Auglýsingaspjald, veggspjald, plakat eða plaggat. Það er undir hælinn lagt hvert þessara fjögurra orða verður fyrir valinu þegar rætt er um þennan hlut sem fylgt hefur mannkyninu um aldir.
Í dag eru veggspjöldin, eins og skrifari kýs að komast að orði einkum notuð í auglýsingaskyni eða til að tilkynna eitt eða annað og sem veggskraut á heimilum. Innrömmuð, límd á glugga eða vegg eða á pappaspjald. Algeng stærð er 50 x 70 cm, en þau geta verið minni eða stærri.
Aldagömul saga
Veggspjöldin eiga sér aldagamla sögu. Vitað er að Rómverjar til forna notuðu tréspjöld til að koma á framfæri tilkynningum, þau voru fyrirrennari veggspjaldanna. Kínverjar og fleiri þjóðir kunnu sömuleiðis aðferðir til að prenta en þær aðferðir voru seinvirkar.
Uppfinning Gutenbergs (ca 1394 -1468) að raða saman lausum bókstöfum, sem hægt var að nota aftur og aftur, var bylting á þessu sviði og hann er þess vegna talinn upphafsmaður prentlistarinnar. Sagnfræðingar miða upphaf veggspjaldanna við þessa uppfinningu Gutenbergs, en notkun aðferðar hans varð útbreidd á 15. og 16. öld.
Litógrafía og ljósritun
Árið 1798 fann Alois Senefelder (fæddur í Prag 1771, lést í Munchen 1834) upp litógrafíutæknina (steinprentið) sem gjörbreytti möguleikunum til prentunar. Frakkinn Jules Chéret (1836 -1932) notfærði sér, og betrumbætti, tækni Senefelder og auglýsingaspjald hans vegna óperunnar Orfeus í undirdjúpunum frá 1858 er oft getið sem upphafs veggspjaldanna eins og við þekkjum þau í dag.
Ekki þarf að hafa mörg orð um þær miklu framfarir og breytingar í prenttækni sem orðið hafa á síðustu áratugum og nú getur nánast hver sem er prentað veggspjöld og hvað eina sem hverjum og einum sýnist. Þrátt fyrir allar breytingar sem orðið hafa á upplýsingamiðlun halda veggspjöldin alltaf velli og ekki þarf annað en líta í kringum sig, nánast hvar sem er, til að sannreyna það.
Dönsku kosningaspjöldin
Fyrsta kosningaveggspjald í Danmörku var gert fyrir flokk jafnaðarmanna, Socialdemokratiet, í aðdraganda þingkosninganna sem fóru fram 22. apríl 1918. Þetta voru fyrstu þingkosningarnar eftir breytingar á dönsku stjórnarskránni, grundloven, árið 1915 og fyrstu kosningarnar þar sem konur og vinnuhjú (tyende) höfðu rétt til að kjósa.
Veggspjaldið var teikning í litum af ungabarni með móður sinni með yfirskriftinni „Giv slægternes mødre lysere kaar“ sem kannski mætti þýða „skapið ættmæðrunum betri aðstæður“. Höfundur myndarinnar var Thor Bøgelund (1890 -1959) sem síðar átti eftir að verða mjög þekktur á sínu sviði. Danir voru ekki upphafsmenn kosningaspjaldanna, þau voru þegar þekkt í mörgum löndum Evrópu. Veggspjöld voru mikilvægt innlegg í stjórnmálaumrótinu á heimsstyrjaldarárunum fyrri.
Gullöld kosningaspjaldanna
Danskir list- og sagnfræðingar tala iðulega um árin frá 1920 til 1960 sem gullöld dönsku kosningaspjaldanna. Margir þekktir listmenn þess tíma teiknuðu spjöldin sem mörg hver eru beinlínis listaverk. Eitt þekktasta kosningaspjald í danskri sögu er frá árinu 1935. Á spjaldinu er ljósmynd af Thorvald Stauning (1873 – 1942) sem var forsætisráðherra frá 1924 til 1926 og aftur frá 1929 til dauðadags 1942.
Þess má til gamans geta að Stauning var útlærður vindlaflokkunarmaður (velja samskonar lita vindla af sömu stærð í kassann eða pakkann) áður en hann sneri sér fyrir alvöru að stjórnmálunum. Kosningaspjaldið með myndinni af Stauning er fyrsta spjaldið sem gert var í Danmörku með ljósmynd af stjórnmálamanni.
Breyttir tímar eftir 1960
Á sjöunda áratug síðustu aldar breyttust kosningaspjöldin. Í stað vandaðra teikninga, með slagorðum sýndi spjaldið iðulega aðeins flokksbókstaf auglýsandans. Sjónvarpið varð mikilvægasta verkfærið í kosningabaráttunni. Árið 1985 varð líka sú breyting á kosningalögunum að frambjóðendur gátu boðið sig fram í einstök sæti (líkt og tíðkast í dag) í stað þess að flokksstjórnin, eða flokksráðið, raðaði á listann.
Þessi breyting varð til þess að fjöldi atkvæða ræður röðinni á listanum. Þess vegna er áríðandi fyrir frambjóðendur að sýna andlit sitt sem víðast, ekki síst á kosningaspjöldunum. Þess vegna eru nær öll kosningaspjöld í dag með mynd af frambjóðanda ásamt listabókstaf flokksins.
Lög og reglur
Um uppsetningu og staðsetningu kosningaspjalda gilda ákveðin lög, og það er ekki bara einn lagabálkur sem þar kemur við sögu. Fyrst skal nefna lögin um vegi og götur, þá lög um einkavegi, einnig náttúruverndarlögin og loks umferðarlögin.
Kosningaspjöldin mega birtast kl. 12 á hádegi fjórum laugardögum fyrir kjördag og þau skulu vera á bak og burt átta dögum eftir kosningar, að viðlögðum sektum. Kosningaspjald má ekki vera stærra en 0,8 fermetrar.
Spjöldin má hengja upp á rafmagns- og ljósastaura, girðingar, limgerði og brúarhandrið. Spjöldin mega ekki vera neðar en í 2,3 metra hæð yfir hjólastíg eða gangstétt og fjarlægð frá efri brún spjalds að rafmagnsleiðslu, t.d á ljósastaur má ekki vera minni en 1,5, metri. Á opnum svæðum má ekki setja upp kosningaspjöld eða aðrar auglýsingar, nema með undantekningum. Hér hafa verið nefndar helstu reglur varðandi uppsetningu og fyrirkomulag kosningaspjaldanna.
Lengi vel var algengast að myndin væri prentuð á pappír sem svo væri límdur á þunnt krossviðarspjald, stærðin 80 x 60 cm. Að undanförnu hafa þunn plastspjöld, með áprentaðri mynd orðið algengari.
Skipta kosningaspjöldin máli?
Þessa spurningu lagði pistlaskrifari fyrir reyndan blaðamann á einu dönsku dagblaðanna fyrir nokkrum árum. Sá var ekki seinn til svars og sagði að svo ótrúlegt sem manni kynni að þykja það skipti spjöldin mjög miklu máli.
Fyrir all mörgum árum hefði einn flokkur ákveðið að sleppa spjöldunum „sá leikur hefur ekki verið endurtekinn“ sagði hinn reyndi blaðamaður og stjórnmálaskýrandi.
Athugasemdir