Landsvirkjun hefur á fjögurra ára tímabili selt upprunaábyrgðir vegna raforku fyrir 13 milljarða króna. Langmest fékkst fyrir ábyrgðirnar á síðasta ári, eða 5,7 milljarðar. Tekjurnar hafa margfaldast á þessu tímabili en stefnubreyting varð árið 2023 sem hefur fært fyrirtækinu auknar tekjur af ábyrgðunum.
Árið 2021 námu tekjur fyrirtækisins af sölu ábyrgða sem þessara einum milljarði og 1,7 milljörðum ári síðar. Sú ákvörðun var hins vegar tekin síðla árs 2022 að árið 2023 yrðu sölufyrirtækjum á heildsölumarkaði raforku ekki lengur afhentar upprunaábyrgðir án greiðslu. Afsláttur var veittur fyrst um sinn vegna kaupanna, en tekjur fyrirtækisins af sölu þessara ábyrgða hefur aukist mjög.
Horft fram hjá ábyrgðarkerfinu
Ábyrgðirnar byggja á evrópsku kerfi sem er ætlað að skapa fjárhagslega hvata til að vinna endurnýjanlega orku. Með útgáfu ábyrgðanna verða í raun til tvær vörur þegar rafmagn er unnið úr endurnýjanlegum orkugjöfum; rafmagnið sjálft og svo ábyrgðarskírteinið vegna framleiðslunnar. Það þýðir hins vegar líka að þessar tvær ólíku vörur eru ekki endilega seldar sama aðila.
Þannig getur kaupandi að íslensku rafmagni, sem sannarlega er framleitt úr endurnýjanlegum orkugjöfum, ekki talið slíkt fram í grænu bókhaldi, sem dæmi, nema að með fylgi vottun. Íslenskir stórnotendur, sem fyrst og fremst eru álverin þrjú, hafa ekki viljað kaupa þessar ábyrgðir en hafa engu að síður auglýst sig sem notendur grænnar orku.
Í janúar á síðasta ári kom fram í svari þáverandi umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að enginn álframleiðandi á Íslandi kaupi upprunaábyrgðir fyrir þá orku sem þeir nota. Það hefur þó breyst. Í nýlega birtri ársskýrslu Rio Tinto, móðurfélags ÍSAL í Straumsvík, segir að félagið hafi á liðnu ári keypt upprunaábyrgðir rafmagns og telur nú starfsemi ÍSAL upp á lista yfir kolefnishlutlausar rekstrareiningar.
Rio kaupir ábyrgðir
Í skriflegu svari Rio Tinto, móðurfélags ÍSAL, við fyrirspurn Heimildarinnar til ÍSAL, segir að vottun grænnar orku í vinnslu fyrirtækisins, hvort sem er með orkuskírteinum (REC) eða upprunaábyrgðum sé stjórnað af móðurfélaginu.
„Fyrirtækið hefur nýverið ákveðið að færa sig yfir í markaðsmiðaða aðferð við skýrslugerð um losun í umfangi 2 sem aðalviðmið og markmið og mun framvegis nota þessa nýju aðferð, þar á meðal fyrir ÍSAL. Öll evrópsk upprunavottorð (GO) sem Rio Tinto kaupir eru fengin frá hágæða endurnýjanlegum orkustöðvum í meginlandi Evrópu í gegnum AIB,“ segir í svarinu.
Þegar Rio Tinto talar um umfang 2, er verið að vísa til skráningar í loftslagsbókhaldi á óbeinni losun gróðurhúsalofttegunda sem stafar af kaupum á rafmagni, gufu, hita eða kælingu sem fyrirtæki notar í starfsemi sinni.
Aukið verðmæti í ábyrgðum
Samkvæmt upplýsingum á vef Landsvirkjunar eru kaupendur upprunaábyrgða úr framleiðslu fyrirtækisins að mestu almennir notendur í Evrópu. Landsvirkjun seldi fyrstu ábyrgðirnar árið 2011 en þá var viðskiptakerfið orðið þriggja ára gamalt. Ekki er sérstaklega gerð grein fyrir tekjunum í ársreikningi fyrirtækisins, en í svari við fyrirspurn Heimildarinnar komu áðurnefndar tölur um tekjur fram.
Breytingin sem varð árið 2023 fólst í því að raforkusalar sem selja til venjulegra neytenda, það er ekki stórnotenda sem kaupa sína orku milliliðalaust af Landsvirkjun, fengu ekki sínar ábyrgðir endurgjaldslaust. Við það fjölgaði þeim ábyrgðum sem fyrirtækið hafði til sölu. Auknar tekjur endurspegla samt ekki síður aukið verðmæti á markaði með upprunaábyrgðir.
Allur gangur er á því hvort rafmagn til íslenskra heimila er upprunavottað eða ekki. Þannig rukkar Orka náttúrunnar, sem er sölufyrirtæki Orkuveitu Reykjavíkur, hálfa krónu á hverja kílóvattsstund fyrir upprunaábyrgð á rafmagni til heimila.
Athugasemdir