Miðborg Reykjavíkur stendur frammi fyrir mestu ógn í hálfa öld, eða frá því deilt var um Bernhöftstorfuna, að sögn Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar forsætisráðherra. Vegna þessarar ógnar vill Sigmundur að eftirlitsstofnun grípi fram fyrir hendurnar á borgaryfirvöldum til að bjarga menningarverðmætum, líkt og um væri að ræða heilbrigðiseftirlit með því að matur væri ekki hættulegur.
Sigmundur Davíð fékk í gegn lagabreytingu í síðasta mánuði sem veitir honum einhliða vald til að koma á verndarsvæðum í byggðum landsins. Sjá hér.
Niðurlæging gamallar byggðar
Sigmundur skrifar langa grein um ógnina við miðborgina á bloggsíðu sinni í dag undir fyrirsögninni Uggvænleg þróun í skipulagsmálum borgarinnar. Hann varar við fyrri tímabili í sögu Reykjavíkur, á fyrstu áratugum eftir seinni heimsstyrjöld, þar sem „skorti ekki aðeins virðingu fyrir sögulegri byggð og sígildum arkitektúr heldur mætti slík byggð oft hreinum fjandskap og niðurlægingu.“
Að mati Sigmundur hefur „allt það versta við skipulagsnálgun eftirstríðsáranna“ skotið upp kollinum á ný. Það felist í því að eigendur gamalla húsa, sem geri þau upp, fái ekkert fyrir sinn snúð, en þeir sem láti húsin drabbast niður og eyðileggjast fái leyfi til að rífa þau. Því sé það hagur eigenda gamalla húsa að eyðileggja þau.
„Nú fara saman skeytingarleysi, stundum jafnvel andúð á því litla og gamla“
Sigmundur segir að tækifæri sem skapaðist við hrunið hafi glatast. Það hefði um tíma ríkt „virðing fyrir vernd og hófsemi“ og minni þrýstingur hafi verið frá „fjármagni í leit að fermetrum“.
„Andúð á því litla og gamla“
„Ástæðan fyrir því að gamla byggðin í Reykjavík hefur líklega aldrei staðið frammi fyrir jafnmikilli ógn og nú er sú staðreynd að nú fara saman skeytingarleysi, stundum jafnvel andúð á því litla og gamla, og blind dýrkun á hinu nýja og stóra á sama tíma og ekki skortir fjármagn til að raungera það viðhorf. Allt er svo rökstutt með gömlum öfugmælum á borð við „borgir mega ekki staðna“ eða að miðbærinn megi ekki vera einhvers konar Disneyland.
Sigmundur lýsir áhyggjur af nýbyggingum í módernískum stíl, eða samtímastíl, sem reistar eru hærri en nærliggjandi eldri hús í miðborginni.
„Það er hins vegar fráleitt að halda því fram að ekki megi byggja í hefðbundnum stíl þar sem það á við, t.d. til að styrkja heildarmyndina. Allt er þetta spurning um samhengi. Það væri jafnfráleitt að byggja bárujárnsklætt turnhús í Ármúla eins og það er að byggja gráa kassabyggingu í gamla bænum.“
Stjórnvöld grípi inn í til bjargar verðmætum
Sigmundur rökstyður í grein sinni þörfina á að stjórnvöld grípi inn í skipulagsmál og uppbyggingu í miðborginni til að tryggja að menningarverðmæti glatist ekki og að umhverfið verði fagurt.
„Það er hlutverk borgaryfirvalda að leggja línurnar í skipulagsmálum á þann hátt að það skapi jákvæða hvata en ekki neikvæða, ýti undir fegrun umhverfisins og vernd menningararfsins, þess sem tengir okkur við sögu borgarinnar og gerir gamla bæinn að sérstæðum og aðlaðandi stað. Yfirvöld þurfa að gæta jafnræðis og umfram allt forðast að menn séu verðlaunaðir fyrir að ganga á umhverfisgæði nágrannans en refsað fyrir að leggja til umhverfisins.
„Ef borgaryfirvöld vanrækja það hlutverk þarf þar til gerð stofnun að grípa inn í“
Ef borgaryfirvöld vanrækja það hlutverk þarf þar til gerð stofnun að grípa inn í á sama hátt og fjármálaeftirlitið á að passa upp á að menn fari ekki út af sporinu á fjármálamarkaði og heilbrigðiseftirlit fylgist með því að matur og umhverfi séu ekki hættuleg.“
Sigmundur undirstrikar í grein sinni að þörf sé á aðkomu ríkisvaldsins til að tryggja að ákvarðanir borgaryfirvalda skaði ekki menningararfinn og leiði til fagurfræðilegra mistaka.
„Það má þó ljóst vera að áfram verður mikil þörf fyrir að þar til gerð stjórnvöld gæti þess að þau miklu verðmæti sem liggja í sögulegri byggð glatist ekki.“
Borgarfulltrúi segir enga deilu um vernd gamalla húsa
Hjálmar Sveinsson, borgarfulltrúi Samfylkingarinnar, segir í samtali við Stundina að lítil sem engin pólitísk deila sé um að vernda gömlu byggðina í Reykjavík. „Það er ekkert flokkspólitískt álitamál lengur,“ segir Hjálmar.
„Kjarninn í þeim skilaboðum sem hann virðist vilja koma á framfæri er að hann vill hreinlega sjá stórt timburhús eða hús í timburhúsalíki og 19. aldar stíl á horni Lækjargötu og Vonarstrætis. Misjafn er smekkur manna. Það er bara hans sýn.“
Að öðru leyti telur hann gagnrýni Sigmundar ósanngjarna. Í fyrsta lagi hafi Sigmundur sjálfur verið varaformaður skipulagsráðs borgarinnar 2008 til 2009 þegar núverandi deiliskipulag við Austurhöfnina var tekið til endurskoðunar, án þess að gera athugasemd við það. „Hann hefði þá getað komið með athugasemdir um þetta stórskorna skipulag, en gerði það ekki,“ segir Hjálmar. Í öðru lagi hafi borgaryfirvöld lagt mikla áherslu á að vernda hið smágerða í miðborginni og því síður en svo sýnt hinu litla og gamla andúð.
„Það hefur verið í gangi mjög mikil vinna við enduruppbyggingu og endurgerð gamalla húsaþyrpinga, við norðanvert Skólavörðuholt og víðar. Ein birtingarmynd þess er Hljómalindarreiturinn þar sem voru afhjúpuð um daginn falleg hús, 17 og 19. Sama má segja um Barónsstígsreit sem nú er í vinnslu, milli Laugavegs, Hverfisgötu og Vitastígs. Þar er deiliskipulagsvinna sem gerir ráð fyrir endurreisn gamla þorpskjarnans.“
Hjálmar segir að gömlu sjávargarðarnir sem komu í ljós þegar hafnar voru framkvæmdir við Tryggvagötu og víðar við Austurhöfnina séu til skoðunar. „Hvernig menn meðhöndla þessu gömlu garða sem hafa fundist í grunninum er samtal borgarinnar, framkvæmdaaðila og Minjastofnunar,“ segir hann.
Vald til inngripa fært undir ráðuneyti Sigmundar
Óljóst er með hvaða hætti Sigmundur vill haga inngripum ríkisvaldsins í fagurfræðilegum og menningarlegum tilgangi. Sú stofnun sem fer með friðun húsa er Minjastofnun Íslands. Þegar Sigmundur Davíð tók við forsætisráðuneytinu árið 2013 var Minjastofnun og tengd mál flutt frá menntamálaráðuneytinu undir forsætisráðuneytið. Tækin sem ríkisvaldið hefur til inngrips eru því nú á forræði ráðuneytis Sigmundar Davíðs. Minjastofnun getur meðal annars gert tillögu til Sigmundar um friðlýsingu húsa.
Athugasemdir