Smáralindar Móri
Vel skrifuð nútímadraugasaga um afturgöngur þjóðsagnanna og hlutverk þeirra í nútímanum.
Draugar, nornir, skrímsli og annar hryllilegur efniviður hefur alltaf átt upp á pallborðið hjá börnum og unglingum. Ástæðurnar eru ýmsar að mati sérfræðinga: fólk á öllum aldri nýtur þess að virkja efnafræði óttans í líkamanum án þess að þurfa að taka raunverulega áhættu, hvort sem það er í rússíbana eða við áhorf á hræðilegri bíómynd. Rökhugsunin og forvitnin stælast við að hugsa sig út að jaðri raunveruleikans og velta fyrir sér viðbrögðum við því sem þar kynni að leynast.
Við það að lifa sig inn í hrollvekjur gefst börnum kostur á að æfa sig að vera hrædd, ná tökum á óttanum í vernduðu umhverfi og verða jafnvel í framhaldinu hugrökk, í stuttu máli sagt: nýta sér ímyndaðar aðstæður til að kljást við mjög svo raunverulegar tilfinningar á öruggan hátt.
Undanfarin ár hefur komið út hérlendis hver hressilega hrollvekjan af annarri fyrir börn sem virðast þó aldrei fá nóg af vampýrum, varúlfum og sombíum svo nokkur skrímsli séu nefnd. Í Smáralindar Móra slæst Brynhildur Þórarinsdóttir í fríðan flokk höfunda á borð við Ævar Þór Benediktsson og Hildi Knútsdóttur og vefur saman þjóðsagnaarfinn og nútímann í óhugnanlegri en jafnframt skemmtilegri draugasögu sem hverfist um Smáralindina.
Brynhildur er mörgum kynslóðum barnabókalesenda að afar góðu kunn en hún hefur skrifað fyrir börn síðan árið 1997. Hún hefur hlotið ýmsar viðurkenningar og verðlaun fyrir bækur sínar, meðal annars Íslensku barnabókaverðlaunin fyrir Leyndardóm ljónsins sem kom út árið 2004 og Norrænu barnabókaverðlaunin árið 2007 fyrir endursagnir sínar á Íslendingasögunum en meðal þeirra má nefna Njálu, Eglu og Laxdælu. Hún er einnig í forsvari fyrir Barnabókasetur, sem er rannsóknasetur um barnabókmenntir og lestur barna við Háskólann á Akureyri.
„Ímyndunarafl lesandans fær þar með að njóta sín enda er það yfirleitt svo það sem við erum best sjálf í því að magna upp það sem veldur okkur mestum ótta í okkar eigin huga.“
Sagan hefst 10. október árið 2000, árið áður en Smáralindin var opnuð. Í fyrsta kafla fara tveir vinir í háskalega heimsókn á harðlokað byggingarsvæðið sem hefur alvarlegar afleiðingar. Næsti kafli gerist akkúrat ári síðar þegar við fylgjum nokkrum vinkonum sem skemmta sér vel á opnunarhátíð verslunarmiðstöðvarinnar þar til ein þeirra hverfur skyndilega. Allir kaflar bókarinnar gerast svo 10.10. mismunandi ár þar sem afmælisdagar Smáralindar eru raktir hver af öðrum fram til 10. október 2022, óhugnaðurinn ágerist og atburðarásin skýrist smám saman á meðan draugarnir verða æ hressari.
Þessi frásagnarháttur virkar mjög vel. Við sjáum sumar persónur þroskast og vaxa úr grasi, aðrar ekki, og óhugnaðinum er haldið við með því að gefa stundum innsýn í hugarheim drauganna sem eru byggðir á þekktum minnum úr þjóðsögunum, mórum og skottum. Mórar voru unglingsdrengir sem voru vaktir upp frá dauðum og voru yfirleitt í mórauðum stökkum eða peysum. Skotturnar voru unglingsstúlkur sem voru vaktar upp á sama hátt, með hefðbundin höfuðföt kvenna á 18. öld en báru þau yfirleitt öfugt á höfðinu og svo sugu þær á sér puttana. Skottur og mórar voru yfirleitt ættarfylgjur en fylgdu líka húsum.
Allt þetta leikur höfundur sér með og færir í nútímabúning, til dæmis hvernig óskunda draugarnir geta látið sér detta í hug með heila Smáralind að veði. Hér má til dæmis nefna ærsladraugagang í bíó þar sem poppi er beitt til hrellingar. Annað sem er vel gert í þessari bók er að hryllingnum er eiginlega aldrei lýst beint og fátt sagt berum orðum heldur gefið í skyn að eitthvað hafi gerst, hvort sem er draugagangurinn eða atburðir og örlög sögupersónanna. Ímyndunarafl lesandans fær þar með að njóta sín enda er það yfirleitt svo það sem við erum best sjálf í því að magna upp það sem veldur okkur mestum ótta í okkar eigin huga.
Innra eintal drauganna er vel útfært og það hvernig þau eru ekki meðvituð um ástand sitt á meðan þau missa samt smám saman tengslin við raunveruleikann. Minnir um margt á hugarástand drauganna í glæpasögu Yrsu Sigurðardóttur, Ég man þig frá 2010, og sýnir hvernig venjulegir krakkar geta orðið að köldum og sinnulitlum draugum þegar tenging við lifandi fólk og raunheima trosnar.
Tímaferðalagið er líka hin besta skemmtun en Brynhildur hefur áður sýnt hæfileika í tíðarandatúrisma í bókinni Ungfrú fótbolti sem kom út árið 2019 en gerðist 1980. Saga Smáralindar er sögð gegnum afmælisdagana og meðfram því er þróun og tíðarandi í afmælishaldi verslunarmiðstöðvar sýnd, frá því að ókeypis klippingum, bolum og derhúfum var nánast troðið upp á viðskiptavini í tilefni opnunardagsins og fram til dagsins í dag þegar sykurský, frostpinnar og blöðrudýr eru á boðstólum. Um leið er tæpt á sögu þjóðarinnar undanfarin 22 ár, í uppgangi, í hruni, í farsótt og á árunum á milli.
Myndlýsingar Elíasar Rúna auka á vídd sögunnar og óhugnað og brjóta textann upp á hátt sem gerir bókina þægilegri aflestrar fyrir lesendur sem eru að byrja að lesa þyngri bækur með alvarlegri texta.
Smáralindar Móri er lipurlega skrifuð og vel útfærð nútímaútgáfa af draugasögunum sem kynslóðum saman fengu forforeldra okkar, börn og fullorðna til að skjálfa á beinunum þegar hausta tók og rökkrið læddist að.
Athugasemdir