Hún er leidd fyrir framan mannfjöldann og lögð á viðarbekk, fyrir ofan hana gnæfir fallöxin. Svo fer hausinn af og þannig lýkur sögu Marie Antoinette – en þannig hefst líka saga bæði Napóleóns og Augusto Pinochet. Allavega kemur þetta atriði fyrir, keimlíkt, á upphafsmínútunum í tveimur bíómyndum þetta haust, önnur fylgir liðhlaupanum Claude Pinoche í áhorfendaskaranum, hin fylgir herforingjanum Napóleón Bónaparte.

Hvorug myndin fjallar neitt frekar um Marie Antoinette, dauði hennar er einfaldlega augnablikið sem þeir félagar ákveða að lýðnum sé ekki treystandi, það þurfi sterkan leiðtoga til að hefna fyrir þennan barbarisma. Það öfugsnúna er vitaskuld að þeir víla ekkert fyrir sér að höggva mann og annan sjálfir, þótt vissulega fái þeir oftast undirsáta sína í verkin um leið og þeir geta.

Með öðrum orðum; þetta er kyndug persónusköpun. Hver er tenging þeirra við drottninguna hálshöggnu? Það kemur ekki fram, en annar er lausakrógi og liðhlaupi, hinn hermaður sem er sonur andspyrnumanns frá Korsíku. Það er mótsagnakennt að þeir gangi valdinu svo fúslega á hönd, en að sögn myndanna virðist sú raunin að þegar höfuðið er hoggið af konungsveldinu hafi einhver blendingur tekið við, almúgamenn sem rísa til metorða – en eru fljótir að búa sér til sín eigin konungsveldi. Þannig hafi óformlegir aðalsmenn nútímans orðið til, yfirstéttir markaðshagkerfanna, þarna liggi rætur bæði fasismans og kommúnismans.

Það er vissulega rétt að taka fram að báðar myndirnar fara mjög frjálslega með sagnfræðilegar staðreyndir. Í Greifanum (El Conde) er Augusto Pinochet til dæmis 250 ára gömul vampíra, fæddur í París sem Claude Pinoche, en eftir málaliðaferil við að berja niður uppreisnir hér og þar um heiminn velur hann sér Chile til þess að byggja upp feril með það markmið að leiða á endanum þjóðina. Ætlun leikstjórans Pablo Larraín er sannarlega nokkuð augljós, þetta er satíra þar sem gamli harðstjórinn fær á baukinn og hann og allt hans slekti er afskræmt í háði.

Ætlun Ridley Scotts er hins vegar mun óljósari. Við vitum aldrei almennilega til hvers er barist, þetta virðast bara vera ótal kóngar og herforingjar í typpakeppni og alls óljóst hvað er undir. Þá finnst manni stundum að Scott sé að gera skopmynd af Napóleón en öðrum stundum að hann sé að reisa honum bautastein, það er eins og hann hafi alveg gleymt að spyrja sig einnar lykilspurningar: hvað finnst honum eiginlega um Napóleón?

Þetta smitar aðalleikarann Joaquin Phoenix, þennan annars prýðilega stórleikara, sem hefur sjaldan verið verri. Hann virðist ekki vita hvort hann eigi að túlka Napóleón sem þöglan búra eða sem sjarmatröll, eitthvað sem hefði getað orðið athyglisverð og þversagnakennd persóna virkar því miður frekar á mann sem afskaplega hálfköruð persónusköpun. Þegar hann er hvað mesti búrinn minnir hann raunar aðeins á persónu Matt Damon í The Last Duel, síðustu mynd Scotts – sem var að vissu leyti hans Unforgiven, mynd þar sem leikstjóri afbyggir eigin höfundarverk, sýnir hversu rotið margt var í heimi þessara riddara sem hann hafði fram að þessu sagt hetjusögur um. Munurinn er bara sá að það var framúrskarandi handritsteymi á bak við Síðasta einvígið, því er ekki að heilsa hér. Scott vinnur sjaldan oft með sömu handritshöfundum og það er hans veikleiki, hann þjónar góðum handritum vel en gengur misvel að breiða yfir veikleika þeirra slakari.

Hann er hins vegar einn af síðustu og bestu listamönnum bardagasenunnar. Nú til dags er ansi algengt að leikstjórar sem eru flinkir í persónusköpun leikstýri hasarmyndum af öllu tagi og aukaleikstjórar sjái svo um bardagasenurnar, sem verða karakterlausar og óspennandi fyrir vikið. Maður bíður nánast eftir næstu kjaftasenu á meðan bardaginn geisar. En Scott kann þetta, bardagasenur hans eru allt í senn, spennandi, listfengnar og óvæntar – og ljóðræn bardagasena á ísilögðu stöðuvatni er ein besta sena ársins. Vandinn er þó að manni er að mestu sama, það þarf að hita upp fyrir bardagasenur með smá persónusköpun svo maður lifi sig aðeins inn í örlög bæði þeirra sem lifa og þeirra sem deyja.

Raunar hefur verið nefnt að Scott liggi á fjögurra tíma leikstjóraútgáfu sem komi út síðar – en þótt margt sé snubbótt hér er þó líka ýmsu ofaukið. Líklega hefði mátt skera vel af myndinni framan af en lengja sumar senur sem koma síðar. En auðvitað veit maður samt að stundum gerast kraftaverk í klippiherberginu, þótt ég hafi mínar efasemdir í þessu tilfelli.

Aukapersónurnar eru sömuleiðis dregnar ansi breiðum dráttum. Rupert Everett er þó hressandi sem hertoginn af Wellington og Édouard Philipponnat gerir mikið úr litlu sem Alexander I Rússakeisari. Hins vegar stelur Vanessa Kirby myndinni sem Jósefína Bónaparte – en samt er samband þeirra tveggja aldrei sérstaklega sannfærandi, sem verður að skrifa á Phoenix og handritshöfundinn.

En hvað þýðir Napóleón fyrir okkur í dag? Hann leiðir þúsundir hermanna út í opinn dauðann fyrir meint föðurland sem hans eigin faðir barðist gegn, út af óræðum hugmyndum um sæmd og föðurlandsást. Hann birtist manni fyrst og fremst sem metnaðargjarnt flón með ótal líf á samviskunni.

En svo er verið að kenna Napóleón í háskólum, bækur á borð við Napoleon on Project Management eru grínlaust kennsluefni í leiðtogafræðum nútímans. Enda bjó hann sannarlega yfir herkænsku – og því ekki ólíklegt að metnaðarfullir herforingjar eftir hans tíð hafi litið upp til hans, menn eins og Augusto Pinochet, sem rétt eins og Napóleón og fleiri leiðtogar rómönsku Ameríku reis til metorða í hernum og varð svo leiðtogi þjóðarinnar allrar. Þannig lagði Napóleón sín hráefni í uppskriftina að alræðisstjórnum og fasisma næstu alda, sem og leiðtogahugmyndir síðkapítalismans. Kannski er það hans stærsta arfleifð?

Í Greifanum (El Conde) birtist okkur Pinochet sem gamall og sorglegur maður sem býr á hálfgerðri eyðieyju ásamt eiginkonunni og brytanum þegar börnin koma í heimsókn, fyrst og fremst með það í huga að fá loksins illa fenginn arfinn. Við þetta bætist dularfull nunna, sem minnir helst á frægustu kvikmyndaútgáfur Jóhönnu af Örk. Afkvæmi Pinochet eru merkilega hversdagsleg að sjá, þetta fólk gæti maður hitt í hvaða matarboði sem er, bæði meðal fyrirmenna og líka meðal róttækra byltingarsinna. En þau eru rotin eins og foreldrarnir, á afskaplega hversdagslegan og andlausan hátt. Þau vilja bara sína peninga og lítið fer fyrir nokkrum persónuleika eða metnaði öðrum, hvað þá ást á náunganum eða fjölskyldunni.

Það koma líka fram í myndinni forvitnilegar tengingar Chile við bæði Frakkland og Bretland, enda Pinochet af frönskum ættum og var undir lok ævinnar handtekinn í Bretlandi, en var svo sleppt, þökk sé nánum tengslum hans við Margaret Thatcher og aðstoð Chile í Falklandseyjastríðinu. Öllu þessu er blandað saman í snælduvitlausri vampírumynd og gengur að hluta alveg upp, en vandinn er kannski helst sá að flest þetta fólk er, rétt eins og Napóleón, ósköp leiðinlegt. Mögulega var okkur spillt af orðheppnum og stimamjúkum skúrkum kvikmyndasögunnar, vandinn við raunverulega skúrka, sem þessir eru allavega byggðir á, er að þeir eru oft ósköp andlausar skrifstofublækur í hjartanu – og sjá engan tilgang með völdum sínum og auðæfum annan en þann að safna þeim og verja.

Að öllu samanlögðu ná því báðar myndirnar, sérstaklega ef þær eru séðar saman, að segja sögu fasismans og leiðtogadýrkunar síðustu 250 árin eða svo, þar sem franska byltingin er skoðuð sem hálfgerð vagga þess nútíma sem við nú lifum, bæði til góðs og ills.