„Þetta er náttúrlega bara enn eitt dæmið um ágreining innan ríkisstjórnarinnar sem er mjög skiljanlegur í ljósi þess að Vinstri græn og Sjálfstæðisflokkur eru í grundvallaratriðum ósammála um fjölmörg mál,“ segir Ólafur Þ. Harðarson, stjórnmálafræðingur og prófessor emeritus við stjórnmálafræðideild Háskóla Íslands, spurður hinnar klassísku spurningar: Mun hjáseta Íslands í atkvæðagreiðslu um vopnahlé fyrir botni Miðjarðarhafs, sem skiptar skoðanir eru á milli forsætisráðherra og utanríkisráðherra, hafa áhrif á stjórnarsamstarfið.

„En ég held að það sé nú frekar ólíklegt að þetta ráði úrslitum,“ heldur Ólafur áfram. „En þetta bætir ekki stöðuna.“

Töluverður ágreiningur hefur verið um hin ýmsu málefni í tíð ríkisstjórnar Katrínar Jakobsdóttur. Útlendingamál og hvalveiðar má þar nefna en svo var það vanhæfi Bjarna Benediktssonar sem fjármálaráðherra í Íslandsbankamálinu sem varð til þess að leiðtogar flokkanna þriggja sem mynda ríkisstjórnina boðuðu til blaðamannafundar til að sýna að allt væri gott þeirra á milli og að hugur væri í stjórninni að halda samstarfinu áfram.

Á föstudagskvöld sat Ísland hjá í atkvæðagreiðslu allsherjarþings Sameinuðu þjóðanna á ályktun Jórdana um tafarlaust vopnahlé á Gaza, Að því er utanríkisráðuneytið sem nú er undir stjórn Bjarna Benediktssonar sagði, var það vegna þess að ekki náðist samstaða um breytingatillögu Kanada um að fordæma Hamas-samtökin í ályktuninni. Þingflokkur Vinstri grænna brást fljótt við og sendi frá sér yfirlýsingu. „Þingflokkur Vinstri grænna telur að Ísland hefði átt að greiða atkvæði með tillögunni þótt breytingartillaga Kanada hafi ekki náð fram að ganga,“ sagði þar m.a. „Telur þingflokkurinn að rétt hefði verið að styðja tillöguna sjálfa vegna umfangs mannúðarkrísunnar á Gaza.“

Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra sagði svo í sjónvarpsfréttum í gærkvöldi að ekkert samráð hefði verið haft við sig varðandi ákvörðunina um að sitja hjá. Bjarni Benediktsson sagði hins vegar eftir fund utanríkismálanefndar í morgun að forsætisráðuneytið hefði verið upplýst um hina áformuðu hjásetu.

StjórnmálafræðingurÓlafur Þ. Harðarson

Mynd: Vísindavefurinn

„Það hefur greinilega verið mjög mikið traust milli Bjarna og Katrínar,“ segir Ólafur. Misvísandi yfirlýsingar þeirra síðustu daga séu „náttúrlega ekki góðar fyrir stjórnina“. Hins vegar muni málið ólíklega sprengja hana. „En þetta er óheppileg uppákoma fyrir stjórnina, rétt eftir að þau eru búin að halda blaðamannafund til að berja í brestina og lýsa yfir áformum sínum um að halda stjórnarsamstarfinu áfram af festu til loka kjörtímabilsins.“

Ólafur segir það hafa verið fullljóst, allt frá því að þessi ríkisstjórn varð til árið 2017 að í henni sætu flokkar sem væru í grundvallaratriðum ósammála um mjög mörg mál. Hins vegar hafi þessi ágreiningur lítt komið fram á fyrra kjörtímabili stjórnarinnar. Þá var sameiginlegum sjónum beint að baráttunni við COVID og að innviðauppbyggingu sem hafði verið vanrækt frá hruni. „Það voru til nógir peningar á þeim tíma í ríkiskassanum,“ bendir Ólafur á, „þannig að að var í rauninni auðveldara fyrir flokka með ólíka hugmyndafræði að standa saman“.

Þannig að sú staða sem nú er uppkomin er „pólitík eins og hún er venjulega. Og þá kemur allur þessi hugmyndafræðilegi ágreiningur milli flokkanna auðvitað upp á yfirborðið.“ Hins vegar virðist vera ríkari hagsmunir hjá flokkunum að halda samstarfinu áfram. „Þannig að þetta mál breytir nú sennilega ekki því.“

Sögulegt

Ríkisstjórnin er kennd við formann Vinstri grænna, forsætisráðherra Katrínu. Eiríkur Bergmann, prófessor í stjórnmálafræði við Háskólann á Bifröst, sagði í Morgunblaðinu í dag að utanríkisráðuneytið færi almennt ekki gegn forsætisráðherra og að hann myndi ekki eftir sambærilegu tilviki við þetta sem nú er upp komið.

„En það er líka hefðbundið í íslenskri pólitík að ráðherrar hafi haft tiltölulega mikið sjálfræði um sín mál, en í raun er það þannig að öll ríkisstjórnin ber pólitíska ábyrgð á öllum pólitískum verkum einstakra ráðherra,“ segir Ólafur. „Og það er að minnsta kosti óvenjulegt að þingflokkur ríkisstjórnarflokks láti í ljós óánægju sína með jafn skýrum hætti.“

Ýmislegt gengið á

En mun þessi ágreiningur, um nákvæmlega þetta mál, veikja stöðu Katrínar sem leiðtoga ríkisstjórnarinnar?

„Það hefur nú mikið dunið á henni,“ svarar Ólafur og segist ekki viss um að málið minnki almennt traust til Katrínar og alls ekki meðal hennar eigin flokksmanna. „Fylgi [VG] í könnunum er orðið mjög lítið þannig að það er spurning hvort að það geti minnkað mikið.“

Málið sé vissulega viðkvæmt inn í grasrót Vinstri grænna, það sýni ályktun þingflokksins.

Árétting: Viðtalið við Ólaf var tekið áður en RÚV greindi frá því síðdegis að Katrínu hefðu borist upplýsingar um þá afstöðu sem Íslandi ætlaði að taka við atkvæðagreiðsluna í tölvupósti 11 mínútum áður en atkvæði voru greidd. Þá hafi hún ekki séð póstinn fyrr en að atkvæðagreiðslan var hafin. Algjörlega liggi ljóst fyrir, segir í frétt RÚV þar sem vitnað er til skriflegs svar forsætisráðuneytisins, að ekkert samráð var haft við forsætisráðherra um hjásetu Íslands.