Breki Karlsson, formaður Neytendasamtakanna, segir að samtökunum hafi borist fjöldi fyrirspurna og erinda frá einstaklingum sem voru skyndilega færðir um áhættuflokk í kjölfar breytinga á lánshæfismati Creditinfo.
„Við höfum fengið töluvert af ábendingum og fyrirspurnum frá fólki sem hefur farið illa út úr þessu, hefur verið lækkað úr B niður í D-flokk, og lendir í töluverðum vanda. Í rauninni er þessi endurútreikningur á lánshæfismatinu að valda miklum vanda. Fólk fær ekki aðgengi að lánsfé eða fyrirgreiðslu sem það kannski hefur verið með í áraraðir,“ segir Breki.
15 prósent færast niður um áhættuflokk
Fjárhags- og viðskiptaupplýsingafyrirtækið Creditinfo tilkynnti í nóvember að fyrirtækið hefði tekið upp nýtt verklag við gerð lánshæfismats síns. Í tilkynningunni kemur fram að breytingarnar hafi verið gerðar á áhrifaþáttum lánshæfismatsins í samræmi við nýja reglugerð dómsmálaráðuneytisins um vinnslu upplýsinga um fjárhagsmálefni og lánstraust, sem tók gildi 1. september.
Með uppfærslunni er nú litið til eldri upplýsinga um vanskil einstaklinga. Matið tekur mið af upplýsingum yfir allt að fjórum árum, en var áður miðað við eitt ár. Við þessar breytingar hefur lánshæfismat hjá 40 prósent landsmanna breyst. Lánshæfismatið batnaði hjá um 25 prósent þjóðarinnar, á meðan það versnaði hjá um það bil 15 prósent. Um umtalsverða breytingu er að ræða, en 15 prósent landsmanna eru rúmlega 60 þúsund einstaklingar.
Lánshæfismatið metur líkur þess að lántakandi standi í skilum við skuldbindingar sínar. Creditinfo safnar gögnum um einstaklinga reiknar út frá þeim hversu miklar líkur eru til þess að einstaklingarnir verði skráðir á vanskilaskrá á næstu 12 mánuðum. Lánshæfismat Creditinfo flokkar flokkar einstaklinga í 15 mismunandi áhættuflokka. Hæsti gæðaflokkurinn er A1, þar sem reiknaðar líkur á vanskilum eru 0,1-0,2 prósent og versti gæðaflokkurinn E1 en þar eru líkurnar hærri en 50% á vanskilum (>50% vanskilatíðni).
Hörð viðbrögð
„Þetta er náttúrulega bara galið, við höfum lengi kallað eftir því að einhver óháður aðili taki út þetta lánshæfismat, því það veit enginn hvort þetta virkar eða ekki. Það er enginn óháður aðili búinn að segja: Heyrðu, þetta er rosalega sniðugt. Við höfum einungis orð þeirra sjálfra fyrir því að þetta sé rosalega sniðugt,“ segir Breki um lánshæfismat Creditinfo og verklagið sem liggur að baki því.
Neytendastofan og stéttarfélagið VR sendu frá sér sameiginlega tilkynningu þar sem fullyrt er að það mikla rót sem breytingin hefur haft á lánshæfisflokkun landsmanna gefi tilefni til ætla að „pottur sé brotinn í gerð lánshæfismats Creditinfo“.
Í yfirlýsingunni er greint frá því að Neytendasamtökin og VR hafi sent Persónuvernd erindi til þess að kanna hvort meðferð Creditinfo á viðkvæmum persónuupplýsingum út frá nýja verklaginu standist lög. Þá kalla þau sömuleiðis eftir því að stjórnvöld láti gera úttekt á starfsemi Creditinfo.
Í yfirlýsingu frá Creditinfo í kjölfar breyttra útreikninga í nóvember kom fram að horft væri lengra aftur í tímann. „Einn af áhrifaþáttum í lánshæfismati einstaklinga eru upplýsingar um fyrri vanskil. Í nýrri uppfærslu er litið til eldri upplýsinga um vanskil einstaklinga en áður, en besti sögulegi mælikvarði á það hvort einstaklingar standi við skuldbindingar sínar í framtíð er hvort þeir hafi alltaf gert það áður,“ sagði þar.
Bjarni Jónsson, þingmaður Vinstri grænna, hefur einnig farið hörðum orðum um lánshæfismat Creditinfo, bæði í ræðu sinni á þingi og í grein sem birt var á vef Vísi. Þar tekur hann undir með Neytendastofu og gagnrýnir skort á eftirliti með upplýsingasöfnun Creditinfo um fjárhagsstöðu fólks.
Ásta Sigrún Helgadóttir, Umboðsmaður skuldara, tók í sama streng í samtali við Heimildina. Hún segir að taka þurfi alla umgjörðina sem lítur að eftirliti og regluverki við gerð lánshæfismatsins til endurskoðunar. „Það þyrfti að mínu mati að taka þetta allt til endurskoðunar,“ segir Ásta.
„Það þyrfti að mínu mati að taka þetta allt til endurskoðunar“
Þá bendir Ásta á að mikilvægt sé að hafa í huga að þessi breyting hefur líka „áhrif á fólk á leigumarkaði. Stærsti hópurinn hjá okkur er á leigumarkaði, fólk er að falla um nokkra flokka og það getur haft áhrif á það hvort húsnæði til leigu eða ekki“.
Viðbrögð bankanna
Líkt og Creditinfo greinir frá á vefsíðu sinni hefur lánshæfismat félagsins áhrif á þjónustu hjá „bönkum og ýmsum aðilum sem veita fjárhagslega fyrirgreiðslu“.
Heimildin hafði samband við Íslandsbanka og Landsbankann og spurði út hver áhrif uppfærðs greiðslumats Creditinfo væru á viðskipti þeirra. Í svörum beggja banka segir að verklag þeirra haldist að mestu óbreytt.
Talsmenn bankanna benda báðir á að þeir líti til fleiri hluta en lánshæfismats Creditinfo. Þeir framkvæmi gjarnan sínar eigin athuganir til þess að skera úr um hvort veiti eigi umsækjendum lán eða ekki.
Sömuleiðis segja talsmenn beggja banka að lánshæfismat Creditinfo ætti ekki að hafa mikil áhrif á einstaklinga sem hafa verið í viðskiptum við bankana fyrir breytinguna. Til að mynda ætti breytingin ekki að hafa áhrif á möguleika viðskiptavina þeirra til þess að endurfjármagna húsnæðislán sín hjá bönkunum.
Hins vegar segir í svörum talsmanns Landsbankans að breytt lánshæfismat gæti haft áhrif á umsækjendur lána sem hafa ekki verið í viðskiptum við bankann áður breytingin átti sér stað. „Í þeim tilvikum getur lægra lánshæfismat haft áhrif en hver og ein umsókn er metin og skoðuð af starfsfólki bankans,“ segir Rúnar Pálmason, upplýsingafulltrúi Landsbankans.
Svör Íslandsbanka eru nokkurn veginn á sömu leið en þar segja þeir að vegna þessara umtalsverðu breytinga óski bankinn nú gjarnan eftir frekari rökstuðningi og gögnum frá Creditinfo. sérstaklega ef lánshæfisflokkurinn sér í „hærra lagi“ eða þegar þeir sjá „að skráningarnar sem draga fólk niður eru mjög gamlar og við það að renna út þá skoðum við lánamálið með opnum huga“.
Athugasemdir