Þingmenn snúa aftur til formlegra starfa í næstu viku þegar nefndarfundir hefjast að nýju eftir rúmlega mánaðarlangt jólafrí. Fyrsti þingfundur ársins er svo áætlaður 23. janúar, eftir tíu daga. 

Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur fer inn í komandi vorþing í stöðu sem hún er óvön. Stjórnin naut stuðnings umtalsverðs meirihluta þjóðarinnar frá því snemma árs 2020 og fram í mars á síðasta ári og mældist meðal annars með yfir 60 prósent stuðning eftir síðustu kosningar. Í tíu mánuði hefur hún hins vegar notið stuðnings minnihluta þjóðarinnar og í síðustu könnun Gallup sögðust 47 prósent styðja hana. 

Flokkarnir sem mynda ríkisstjórnina; Vinstri græn, Sjálfstæðisflokkur og Framsóknarflokkur, fengu 54,3 prósent atkvæða í síðustu kosningum. Framan af kjörtímabilinu mældist sameiginlegt fylgi þeirra yfir 50 prósentum. Það breyttist í apríl í fyrra, í kjölfar sölunnar á 22,5 prósent hlut ríkisins í Íslandsbanka í lokuðu útboði. Síðan þá hefur sameiginlega fylgið oftast verið að mælast 45 til 46 prósent. Í síðustu Gallup-könnun, sem birt var í upphafi árs, var það komið niður í 42,7 prósent. Það hefur ekki mælst minna síðan fyrir kórónuveirufaraldurinn. Fylgi Vinstri grænna, 6,8 prósent, hefur aldrei mælst minna í Gallup-könnun og Framsóknarflokkurinn hefur ekki mælst minni á þessu kjörtímabili en hann gerir nú. 

Við þessar aðstæður mun ríkisstjórnin takast á við fjölmörg flókin og erfið verkefni sem sum hver eru þess eðlis að ekki er eining innan einstakra stjórnarflokka um hvernig eigi að leysa þau, hvað þá milli þeirra.

Útlendingamál verða ríkisstjórninni erfið

Ekki tókst að afgreiða umdeilt útlendingafrumvarp Jóns Gunnarssonar dómsmálaráðherra á haustþingi. Til þess að ljúka þingstörfum var samið um að fresta afgreiðslu málsins fram yfir áramót og er búist við að það fari í aðra umræðu síðar í þessum mánuði. Þetta er í fimmta sinn sem frumvarpið, í einhverri mynd, er til umræðu í þinginu. 

Ýmis atriði í frum­varp­inu hafa verið gagn­rýnd, ekki síst sú boð­aða breyt­ing að grunn­þjón­usta til umsækj­enda um alþjóð­lega vernd verði felld niður 30 dögum eftir að end­an­leg ákvörðun á stjórn­sýslu­stigi um umsókn hans til verndar liggur fyr­ir, en Sam­tök íslenskra sveit­ar­fé­laga sögð­ust til dæmis telja að sú breyt­ing hefði í för með sér fjölgun heim­il­is­lausra á Íslandi, aukið álag á félags­þjón­ustu sveit­ar­fé­laga og auk­inn kostnað fyrir sveit­ar­fé­lög­in.

Málið mætir andstöðu hjá stærstum hluta stjórnarandstöðunnar og fyrir liggur að það er erfitt ríkisstjórninni, sérstaklega vegna andstöðu innan grasrótar Vinstri grænna við þær breytingar sem lagðar eru til. Jón Gunnarsson hefur sótt það fast að afgreiða frumvarpið en hann á ekki mikinn tíma eftir sem ráðherra. Guðrún Hafsteinsdóttir reiknar með að taka við af honum í mars.

Tilraun til að einfalda uppbyggingu vindorkuvera

Víða um land eru uppi áform um uppbyggingu vindorkuvera. Landvernd áætlar að kostirnir sem verið sé að vinna að séu um 40 talsins og að áætlað sé að þeir framleiði þrjú til fjögur þúsund mega­vött af orku. 

Flest verkefnin eru á vegum einkaaðila, og mörg hver eru fjármögnuð af erlendum aðilum, þótt stærstu verkefnin, og þau sem eru komin lengst, séu á forræði Landsvirkjunar. 

Samkvæmt þingmálaskrá ríkisstjórnarinnar á Guðlaugur Þór Þórðarson umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að leggja fram frumvarp með tillögum um lagaramma í kringum nýtingu vindorku með það að markmiði að einfalda uppbyggingu vindorkuvera í mars, eða eftir örfáar vikur. Þetta er í samræmi við stjórnarsáttmála stjórnarinnar, en í honum segir að með lögunum eigi að verða lögð áhersla á að „vindorkuver byggist upp á afmörkuðum svæðum nærri tengivirkjum og flutningslínum þar sem unnt verður að tryggja afhendingaröryggi og lágmarka umhverfisáhrif. Stefna verður mörkuð um vindorkuver á haf.“

Guðlaugur Þór skipaði Hilmar Gunn­laugs­son hæsta­rétt­ar­lög­mann, Björt Ólafs­dótt­ur, fyrr­ver­andi umhverf­is­ráð­herra og Kol­bein Ótt­ars­son Proppé, fyrr­ver­andi þing­mann, í starfs­hóp í fyrrasumar og fól þeim að undirbúa lagasetninguna. Þau eiga að skila tillögum til ráðherra fyrir 1. febrúar næstkomandi. Þeim tillögum hefur þó enn ekki verið skilað.

Meðal þess sem hópnum var falið að skoða er hvort vind­orku­kostir eigi áfram að heyra undir lög um ramma­á­ætlun eða hvort setja eigi sér­lög.

Tekið var fram að mik­il­vægt væri að breið sátt ríki um upp­bygg­ingu vind­orku­vera og til­lit yrði tekið til sjón­rænna áhrifa, dýra­lífs og nátt­úru; einnig að taka verði afstöðu til gjald­töku fyrir slíka nýt­ingu.

Hver á að fá að virkja vindinn?

Takist að leggja frumvarpið fram á vorþingi, sem er alls ekki víst, liggur fyrir að hart verði tekist á um hverjir eigi að fá að byggja vindmyllur, hversu margar þær eigi að vera, hvar þær eigi að vera staðsettar og hverjir eigi að taka til sín hagnaðinn af orkuframleiðslunni. Þau átök verða á milli flokka, en ekki síður innan þeirra. 

Viðmælendur Heimildarinnar innan stjórnarflokkanna segja að afar skiptar skoðanir séu um hvaða leið eigi að feta í þessum efnum. Innan þeirra er að finna hópa sem eru á móti uppbyggingu á vindorkuverum, annaðhvort á grundvelli landverndarsjónarmiða eða vilja frekar að aukin áhersla verði á vatnsafls- og jarðvarmavirkjanir. Þá er er ekki eining um það hvort fýsilegt sé að hleypa erlendum einkaaðilum að orkuvinnslu á Íslandi, né hvernig eigi að haga gjaldtöku fyrir þá vinnslu. Innan Vinstri grænna og Framsóknarflokksins eru háværar raddir um að best sé að uppbygging vindorkuvera fari einvörðungu fram í gegnum opinberu orkufyrirtækin. Þannig skili arðurinn af orkunýtingunni sér til samneyslunnar og nærsamfélagsins. 

Stjórnarflokkar með ólíka sýn á virði fjölmiðla

Rúmlega sex ár eru síðan að þáverandi ráðherra fjölmiðlamála úr Sjálfstæðisflokki, Illugi Gunnarsson, skipaði nefnd til að kortleggja hvernig stjórnvöld gætu bætt rekstrarumhverfi fjölmiðla. Sú nefnd skilaði skýrslu með margháttuðum tillögum í janúar 2018. Á þeim fimm árum sem liðin eru síðan þá hefur ein þeirra tillagna komið til framkvæmda, styrkjakerfi sem á að útdeila 377 milljónum króna til á þriðja tug fjölmiðla á næsta ári. 

Ráðherra fjölmiðlamála Lilja Alfreðsdóttir ætlar að reyna að höggva á hnútinn innan stjórnarinnar í málaflokknum á vormánuðum.

Mynd: Heiða Helgadóttir

Það liggur reyndar ekki fyrir hvort af úthlutuninni verður því lögin um styrkjakerfið runnu út um nýliðin áramót. Frumvarp til að framlengja þau um tvö ár var lagt fram skömmu fyrir þinglok en er óafgreitt. Búast má við því að það komi til annarrar umræðu á allra næstu vikum.

Hingað til hafa helstu deilurnar um aðgerðir í fjölmiðlamálum verið milli stjórnarflokka. Hluti þingmanna Sjálfstæðisflokks hefur lagst hart gegn styrkjakerfinu og vill ráðast í skattaívilnanir eða breytingar á stöðu RÚV. 

Viðmælendur Heimildarinnar segja að nú hafi þokast í sáttarátt við ríkisstjórnarborðið og að til standi að skipa nefnd fulltrúa stjórnarflokkanna sem hafi það hlutverk að sammælast um tillögur til að styrkja rekstrarumhverfi einkarekinna fjölmiðla. Nefndin á ekki að vinna neina frumvinnu heldur styðjast við þau gögn sem unnin hafa verið á síðustu árum. Málið ætti að rata inn á borð ríkisstjórnar í næsta mánuði og umrædd nefnd skipuð í kjölfarið. 

Takist nefndinni að komast að niðurstöðu munu tillögur hennar koma til viðbótar við það styrkjakerfi sem þegar er við lýði, og því er fastlega búist við að fyrirliggjandi frumvarp um framlengingu líftíma þess verði samþykkt. 

Það styttist í flýti- og umferðargjöld

Samgöngumál verða líka ofarlega á baugi næstu mánuði. Sigurður Ingi Jóhannsson innviðaráðherra mun leggja fram þingsályktunartillögu um endurskoðun samgönguáætlunar í vor. Þar mun koma fram í hvaða stóru framkvæmdir verður ráðist í nánustu framtíð og afar sennilegt að skiptar skoðanir verði á þeirri forgangsröðun milli landshluta. 

Þegar sam­göngusátt­mál­i fyrir höfuðborgarsvæðið var gerður 2019 var hann kynntur sem 120 millj­­arða fjár­­­fest­ing í sam­­göng­u­innviðum á ­­svæð­inu. Stærsti kostn­að­ar­liður sátt­mál­ans er hin svo­kall­aða Borg­ar­lína. Þá var boðað að ríkið kæmi með 45 millj­­arða króna að borð­inu, að með­­­töldu sölu­verð­­mæti Keldna­lands­ins, og sveit­­ar­­fé­lögin 15 millj­­arða króna. Þá stóðu eftir 60 millj­­arð­­ar, sem boðað var að inn­­heimta skyldi með sér­­­stökum flýti- og umferð­­ar­­gjöld­um á höfuðborgarsvæðinu í tíu ár. Sú tala hefur nú verið upp­reikn­uð, að teknu til­liti til verð­lags­breyt­inga, og er nú áætluð 74,6 millj­arðar króna. Bjarni Bene­dikts­­son ætlaði að leggja fram frum­varp strax í nóv­­em­ber í fyrra um flýti- og umferð­­ar­­gjöld­in. Því var þó frestað og nú stendur til að frumvarpið líti dagsins ljós í mars. Gangi það eftir eiga gjöldin að leggjast á frá byrjun næsta árs. 

Lítið hefur heyrst af útfærslu þess­­ara gjalda. Ef upp­hæð­inni er skipt jafnt yfir árin frá og með 2024 og út samn­ings­tím­ann þá nema árlegar tekjur af flýti- og umferð­ar­gjöldum 7,5 millj­örðum króna. Það má því búast við að útfærsla þeirra verði umdeild. 

Margt bendir til þess að verk­efnið sé skammt á veg komið en 18. nóv­em­ber síð­ast­lið­inn aug­lýsti fjár­mála- og efna­hags­ráðu­neytið eftir sér­fræð­ingum til að móta gjald­tök­una. Í þeirri aug­lýs­ingu sagði meðal ann­ars að mark­miðið sé „að allir helstu þættir í nýju kerfi sam­göngu­gjalda verði gang­settir fyrir árs­lok 2024“.

Er heilbrigðiskerfið illa rekið eða illa fjármagnað?

Heilbrigðiskerfið er dýrasti hluti reksturs ríkissjóðs. Alls eiga að fara um 330 milljarðar króna í þau verkefni sem heyra undir heilbrigðisráðuneytið á yfirstandandi ári af þeim 1.190 milljörðum króna sem ríkissjóður ætlar að eyða á árinu, eða um 28 prósent allra útgjalda. 

Þrátt fyrir þetta er þung staða í kerfinu. Biðlistar eru langir, þjóðarsjúkrahúsið hefur glímt við langvarandi undirliggjandi rekstrarvanda, framlög til tækjakaupa hafa dregist verulega saman á undanförnum árum, legurými eru allt of fá, mönnunarvandi er mikill, fráflæðisvandi vegna skorts á hjúkrunarrýmum utan spítala fyrir aldraða viðvarandi og starfsandi á mörgum sviðum kerfisins farinn að líða verulega fyrir það ófremdarástand sem ríkt hefur í lengri tíma. Runólfur Pálsson, forstjóri Landspítalans, sagði í viðtali við Reykjavík síðdegis á Bylgjunni í síðustu viku að ef úrbætur næðust ekki á ástandinu á spítalanum á þessu ári þá gæfi hann „okkur bara falleinkunn fyrirfram“. 

Samkvæmt Íslensku kosningarannsókninni voru heilbrigðismál sá málaflokkur sem flestir kjósendur nefndu sem þann mikilvægasta í aðdraganda síðustu kosninga. Það má búast við því að hart verði tekist á um stöðu kerfisins á vormánuðum. Þau átök hafa hingað til aðallega farið fram í átökum um hvort kerfið sé vanfjármagnað, sem er málflutningur stjórnarandstöðunnar, eða einfaldlega illa rekið og skipulagt, sem er undirliggjandi tónn í málflutningi margra stjórnarliða.