Í gær birtist grein í Stundinni eftir Inga Frey Vilhjálmsson með fyrirsögninni „Áralangar tilraunir á íslenskum transbörnum: „Í myrkri aktívisma og fákunnáttu“ þar sem lífsnauðsynlegri þjónustu fyrir trans ungmenni var ranglega líkt við tilraunastarfsemi og meðal annars tekið viðtal við lækni sem virðist enga sérfræðiþekkingu á þessu sviði hafa, né virðist hafa starfað með trans ungmennum eða trans fólki í slíkri þjónustu.

Að hrekja hverja og einustu rangfærslu væri því nær ómögulegt, og myndi eflaust vera efni í tvöfalt lengri grein en upprunalega umfjöllunin, og mun ég því stikla á stóru hér.

Til að byrja með þá hlýtur það að vera alvarleg aðför að starfsheiðri þeirra sem veita þessa þjónustu hérlendis að kalla hana „tilraunastarfsemi“, enda slíkar yfirlýsingar í raun rangar og gríðarlega alvarlegar.

Í greininni er vitnað í orð Björns Hjálmarssonar, yfirlæknis Barna- og unlingageðdeildar Landspítala, þar sem því er haldið fram að hann telji þessa þjónustu ekki byggða á traustum vísindalegum grunni, heldur „fávisku“ og „aktívisma“, en stuttu eftir birtingu þessara umfjöllunar gaf hann út yfirlýsingu þar sem hann biðst afsökunar á þeim orðum og lýsir yfir stuðningi við þjónustuna og segir hana réttilega byggða á „alþjóðlegum viðmiðum og gagnreyndum rannsóknum“.

Sú þjónusta sem trans börnum og unglingum er veitt hérlendis er einmitt byggð á fremstu alþjóðlegu verklagsreglum á þessu sviði, sem eru gefin út af alþjóðlegum samtökum að nafni World Organisation of Transgender Health (WPATH) — en ráðleggingar þeirra að verklagsreglum eru byggðar á reynslu, þekkingu og fremstu rannsóknum á þessu sviði. Sú þjónusta sem er veitt er því byggð á traustum vísindalegum grunni og er langt frá því að vera einhver tilraunastarfsemi.

Í greininni er einnig mikið talað um „lyfjagjöf“ til barna og set ég spurningarmerki við það að þau sem tjá sig um þá heilbrigðisþjónustu sem er veitt hérlendis hafa enga raunverulega vitneskju um hana, eða hvernig hún fer raunverulega fram. Ítrekað er vitnað í heilbrigðis yfirvöld í Svíþjóð, en nýlega voru gefnar út íhaldssöm viðmið um þjónustu í kjölfar dóms sem féll í Bretlandi, þar sem þjónusta fyrir trans ungmenni undir 16 ára aldri var tímabundið stöðvuð, en hún er nú hafin á ný eftir að áfrýjunardómur dæmdi þjónustuna lögmæta og í samræmi við alþjóðareglur.

Á Íslandi geta ungmenni fengið aðgengi að hormónabælandi lyfjum, eða svokölluðum blokkerum, við kynþroska til að koma í veg fyrir alvarlega vanlíðan og líkamlegar breytingar sem valda ungmennum ómældum skaða og vanlíðan.

Ekkert barn fær ávísað blokkerum án þess að það fari fram ítarlegt mat lækna og annarra sérfræðinga sem sérhæfa sig í þessum efnum. Þessi þjónusta er eingöngu veitt á Barna- og unglingageðdeild Landspítala og er biðtími eftir þjónustu þar allt að eitt ár, ofan á þann tíma sem fer svo í viðtöl og greiningar. Foreldrar og ungmenni hafa því oft átt erfitt með að fá aðgengi að blokkerum, en ekkert trans teymi var starfandi á Barna- og unglingageðdeild nær allt árið 2020.

Það fær því enginn aðgengi að þessari þjónustu nema að vel ígrunduðu máli og eftir langan biðtíma, en eingöngu er verið að ávísa ungmennum blokkera sem upplifa djúpstæða vanlíðan á borð við félagskvíða, þunglyndi, sjálfsskaða og sjálfsvígshugsanir. Engar skurðaðgerðir eru framkvæmdar á börnum né önnur óafturkræf inngrip, enda hægja blokkerar eingöngu á áhrifum kynþroska og gefa ungmennum rými til að ákveða hvort þau vilji undirgangast hormónameðferðir eða skurðaðgerðir síðar meir eða ekki.

Það verklag sem farið er eftir er í samræmi við fremstu verklagsreglur á þessu sviði sem gefnar eru út af World Organisation of Health (WPATH), en hvergi í grein Stundarinnar er vitnað í þær reglur eða verklagsreglur landa sem fylgja þeim, heldur eingöngu vitnað í lönd sem hafa íhaldssamari regluverk í þessum efnum.

Þess má geta að blokkerar hafa verið notaðir í heilbrigðisþjónustu í hátt í þrjá áratugi, en til dæmis er börnum sem eru bráðþroska gefin sambærileg lyf, oft til lengri tíma. Allri lyfjagjöf fylgir áhætta á aukaverkunum og eru ungmenni sem fá slík lyf undir eftirliti sérfræðinga á meðan lyfjagjöf stendur, líkt og í allri þjónustu. Forráðamenn og unglingarnir sjálfir fá sömuleiðis upplýsingar um hugsanlegar aukaverkanir líkt og í annarri þjónustu og eru meðvituð um þær.

Þrátt fyrir að möguleiki sé á sömu aukaverkunum fyrir aðra unglinga sem taka sömu lyf af öðrum ástæðum, þá hafa lyfin aldrei hlotið gagnrýni fyrr en byrjað var að nota þau í þjónustu fyrir trans ungmenni. Það sýnir skýrt fram á að reynt er á ósanngjarnan hátt að draga fram neikvæða mynd af þessari þjónustu með einstaka dæmum og hræðsluáróðri, í stað þess að beina sjónum sínum að þeim yfirgnæfandi meirihluta sem nýtur góðs af henni.

Það er því óljóst hvaða lög blaðamaður telur að sé verið að hvetja til að brjóta eins og hann gefur í skyn að Sigríður Birna, fjölskyldumeðferðarfræðingur hjá Samtökunum ‘78, sé að segja þegar hún lýsir mikilvægi þessarar þjónustu.

Þess má geta að Sigríður Birna hefur starfað um árabil hjá Samtökunum ‘78 og hefur unnið náið með trans ungmennum og aðstandendum í sínu starfi. Blaðamaður gerir því hér tilraun til að draga úr trúverðugleika hennar þrátt fyrir gríðarlega reynslu og fagþekkingu hennar á þessu sviði.

Í staðhæfingum læknis sem er tekið viðtal við í greininni er frjálslega farið með staðreyndir, þar sem vitnað er í misvísandi tölur sem hafa verið hraktar af sérfræðingum og fagfólki, eða þar sem rannsóknir eru túlkaðar á neikvæðan hátt og setningar gripnar héðan og þaðan til að þóknast málflutningi viðkomandi. Þau viðhorf sem hún setur fram þekki ég vel, enda þrálátt stef í fjandsamlegri og ómannúðlegri baráttu haturshópa í Bretlandi sem beita sér gagngert gegn réttindarbaráttu trans fólks.

Þær staðhæfingar og alhæfingar sem hún hendir fram eru því á veikum grunni byggðar og finnst mér það gefa auga leið að viðkomandi læknir þekkir lítið sem ekkert til trans samfélagsins og þeirrar þjónustu sem er veitt hérlendis.

Það er varhugavert að hún fái að setja fram viðhorf um að trans ungmenni „sætti sig við sitt líffræðilega kyn“ á endanum — en slíkt lyktar af djúpstæðum fordómum og skilningsleysi á sjálfsvitund trans fólks og hinsegin fólks almennt, en slíkar staðhæfingar hafa líka verið notaðar gegn samkynhneigðum og tvíkynhneigðum, þ.e. að þau „sætti sig bara við sína gagnkynhneigð“.

Þetta orðalag gefur í skyn að það sé eitthvað að því að vera hinsegin og að fólk eigi bara að „sætta sig við“ að vera „venjulegt“. Það er ekkert að því að vera hinsegin, og þarf fólk einfaldlega að sætta sig við það að við erum hluti af mannflórunni og við eigum sama rétt og annað fólk á því að tjá okkur á þann máta sem við kjósum — án þess að hinseginleiki okkar sé sífellt dregin í efa sökum vanþekkingar og fordóma.

Slík viðhorf ýta undir fordóma og jafnvel ofbeldi í garð hinsegin fólks og hinsegin ungmenna, en nýleg umfjöllun í Kastljósi sýnir svart á hvítu að hinsegin ungmenni verða fyrir ítrekuðu áreiti og ofbeldi á Íslandi fyrir það eitt að vera hinsegin. Þar lýsa ungmenni því að þau séu elt á röndum, hafi verið grýtt og séu hrædd að fara úr húsi vegna áreitis jafnaldra sinna.

Að Stundin ákveði að birta slíka grein í kjölfar þess er í raun ótrúlegt, og einfaldlega til þess gert að ýta undir þau fjandsamlegu viðhorf sem eru viðvarandi í íslensku samfélagi.

Viðmælendur og blaðamaður ættu að eyða minni tíma í svona óvæga umfjöllum um þjónustu fyrir trans ungmenni og starf fagfólks í yfirskyni áhyggja og velferðar, og beina frekar sjónum sínum að því hrópandi áreiti og ofbeldi sem hinsegin ungmenni verða fyrir á Íslandi í dag. Ef þau vilja virkilega beita sér fyrir velferð trans ungmenna hérlendis þá er kjörið að byrja þar sem raunveruleg þörf er á stuðningi og umhyggju.

Það þýðir samt sem áður ekki að ekki megi eiga uppbyggilega umræðu um heilbrigðisþjónustu fyrir trans ungmenni og trans fólk almennt. En sú umræða verður að hafa það markmið að finna leiðir til þess að bæta þjónustuna og sjá til þess að allt trans fólk geti fengið góða og heildræna þjónustu sem eykur velferð og líðan fólks. Svona umræða á aldrei að vera til þess að fjarlægja þjónustu, enda getur slíkt haft gríðarlega skaðlegar afleiðingar fyrir viðkvæman hóp fólks.

Markmið heilbrigðiskerfisins og lækna er að auka velferð og lífsgæði fólks og gefur það auga leið að þessi heilbrigðisþjónusta hefur gert það fyrir trans fólk. Það þekki ég af eigin skinni, en sú þjónusta sem ég fékk frá Landspítala var mér lífsnauðsynleg og gerði það að verkum að ég gat lifað sátt í eigin skinni.

Hefði ég haft þau tækifæri sem ungmenni hafa í dag þá hefði ég hiklaust viljað fara á hormónablokkera, til að koma í veg fyrir kynþroska og líkamlegar breytingar sem ollu mér djúpstæðri vanlíðan sem barn. Allt fullorðið trans fólk var nefnilega börn og unglingar einu sinni og hefðu lang flest viljað óska þess að hafa þau tækifæri sem yngri kynslóðir hafa í dag.

Í þessari umfjöllun Stundarinnar er því beinlínis verið að mála ranga mynd af heilbrigðisþjónustu fyrir trans ungmenni og fjandsamlegum viðhorfum gefið meira vægi en fjöldinn allur af þeim fjölskyldum og ungmennum sem hafa notið góðs af þessari þjónustu.

Þessi umfjöllun er því langt frá því að vera heildræn umfjöllum sem tekur á öllum hliðum þessar þjónustu þar sem nálgun hennar er ekki til þess fallinn að auka skilning eða varpa ljósi á mismunandi þætti þjónustunnar á málefnalegum grundvelli.

Sérfræðingar á Landspítala og annað fagfólk, og ekki síst trans ungmenni og fjölskyldur þeirra eiga meira skilið frá fjölmiðlum landsins en að þurfa að sitja undir ásökunum um að þau séu að stunda tilraunastarfsemi.

Ég skora því á Stundina til að kafað verði mun dýpra í þessu mál, og að heildræn og jákvæð umfjöllun um málefni trans ungmenna verði gerð, sem sýna raunverulega mynd og raunverulegar aðstæður fólks, í stað þess að vitna í einstaklinga sem virðast ekki tengjast fólkinu eða þjónustunni sem um ræðir á nokkurn hátt.

Við erum að tala hér um velferð ungmenna og efast ég um að þau sem tala hvað mest gegn þessari þjónustu hafi nokkurn tímann eytt einhverjum tíma með eða myndað tengsl við trans ungmenni og fjölskyldur þeirra. Öllum sem gera það ætti að vera deginum ljósara hvers vegna þessi þjónusta er svo ótrúlega mikilvæg og dýrmæt.