Fréttamenn um allan heim klóruðu sér í hausnum í október í fyrra þegar talsmaður Trump-stjórnarinnar tilkynnti að Bandaríkin ætluðu að draga sig út úr alþjóðlega póstsambandinu, Universal Postal Union. Blaðamaður vefritsins Vox hringdi í sérfræðing í alþjóðastjórnmálum sem hváði og viðurkenndi að jafnvel þó að hann hefði varið ævinni í að rannsaka alþjóðlegar stofnanir hafi hann hreinlega aldrei leitt hugann að UPU.

Alþjóðlega póstsambandið er einn af þessum hornsteinum alþjóðlegrar samvinnu sem er orðinn svo gamall og rótgróinn að enginn tekur eftir honum. Það starfar samkvæmt sáttmála sem var undirritaður í Bern í Sviss árið 1874 og hefur tryggt öruggar, samhæfðar og ódýrari póstsendingar um allan heim síðan (hann er meðal annars ástæða þess að sömu frímerki gilda fyrir póstsendingar um allan heim þó að þau séu gefin út af mismunandi ríkjum). 

Nokkur stofnríki sáttmálans eru ekki lengur til, t.d. austurrísk-ungverska keisaradæmið, en hann hefur engu að síður staðist tímans tönn og þótti annað óhugsandi þar til Trump-stjórnin dró skyndilega undirskrift Bandaríkjanna til baka. Það var Ulysses S. Grant, þáverandi forseti og fyrrverandi hershöfðingi í þrælastríðinu, sem upphaflega samþykkti sáttmálann. Svo gamall er hann.

Franski stjórnmálafræðingurinn Jean Claveirole var sérstakur áhugamaður um hvernig sáttmálinn minnkaði heiminn og hafði víðtæk áhrif á skoðanamyndun og alþjóðlegt samstarf. Árið 1910 skrifaði hann: „Þegar ég hendi póstkorti í póstkassa fyrir tíu sent og það birtist nokkrum dögum síðar á allt öðrum stað í heimsálfunni, get ég þá ekki miklu frekar gert tilkall til þess að vera raunverulegur heimsborgari en Sókrates á sínum tíma?“

Burt með báknið

Það er kannski bæði dæmigert og táknrænt að núverandi valdhöfum í Washington hafi tekist að grafa upp jafn óumdeilt og nytsamlegt plagg til þess eins að gera það að þrætuepli. Yfirlýst takmark þessara aðgerða er að lækka taxta sem bandarískar netverslanir borga fyrir póstsendingar, kínversk fyrirtæki borga t.d. lægri taxta af ýmsum ástæðum. Til skemmri tíma mun þetta þó sennilega bara flækja lífið fyrir opinbera starfsmenn í Bandaríkjunum og póstsendingar munu halda áfram að berast samkvæmt undanþágum eða bráðabirgðasamningum.

Það segir sitt um alþjóðlega póstkerfið, sem er orðið svo rótgróið að engin ein ríkisstjórn eða þjóðarleiðtogi getur grafið undan því með áhrifaríkum hætti. Hjólin halda áfram að snúast af eigin skriðþunga og það dettur engum í hug að hætta að bera út póstinn bara af því að einhver í Hvíta húsinu er í vondu skapi út í Kínverja einn daginn. 

Það sama verður ekki sagt um allar alþjóðlegar stofnanir eða sáttmála. Þetta rifrildi um póstinn er bara lítil en táknræn birtingarmynd mun víðari tilhneigingar sem gegnsýrir alla utanríkisstefnu Tump-stjórnarinnar. Mike Pompeo utanríkisráðherra hefur verið einn helsti boðberi þess boðskapar að alþjóðlegar stofnanir og samvinna séu almennt af hinu illa og setji völd í hendur nafnlausra embættismanna sem hafi margt misjafnt í hyggju.

Utanríkisráðherra BandaríkjannaMike Pompeo telur að alþjóðlegar stofnanir og samvinna séu almennt af hinu illa.

Það mátti heyra saumnál detta í salnum þegar Pompeo ávarpaði utanríkisráðherra NATO-ríkjanna í Brussel í desember. Hann fór mikinn í ræðu sinni, sem fjallaði í raun um hvort best væri að slíta varnarsamstarfinu og hætta um leið þátttöku í starfi Sameinuðu þjóðanna. Það verður að teljast ótrúlegur viðsnúningur í afstöðu eins ríkis á skömmum tíma. Aðeins tveimur árum áður hafði forveri Pompeos í embætti, John Kerry, staðið í þessum sömu sporum í Brussel og sagt þörfina fyrir samstöðu á alþjóðavettvangi ríkari en nokkru sinni fyrr.

Pompeo sagði slíkt tal ekkert nema blekkingu, það væru aðeins kaldir hagsmunir einstakra þjóðríkja sem hefðu eitthvert gildi á alþjóðavettvangi. „Þeim mun fleiri sáttmála sem við undirritum, þeim mun öruggari erum við sögð vera. Því meira sem við fjölgum embættismönnum, þeim mun betur gangi samstarfið. En hefur það nokkurn tímann verið satt?“ sagði Pompeo við litlar undirtektir evrópskra kollega sinna.

Mannréttindi fyrsta fórnarlambið

Harold Hongju Koh, lagaprófessor við Yale-háskóla í Bandaríkjunum, sendi í fyrra frá sér bókina Trump and International Law. Þar færir hann meðal annars rök fyrir því að með því að grafa skipulega undan alþjóðastofnunum séu núverandi stjórnvöld í Washington aðeins hluti af stórri alþjóðlegri bylgju í stjórnmálum. Það sé ekki bara hægt að kenna um einstökum leiðtogum og lýðskrumurum heldur tilhneigingu margra þjóða til að vilja líta inn á við síðustu ár og einangra sig frá öðrum gildum og hópum.  

Koh, sem var sjálfur ráðgjafi bandaríska utanríkisráðuneytisins á tímum Obama-stjórnarinnar, segir að það sem sé að gerast í bandarískri utanríkisstefnu í dag eigi sér margra hliðstæður, t.d. í Brexit og ákvörðun Breta um að segja sig frá Evrópusambandinu og því nána alþjóðlega samstarfi sem í því felst. Það eina sem geti staðið af sér langvarandi árásir á alþjóðasamvinnu séu sterkar stofnanir, bæði innlendar og alþjóðlegar, sem standi vörð um þau grundvallargildi sem samstarfið hafi upphaflega byggt á.

Jenny Goldschmidt, prófessor í mannréttindalögum við háskólann í Utrecht í Hollandi, hefur tekið sterklega undir þessi sjónarmið Kohs og segir auk þess að fyrsta fórnarlambið í stríðinu gegn alþjóðasamstarfi verði alltaf mannréttindi. „Þegar bæði innlendar og alþjóðlegar eftirlitsstofnanir eru undir þrýstingi, þegar lýðræðisríki tryggja ekki sjálfstæði dómstóla (eins og hefur gerst í Ungverjalandi, Póllandi og öðrum Evrópuríkjum), þegar þingmenn bregðast við óvinsælum úrskurðum Mannréttindadómstóls með því að spyrja hvort ekki sé hægt að segja sig frá viðkomandi sáttmála, þá er raunveruleg ástæða til að óttast,“ segir Goldschmidt í nýlegum bókadómi um bók Kohs.

„Það sem er kannski ennþá meira ógnvekjandi er að viðbrögð almennings við þessu eru ekki bara ógagnrýnin heldur styður almenningur oft þessa þróun. Lýðskrumarar í stjórnmálum hljóta atkvæði umtalsverðs hluta kjósenda, sem bendir til þess að þessar öfgakenndu skoðanir séu að verða hluti af djúpri stjórnmálaumræðu. Þessar skoðanir öðlast réttmæti í lýðræðislegum kosningum og eru varðar sem vilji meirihlutans, en það vill oft gleymast að lýðræði er ekki bara það sem kemur upp úr kjörkössunum heldur felur hugtakið í sér virðingu fyrir mannréttindum og réttindum minnihlutahópa,“ segir Goldschmidt.

Hernaðarleg og efnahagsleg einangrun

Tilhneigingu Trump-stjórnarinnar til að draga úr alþjóðasamstarfi er ekki bara að finna í yfirlýsingum og ræðum heldur raunverulegum aðgerðum – eða skorti á þeim. Stjórnmálafræðingurinn Brandon J. Kinne hefur sérhæft sig í að greina milliríkjasamninga Bandaríkjastjórnar síðustu áratugi, sérstaklega hvað varðar öryggis- og varnarsamstarf. Í nýlegri grein í tímaritinu Foreign Policy bendir hann á að gerð slíkra samninga hafi ekki bara dregist saman heldur nánast stöðvast eftir að Trump tók við embætti.

Á sínum fyrstu tveimur árum í embætti gerði Obama-ríkisstjórnin 36 mismunandi samninga sem sneru að alþjóðlegu samstarfi á ýmsum sviðum öryggismála á borð við aðgerðir gegn fíkniefnasmygli, hryðjuverkum og fleira. Fyrstu tvö ár Trump-stjórnarinnar voru aðeins átta slíkir samningar undirritaðir og fjórir þeirra voru full-kláraðir áður en hann tók við embætti og þörfnuðust því aðeins undirskriftar. 

Á sama tíma er verið að segja upp gerðum samningum. Í metsölubók blaðamannsins Bob Woodward um daglegt líf í Hvíta húsinu, Fear, er haft eftir heimildarmönnum að þeir geri sitt besta til að halda aftur af verstu tilhneigingum forsetans, meðal annars þegar kemur að því að rifta samningum við bandamenn. Þannig eru aðstoðarmenn hans sagðir hafa bókstaflega stolið pappírum af skrifborði forsetans til að koma í veg fyrir að hann undirritaði þá og rifti þar með mikilvægum viðskiptasamningum við Suður-Kóreu, Kanada og Mexíkó.

Á meðan snúa bæði helstu keppinautar og bandamenn Bandaríkjanna sér annað. Kinne segir í grein sinni að með því að draga úr samstarfi við mikilvæga bandamenn hafi núverandi stjórnvöld í Washington gefið kínverskum og rússneskum ráðamönnum opið færi. Bæði ríki undirrituðu samninga á sviði öryggis- og varnarmála við Indland og Filippseyjar í fyrra og hafa auk þess heitið auknu samstarfi við Persaflóaríki á borð við Sádi-Arabíu og Kúveit. 

Annað augljóst vandamál við einangrunarstefnuna er það efnahagslega tjón sem hún getur valdið ef viðskiptastríð fer úr böndunum. Trump virðist líta á öll önnur ríki sem samkeppni um takmarkaðar auðlindir heimsins og að á endanum muni Bandaríkin bara tapa á alþjóðlegum viðskiptum ef þau fara ekki öll fram á þeirra eigin forsendum og eftir þeirra heimasmíðuðu leikreglum. Að því leyti er skiljanlegt að bindandi milliríkjasamningar og alþjóðleg samvinna séu honum þyrnir í auga.

Það er hins vegar vandséð að önnur ríki muni sætta sig við að leyfa einu ríki, hvað þá einum forseta, að endurskrifa allar leikreglur alþjóðasamfélagsins einhliða sér í hag. Á meðan stór hluti kjósenda um allan heim hefur samúð með slíkri einangrunarstefnu verður það torleyst togstreita. Hnattvæðingin á sér margar öfugsnúnar birtingarmyndir, meðal annars í formi alþjóðlegrar hreyfingar gegn alþjóðasamvinnu.