gerir eitt mjög stórt

Með því að auka svona það sem er til skiptanna getum við stórbætt kjör og aukið velferð. Með ofangreindu getum við sem dæmi bætt hag meðal fjögurra manna fjölskyldu lauslega metið um 30% eða 1 milljón kr. á mánuði og tekjuauki ríkissjóðs og sveitarfélög yrði það mikill að bætta mætti verulega í velferðarþjónustu svo sem barnabætur, lífeyrisgreiðslur, heilbrigðisþjónustu og menntun sem eru undirstaða alls hins.

Um þetta ættu kjaraviðræðurnar að snúast því krónutöluhækkanir hverfa jafn harðan ef ekki fyrir þeim innistæða.