Jan Dismas Zelenka fæddist í Bæheimi árið 1679 og var uppi til ársins 1745. Hann stundaði tónlistarnám í Jesúítaskólanum í Clementinum í Prag og einnig í Vínarborg, m.a. hjá Johann Josef Fux, en starfsævi sinni varði hann að mestu við hirðhljómsveitina Dresden þangað sem hann flutti 1711 og þar sem hann lék á violone, fyrirrennara kontrabassans. Arfleifð Zelenka er rúmlega 200 tónverk, meirihluti þeirra af trúarlegum toga samin mörg hver fyrir kaþólsku hirðkirkjuna í Dresden.

Vitað er að Bach hélt mikið upp á Zelenka og tónlist hans og hittust þeir a.m.k. einu sinni þegar Bach heimsótti Dresden árið 1736. Eins og gerist þá fellur á annað meðan hitt er pússað og það gerðist með tónlist þeirra félaga en lítið fór fyrir verkum Zelenka þar til hin öfluga barokk-endurvakning hófst fyrir nokkrum áratugum.

Enn eru að finnast handrit af óþekktum verkum eða verkum sem vitað var að samin hefðu verið en talin glötuð að eilífu og svo er með ýmis verk Zelenka. Eitt slíkt handrit fannst í fyrra og það voru Kjartan Óskarsson og Jóhannes Ágústsson, sem varið hafa löngum stundum við rannsóknir á gömlum handritum, sem fundu nítjándu aldrar handrit af einu verki Zelenka, sem talið var að væri glatað, nema fyrsti þátturinn sem varðveittur er í Dresden.

Ánægjulegt að verkið sé komið í umferð

Verkið sem um ræðir er Statio Quadruples Pro Processione Theophonica, eða Fjórar stöðvar fyrir helgigöngu með trúarsöngvum, og var það fyrsta verkið á efnisskrá tónleikanna í Skálholti þann 9. júlí. Verkið er skrifað fyrir átta söngvara og fylgirödd eða orgel, selló og kontrabassa eða þannig hljómaði það á tónleikunum. Þetta var magnað upphaf og var stórkostlegt að hlýða á raddirnar átta (allir ofantaldir söngvarar nema Álfheiður Erla) feta sig af öryggi  í gegnum krefjandi, kontrapunktískt verkið með sjálfstæði raddanna að leiðarljósi án þess þó að nokkurn tímann yrði það að einhverri kakófóníu sem segir ýmislegt um hæfileika Zelenka og sömuleiðis söngvaranna.

Það er ánægjulegt að þetta verk sé nú komið í umferð og eflaust eiga margir fleiri flytjendur og áheyrendur eftir að taka því fagnandi. 

Veisla frá upphafi til enda

Verkið sem hljómaði þar á eftir var allt annars eðlis, Immisit Dominus Pestilentiam, páskakantata í níu þáttum frá árinu 1709 fyrir einsöngvara, kór og hljómsveit. Ótrúlega fallegt verk þar sem einsöngvarar eru paraðir smekklega með mismunandi hljóðfærum. Í þættinum Recordare, Domine kallaðist þýski kontratenórinn David Erler á við víólu og chalumeau, sem er fyrirrennari nútíma klarinettu og var faglega leikið á af Kjartani Óskarssyni. Í Orate pro me, lacrimae, söng Álfheiður Erla á móti flautu, sem stjórnandinn Jana Semerádová lék á og í Parcite boni angeli söng Benedikt með fiðlum. Oddur Arnþór átti fallegt recitativo og einnig dúett með David Erler (Clamate, guttae sanguinis). Á milli hljómuðu kröftugir og fallegir kórkaflar en einsöngvararnir sungu kórparta þegar þeir voru ekki í einsöngshlutverkinu.

Það verður að segjast að flutningurinn á verkinu var veisla frá upphafi til enda.

Einsöngvararnir allir voru dásamlegir, kórinn fylltur og fallegur og hljómsveitin örugg og hlý. Stjórnandinn Jana Semerádová er á heimavelli hvað viðkemur tónlist landa síns, enda hefur hún hljóðritað verk hans með hljómsveit sinni, Collegium Marianum, m.a. þessa páskamessu, þar sem kontratenórinn Erler kemur einnig við sögu. Það var unun að fylgjast með henni stýra hópnum en það gerði hún með öllum líkamanum, fallegar hreyfingar hennar voru eins og dans og juku á heildaráhrif tónlistarinnar þar sem hún hafði alla þræði í hendi sér. 

Ætlunarverk Zelenka náð

Lokaverk tónleikanna var Litanei Lauretanae „Consolatrix Afllictorum" frá árinu 1744, sem Zelenka samdi fyrir velunnara sinn, Maríu Jósefu, drottningu Póllands og kjörfurstynju Saxlands, þegar hún var að jafna sig á erfiðum veikindum. Undurfagurt verk, eins konar bæn eða ákall um huggun fyrir hina veikburða eins og titillinn gefur til kynna. Líkt og í hinum verkunum tveimur fóru flytjendur á kostum, kórinn svo fallegur og í fullkomnu jafnvægi við hljómsveit. Álfheiður Erla geislaði hreint og beint í sópranhlutverkinu þannig að manni fannst næstum eins og að eitt augnablik hefði maður lyfst upp á annað og hærra tilverustig þar sem sársauki og áhyggjur eiga engan tilverurétt og þar með ætlunarverki Zelenka náð.

Þetta voru lokatónleikar Sumartónleika í Skálholti þetta árið, eða næstsíðustu því þessi efnisskrá var leikin á öðrum tónleikum á sunnudeginum 10. júlí. Það var fjölmenni í kirkjunni á laugardagskvöldinu og mér skilst að kirkjan hafi verið troðfull á síðari tónleikunum. Þetta er fyrsta hátíðin sem Benedikt Kristjánsson stýrir og af þessum tónleikum að dæma fer hann vel af stað í hlutverki sínu og vert að óska honum til hamingju og velfarnaðar með næstu hátíðir, sem verður spennandi að fylgjast með.