Á hverjum degi hrúgast tonn af fötum inn í verslanir og netmarkaði, föt sem framleidd eru með ódýru vinnuafli, óheftum umhverfisáhrifum og sívaxandi álagi á auðlindir jarðar. Neysluhyggjan, sem hefur fest rætur í samfélögum heimsins, hefur sannarlega einnig skotið rótum hér á Íslandi. Viðhorf sem áður einkenndust af nægjusemi og virðingu fyrir verðmætum hafa vikið fyrir ósjálfráðu kaupæði þar sem flíkur eru keyptar í flýti og hent eða settar í nytjagáma að jafnaði innan nokkurra mánaða.

Skuggahlið tískuiðnaðarins

Samkvæmt Sameinuðu þjóðunum er fataiðnaðurinn einn helsti mengunarvaldur heims og ábyrgur fyrir um 10% af allri losun gróðurhúsalofttegunda. Til framleiðslu á einum bómullarbol þarf allt að 2.700 lítra af vatni, magn sem dugar einni manneskju til drykkjar í nærri þrjú ár. Á sama tíma býr stór hluti þeirra sem vinna við framleiðslu fatnaðar við óviðunandi vinnuskilyrði, smánarleg laun og lítil sem engin mannréttindi. Þegar ódýr (tja og stundum líka dýr…) fatnaður er keyptur í óhófi, styrkjum við óbeint þessar brotalamir. Við kaupum stundargleði á kostnað annars fólks og framtíðar okkar á jörðinni.

Þörf á vitundarvakningu

Þrátt fyrir aukna umfjöllun um vistvæna neyslu sýna nýlegar tölur, t.d. frá Umhverfisstofnun, að aðeins lítill hluti íslenskra neytenda hugsar um áhrif fataframleiðslu á umhverfi og samfélag þegar þeir kaupa sér föt. Þar liggur risavaxin áskorun, að efla vitund og breyta venjum. Þrift­verslanir og endurnýting hefur orðið aðgengilegri í seinni tíð en enn er langt í land þar til nægjusemi verður ráðandi viðmið. Neytendur þurfa að staldra við, spyrja sjálfa sig: „Þarf ég raunverulega á þessari flík að halda?“ og „Hvaðan kemur hún og hver greiðir raunverð hennar?“

Neysla sem tákn sjálfsmyndar

Kaup á fatnaði snýst oft ekki einungis um þörf heldur einnig um sjálfsmynd og tilfinningalegt ástand. Í samfélagi þar sem áreiti er mikið og skilaboðin um að vera í tísku óþrjótandi, geta fatakaup orðið leið til þess að upplifa skammvinnt ánægjuskot. Hins vegar staðfesta sífellt fleiri rannsóknir að þessi gleði er yfirleitt skammvinn og að henni fylgir sektarkennd eða tómarúm. Sá sem kýs nægjusemi í stað óðrar neyslu fer ekki aðeins gegn ríkjandi straumi heldur styrkir einnig eigin tilfinningalegt jafnvægi og sjálfsmynd.

Valdið liggur hjá okkur sjálfum

Þegar við neytum af ábyrgð sendum við skýr skilaboð til framleiðenda, verslana og samfélagsins. Með því að velja vistvænar vörur, styðja við sanngjörn launakjör og leggja áherslu á endurnýtingu getum við haft áhrif langt umfram eigið neyslumynstur.
Þegar fötin tala út frá gæðum og verði skulum við leggja við hlustir. Við heyrum sögu um mannréttindi, sjálfbæra þróun og þá ákvörðun hvers og eins að vera hluti af lausninni í stað vandans.