Reykjavíkurborg brýtur hugsanlega mannréttindi á íbúum sínum með því að bregðast ekki við svifryksmengun í borginni. Þetta segir Ragnar Aðalsteinsson, einn virtasti mannréttindalögfræðingur Íslands, í samtali við Stundina. Ekki sé útilokað að borgin gæti verði bótaskyld sökum þessa.
Guðmundur Hörður Guðmundsson, umhverfisfræðingur og fyrrverandi formaður Landverndar, skrifaði í gær pistil á vef Stundarinnar þar sem hann velti upp þeirri spurningu hvort borgin væri hugsanlega, með aðgerðarleysi sínu þegar kemur að því að hefta svifryk, að brjóta mannréttindi á borgurunum.
Í pistlinum bendir Guðmundur Hörður á að stór ástæða þess að vandinn skapist sé sandburður borgarinnar á götur til hálkuvarna.
Grípa þarf til mótvægisaðgerða
„Borgin dreifir gríðar miklu magni af sandi og möl á götur og gangstíga borgarinnar. Á þeim dögum sem hálka myndast má ætla af fréttum að 70 tonn af sandi fari á húsagötur borgarinnar. Þannig að á heilum vetri er líklega um einhver hundruð tonna að ræða,“ skrifar Guðmundur Hörður.
Hann bendir í framhaldinu á að fjölmargir hafi í gegnum tíðina vakið athygli á hversu stór uppspretta svifryks þessi sandburður sé, þar á meðal séu Félag íslenskra bifreiðaeigenda, Evrópusambandið, EuroRAP á Íslandi og sérfræðingar í umhverfisfræðum sem hafi lýst því á þingi Félags umhverfisfræðinga fyrir áratug síðan.
Guðmundur Hörður skýrir síðan frá því að á umræddi þingi umhverfisfræðinga hafi ástæða þess að sandburður hefði þau áhrif að svifryk ykist verið útskýrður með því að um væri að ræða svokölluð „sandpappírsáhrif“, það er að segja að núningur milli bíldekkja og sands á götunum sliti malbikinu og þá brotnaði sandurinn sömuleiðis í örsmátt og myndaði þannig svifryk. Til þess að bregðast við þessu þyrfti að grípa til mótvægisaðgerða, þar á meðal rykbindingar og hreinsunar.
„Samt sem áður virðast borgaryfirvöld helst ekki grípa til slíkra ráðstafana fyrr en seint á vorin. Til marks um það eru fréttir frá því í lok apríl 2016 þegar borgin féll frá ákvörðun um að spara í þvotti á götum Reykjavíkur vegna þess að sandurinn hafði valdið óþrifnaði, svifryki og slysum hjá hjólreiðafólki. Árið þar á undan var svo mikill sandur á götum að Reykjavíkurborg sá ástæðu til að fjalla sérstaklega um það á heimasíðu sinni. En þrátt fyrir þetta og almenna vitneskju um áhrif hálkuvarna á loftgæði þá virðist borgin enn ekki fást til að þrífa sand og möl af götum borgarinnar.“
Svifryksmengun sex sinnum yfir heilsuverndarmörk á árinu
Þá segir Guðmundur Hörður að verði ekki gerð bragarbót á þessum vinnubrögðum hjá Reykjavíkurborg sé tilefni til þess fyrir þá sem verst verða fyrir barðinu á áhrifum svifryksmengunar að leita réttar síns. Hann bendir meðal annars á að í meistararitgerð Þóru Jónsdóttur um mannréttindasáttmála Evrópu og réttinn til heilnæms umhverfis sé vissulega bent á að almenningur þurfi að sætta sig við einhver óþægindi sem fylgi því að búa í stórborgum. „En ef mengun hefur verið viðvarandi og oftsinnis farið fram úr leyfilegum hámarksviðmiðum, þá er nægum alvarleika náð til að mál verði tekið til skoðunar vegna mögulegs brots á réttindum af 8. gr.“.
Guðmundur Hörður vill meina að þetta geti vel átt við í tilfelli borgarinnar. „Nú liggur fyrir að svifryk í Reykajvík hefur farið sex sinnum yfir heilsuverndarmörk á árinu, sautján sinnum í fyrra og áætlað er að rekja megi áttatíu ótímabær dauðsföll á ári til loftmengunar vegna svifryks.“
Láti reyna á tjón fyrir dómstólum
Ragnar Aðalsteinsson mannréttindalögfræðingur tekur undir með Guðmundi Herði, að vissum skilyrðum uppfylltum.
„Ef svifryksmengun, sem hægt er að færa sönnur á að hafi valdið fólki tjóni, verður að einhverju leyti rakin til gáleysis eða athafnaleysis sveitarfélagsins þá getur það valdið bótaskyldu. Til þess þarf hins vegar að færa sönnur á að hægt sé að hefta svifryk með einhverjum aðgerðum. Ég held að það sé nokkuð augljóst að hægt sé að draga verulega úr svifryksmengun með tiltölulega einföldum aðgerðum. Ef sveitarfélagið hefst ekki handa við slíkt og lætur þetta afskiptalaust getur það sannarlega skapað bótaskyldu gagnvart þeim sem verða fyrir tjóni. Það er augljóst orsakasamband þar á milli og borgin á að geta séð það fyrir.“
Telji einhver sig hafa orðið fyrir tjóni af völdum svifryksmengunar segir Ragnar að eðlilegt sé að viðkomandi afli sér gagna, læknisvottorða og læknisfræðilegs mats. Sé hægt að sýna fram á slíkt gæti viðkomandi látið reyna á það fyrir dómstólum hvort hann ætti rétt á bótum af þeim völdum.
Skerðir lífsgæði fólks
Varðandi þá sem búa við skert lífsgæði vegna svifryksmengunar, til að mynda þá sem þjást af astma eða öðrum öndunarfæra sjúkdómum og þurfa mögulega að halda sig heima við þegar mengun er sem mest, segir Ragnar að vissulega sé hægt að færa rök fyrir því að það fólk hafi orðið fyrir miska í einhverjum tilvikum. „Það snýr að því hvað afleiðingarnar eru miklar fyrir fólk, hvort það þurfi til að mynda að sleppa því að mæta í skóla eða til vinnu af þessum sökum. Við erum eiginlega alltaf að miða við fjárhagstjón í slíkum bótamálum en svo er líka til eitthvað sem heitir miskatjón, það er að segja tap á lífsgæðum. Það yrði líklega erfiðara að fara með slíkt mál fyrir dómstóla og til að láta reyna á svona mál væri heppilegra að einhver sem gæti sýnt fram á heilsutjón af völdum þessarar mengunar myndi höfða slíkt mál.“
Athugasemdir