Á síðustu árum hefur eignaójöfnuður á Íslandi aukist verulega, og ástandið hefur orðið sérstaklega erfitt fyrir ungt fólk. Stjórnvöld hafa stuðlað að umhverfi þar sem fjármagnseigendur hagnast mest, á meðan ungt fólk glímir við sívaxandi húsnæðiskostnað. Hlutfallslega lítill hópur einstaklinga og fjölskyldna, þ.e. tekjuhæsta eina prósentið, ræður yfir stórum hluta auðæfa landsins, sem endurspeglar þann efnahagslega ójöfnuð sem er til staðar í eignadreifingu á Íslandi. Með háum vöxtum og mikilli greiðslubyrði hafa stjórnvöld og bankakerfið sett ungt fólk í erfiða stöðu þar sem það á erfitt með að eignast eða halda íbúðarhúsnæði, á meðan tekjuhæsta eina prósentið eykur stöðugt auð sinn.

Bankar og stjórnvöld skapa ójöfnuð

Stýrivextir Seðlabanka Íslands eru nú 9,25 prósent, og hafa haldist óbreyttir í meira en ár, þrátt fyrir þrýsting frá atvinnulífi og launþegum um lækkun. Seðlabankinn hefur varað við því að það gæti tekið tíma að ná niður verðbólgu, sem mældist 6,3 prósent á ársgrundvelli í síðustu mælingu. Þessi stefna hefur skapað umhverfi þar sem fjármagnseigendur græða á hærri vöxtum, á meðan ungt fólk situr uppi með þungar afborganir sem það á erfitt með að standa undir. Stjórnvöld hafa í raun ýtt undir þessa þróun með því að viðhalda háum vöxtum, sem eiga að draga úr verðbólgu en bitna mest á þeim sem skulda. Þetta ástand hefur aukið efnahagslegan ójöfnuð og styrkt stöðu fjármagnseigenda enn frekar, á kostnað þeirra sem glíma við skuldir.

Eignaupptaka og húsnæðisvandi 

Húsnæðisvandi unga fólksins er ein af alvarlegustu afleiðingum þessarar stefnu. Margar fjölskyldur eiga erfitt með að eignast sitt fyrsta heimili eða halda því vegna þungra afborgana og hækkandi vaxta. Þegar greiðslubyrðin verður óbærileg og einstaklingar falla í vanskil, eiga bankarnir greiðan aðgang að því að taka yfir eignir. Þetta eykur á eignaójöfnuðinn og styrkir stöðu fjármagnseigenda enn frekar. Á sama tíma missa ungar fjölskyldur vonina um að geta skapað sér efnahagslegan stöðugleika og öryggi.

Eignaupptaka af þessu tagi er sérstaklega skaðleg fyrir ungt fólk sem er að reyna að koma undir sig fótunum. Þegar bankarnir taka yfir eignir vegna vanskila, missa einstaklingar ekki aðeins heimili sín, heldur einnig möguleika á að byggja upp eigið fé í framtíðinni. Þetta hefur djúpstæð áhrif á líf þeirra og dregur úr möguleikum þeirra á að efnast í framtíðinni. Það er óásættanlegt að slíkt ástand sé viðhaldið í boði stjórnvalda og fjármálastofnana.

Hvers vegna þessi þróun er hættuleg

Þessi þróun er hættuleg fyrir íslenskt samfélag. Hún dregur úr möguleikum ungs fólks til að byggja upp eigin auð og stuðlar að félagslegri spennu og óánægju. Með því að viðhalda stefnu sem eykur á eignaójöfnuð, eru stjórnvöld að ýta undir frekari ójöfnuð í samfélaginu. Þetta getur leitt til aukins félagslegs óstöðugleika og tortryggni gagnvart þeim sem sitja við stjórnvölinn.

Á sama tíma eru fjármagnseigendur að njóta góðs af ástandinu. Þeir hafa fjárhagslega getu til að nýta sér ástandið til að auka eigið fé og fjárfesta í fasteignum eða öðrum eignum sem sífellt hækka í verði. Þeir sem sitja á fjármagni hafa í raun aldrei haft betri tækifæri til að efnast, á meðan þeir sem skulda verða stöðugt verr settir.

Stjórnvöld þurfa að bregðast við

Það er augljóst að stjórnvöld þurfa að grípa til aðgerða til að vinna gegn þessum vaxandi eignaójöfnuði. Lækkun vaxta er eitt fyrsta skrefið sem þarf að taka. Aukinn stuðningur við ungt fólk sem er að reyna að kaupa sitt fyrsta heimili er einnig nauðsynlegur. Það þarf að endurskoða skattlagningu fjármagnstekna, til að tryggja að þeir sem hagnast mest á ástandinu greiði sanngjarnan hlut til samfélagsins. Aðeins með því að taka á þessum málum af fullri alvöru getum við tryggt réttlátara samfélag þar sem allir hafa tækifæri til að byggja upp auð sinn og framtíð.

Það er skylda okkar sem samfélag að tryggja að auðnum sé dreift með réttlátum hætti. Stjórnvöld verða að spyrja sig hvort það sé réttlætanlegt að viðhalda kerfi sem gerir fjármagnseigendum kleift að safna auði á kostnað almennings, sérstaklega unga fólkinu sem er að reyna að koma sér upp heimili og skapa sér viðunandi framtíð. Lausnin á þessu er ekki einföld, en það er nauðsynlegt að skapa skilyrði sem tryggir réttláta framtíð fyrir alla, ekki bara hjá þeim efnameiri.