Þessi grein birtist fyrir meira en ári.

Vitnisburður um ást og innrás

Þor­steini Jóns­syni tekst í verki sínu Vor­dag­ar í Prag af­ar vel að miðla þeim bráðnauð­syn­lega vitn­is­burði sem feng­ið hef­ur að gerj­ast og malla í höfði hans í rúm­lega hálfa öld.

Vitnisburður um ást og innrás
Þorsteinn Jónsson Það er nokkuð augljóst að höfundur Vordaga í Prag er kvikmyndagerðarmaður, enda birtist frásögnin lesandanum á ákaflega myndrænan hátt. Mynd: Benedikt bókaútgáfa
Bók

Vor­dag­ar í Prag

Höfundur Þorsteinn Jónsson
Benedikt bókaútgáfa
185 blaðsíður
Gefðu umsögn

Það þótti sæta furðu að Þorsteinn Jónsson vildi elta draum sinn um kvikmyndanám í Prag 1968 þegar allir vissu að Rússar sætu með 200 þúsund manna herlið við landamærin, albúnir til árásar. Og hann ákvað að vera áfram í Prag eftir innrásina, þótt Vorið í Prag væri á enda og margir stúdentanna hefðu flúið aftur til heimkynna sinna. 

„Vitnisburðurinn“ er minni sem er vel þekkt, til dæmis úr frásögnum af helförinni. Þau sem lifa atburðina finna tilgang – jafnvel á meðan þau eru stödd í skelfilegustu raunum – í því að ákveða að bera söguna áfram til þess hún falli ekki í dá gleymskunnar. Margir lýsa því að hún hafi jafnvel hjálpað þeim að halda lífi, knýjandi þörfin fyrir að bera vitni um atburðina. 

Þorsteinn er í sögunni beinlínis beðinn um að segja frá atburðunum í Prag. Hann ræðir við Frú Scromovu í Skólaráðuneytinu þegar innrásin er nýhafin, aðrir stúdentar frá Vestur-Evrópu eru á leið burt úr landinu og þrýst er á hann að gera slíkt hið sama. Scromova segir berum orðum: „Þú ert okkar vitni“ (bls. 42) og segir honum frá því að þetta sé ekki í fyrsta sinn sem erlendur her hafi ruðst inn í Prag. Aðeins tuttugu og fimm árum fyrr hafi nasistar drýgt þar viðbjóðslega glæpi. „Vertu hér áfram og taktu eftir. Svo ferðu heim og segir frá. Það verður hlustað á þig.“ (bls. 42)  Þorsteinn tekur stöðu vitnisins alvarlega, bæði með því að senda efni heim til Íslands, sem lesið er upp í fréttatíma Sjónvarpsins – og svo núna, meira en hálfri öld síðar.

Minnispælingar eru áberandi í Vordögum í Prag, eins og oft vill verða í sjálfsævisögulegum verkum. Sumt segist höfundur ekki muna, en hafi þá heimildir (til dæmis bréf sín til foreldra) sér til aðstoðar. Hann man til dæmis einungis eftir einni stúlku í salnum þegar stúdentar horfðu á sjónvarpsútsendingu frá umsátrinu við útvarpshúsið, en í bréfi til foreldranna hefur hann skrifað að salurinn hafi verið fullur af stúdentum og starfsfólki.

„Tíminn hefur þurrkað út allt nema þessa einu stúlku, og myndin í huga mér af þessum fyrsta fundi okkar er klippt sena, sviðsetning og heimild í senn.“ (bls. 12)

Þessi stúlka er Vera, sem sögumaður verður ástfanginn af, og gerir vitnisburðinn frá Prag öðrum þræði að ástarsögu. Vera er bæði dularfull og heillandi og fegurð hennar nánast ekki hægt að lýsa með orðum. Saga þeirra fléttast saman við söguna af innrásinni og ást og róttækni svífa yfir vötnum. 

„Það er nokkuð augljóst að höfundur Vordaga í Prag er kvikmyndagerðarmaður, enda birtist frásögnin lesandanum á ákaflega myndrænan hátt, oft líkt og æsilegt atriði í bíómynd“

Vera rammar inn frásögnina og höfundur ber í sífellu saman ástina og innrásina, enda hefur hvort tveggja haft mikil áhrif á hann:

„Þetta var ástin, stjórnlaus og sjálfsögð, þótt úti væri verið að skjóta á saklaust fólk“ (bls. 32) ... „Ég einbeitti mér að því að lifa Veru af, alveg eins og hvarf Vorsins“ (bls. 88–89) og „Hafði farið fyrir ást okkar Veru eins og Vorinu?“ (bls. 95)

Sögumaður verður ástfanginn af táknmyndinni Veru, ekki síður en henni sjálfri og hún fylgir honum út lífið, skýtur stundum upp kollinum víða um heim, löngu eftir að atburðirnir í Tékkó eru orðnir minning.

Margt hefur spaugilegan undirtón í Vordögum í Prag og sumt er beinlínis sprenghlægilegt, eins og sagan af Júlíusi, frænda höfundar, sem kom frá Íslandi til þess að læra klippingu hjá tékkneska sjónvarpinu. Hann vildi ekki láta fara mikið fyrir sér, en fylgdist með og þótti fyrir vikið afar grunsamlegur og reyndist gott fóður í ofsóknarbrjálæði eftirlitssamfélagsins. Þorsteinn nær vel að miðla fáránleika aðstæðnanna, á tímum þegar menn gátu lent í því að hitta ókunnugt fólk sem sagði: „Ég starfa við að lesa bréfin þín“ eins og hendir Martinu, eiginkonu læknisins Oskars, en þau hjónin hýstu Júlíus frænda og lentu fyrir röð fáránlegra tilviljana í smækkaðri mynd Réttarhaldanna eftir Kafka. „Þú ert fastur í óskiljanlegri atburðarás sem þú hefur enga stjórn á og botnar ekkert í.“ (bls. 127) Þótt allur sá málatilbúnaður sé að sönnu grátbroslegur, er lesanda ljóst að eins og hendi sé veifað getur hann breyst í hrylling, á tímum þegar fólk var fangelsað og jafnvel myrt fyrir upplognar sakir.

Það er nokkuð augljóst að höfundur Vordaga í Prag er kvikmyndagerðarmaður, enda birtist frásögnin lesandanum á ákaflega myndrænan hátt, oft líkt og æsilegt atriði í bíómynd. Þorsteini Jónssyni tekst í verki sínu afar vel að miðla þeim bráðnauðsynlega vitnisburði sem fengið hefur að gerjast og malla í höfði hans í rúmlega hálfa öld.  

Kjósa
12
Hvernig finnst þér þessi grein? Skráðu þig inn til að kjósa.

Athugasemdir

Skráðu þig inn til að skrifa athugasemd eða kjósa.
Allar athugasemdir eru ábyrgð á þeirra sem þær skrifa. Heimildin áskilur sér rétt til að fjarlægja ærumeiðandi og óviðeigandi athugasemdir. Hægt er að láta vita af athugasemdum með því að smella á Tilkynna.

Mest lesið

Tugir sjúklinga dvöldu á bráðamóttökunni lengur en í 100 klukkustundir
2
FréttirÁ vettvangi

Tug­ir sjúk­linga dvöldu á bráða­mót­tök­unni leng­ur en í 100 klukku­stund­ir

Vegna pláss­leys­is á legu­deild­um Land­spít­al­ans er bráða­mót­tak­an oft yf­ir­full og því þurftu 69 sjúk­ling­ar að dvelja á bráða­mót­tök­unni leng­ur en í 100 klukku­stund­ir í sept­em­ber og októ­ber. Þetta kem­ur fram í þáttar­öð­inni Á vett­vangi sem Jó­hann­es Kr. Kristjáns­son vinn­ur fyr­ir Heim­ild­ina. Í fjóra mán­uði hef­ur hann ver­ið á vett­vangi bráða­mótt­tök­unn­ar og þar öðl­ast ein­staka inn­sýni í starf­sem­ina, þar sem líf og heilsa fólks er und­ir.
Mataræði er vanræktur þáttur í svefnvanda
3
Viðtal

Mataræði er van­rækt­ur þátt­ur í svefn­vanda

Góð­ur svefn er seint of­met­inn en vanda­mál tengd svefni eru al­geng á Vest­ur­lönd­um. Tal­ið er að um 30 pró­sent Ís­lend­inga sofi of lít­ið og fái ekki end­ur­nær­andi svefn. Ónóg­ur svefn hef­ur áhrif á dag­legt líf fólks og lífs­gæði. Svefn er flók­ið fyr­ir­bæri og margt sem get­ur haft áhrif á gæði hans, má þar nefna lík­am­lega og and­lega sjúk­dóma, breyt­inga­skeið, álag, kvíða, skort á hreyf­ingu og áhrif sam­fé­lags­miðla á svefn­gæði. Áhrif nær­ing­ar og neyslu ákveð­inna fæðu­teg­unda á svefn hafa hins veg­ar ekki vak­ið at­hygli þar til ný­lega.

Mest lesið

Mest lesið í vikunni

„Hann sagðist ekki geta meir“
1
Viðtal

„Hann sagð­ist ekki geta meir“

„Ég gat ekki bjarg­að barna­barn­inu mínu. En ef það verð­ur til þess að ég geti kannski bjarg­að ein­hverj­um, þó ekki nema einu barni, þá vil ég segja sögu okk­ar,“ seg­ir Þór­hild­ur Helga Þor­leifs­dótt­ir kennslu­ráð­gjafi. Son­ar­son­ur henn­ar, Pat­rek­ur Jó­hann Kjart­ans­son Eberl, fannst lát­inn mið­viku­dag­inn 12. maí 2021, að­eins fimmtán ára gam­all. Hann hafði svipt sig lífi.
Síðasta tilraun Ingu Sæland
3
ViðtalFormannaviðtöl

Síð­asta til­raun Ingu Sæ­land

Flokk­ur fólks­ins var stofn­að­ur til að út­rýma fá­tækt á Ís­landi, sem Inga Sæ­land, formað­ur flokks­ins, þekk­ir af eig­in raun. Hún boð­ar nýtt hús­næð­is­kerfi með fyr­ir­sjá­an­leika og nið­ur­skurð í öllu því sem heita að­gerð­ir gegn lofts­lags­breyt­ing­um. Græn­asta land í heimi eigi að nota pen­ing­ana í heil­brigðis­kerfi og aðra inn­viði sem standi á brauð­fót­um.
Svanhildur Hólm með áberandi minnsta reynslu af utanríkismálum
5
Fréttir

Svan­hild­ur Hólm með áber­andi minnsta reynslu af ut­an­rík­is­mál­um

Ljóst er að Svan­hild­ur Hólm, sendi­herra í Banda­ríkj­un­um, sker sig úr hópi koll­ega sinna frá Norð­ur­lönd­un­um hvað varð­ar tak­mark­aða reynslu á vett­vangi ut­an­rík­is­mála. Stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefnd bíð­ur enn svara frá ut­an­rík­is­ráðu­neyt­inu um vinnu­brögð ráð­herra við skip­un á sendi­herr­um í Banda­ríkj­un­um og Ítal­íu.

Mest lesið í mánuðinum

Leyniupptaka lýsir vinargreiða og hrossakaupum Bjarna og Jóns
1
Afhjúpun

Leyniupp­taka lýs­ir vin­ar­greiða og hrossa­kaup­um Bjarna og Jóns

Son­ur og við­skipta­fé­lagi Jóns Gunn­ars­son­ar þing­manns full­yrð­ir í upp­tök­um sem tekn­ar voru af manni sem sagð­ist vera fjár­fest­ir að Jón hafi sam­þykkt beiðni Bjarna Bene­dikts­son­ar um að þiggja sæti á lista gegn því að Jón kom­ist í að­stöðu til veita veiði­leyfi til Hvals hf. Það verði arf­leifð Jóns að tryggja Kristjáni Lofts­syni nán­um vini sín­um leyf­ið. Það sé hins veg­ar eitt­hvað sem eigi að fara leynt.
„Hann sagðist ekki geta meir“
3
Viðtal

„Hann sagð­ist ekki geta meir“

„Ég gat ekki bjarg­að barna­barn­inu mínu. En ef það verð­ur til þess að ég geti kannski bjarg­að ein­hverj­um, þó ekki nema einu barni, þá vil ég segja sögu okk­ar,“ seg­ir Þór­hild­ur Helga Þor­leifs­dótt­ir kennslu­ráð­gjafi. Son­ar­son­ur henn­ar, Pat­rek­ur Jó­hann Kjart­ans­son Eberl, fannst lát­inn mið­viku­dag­inn 12. maí 2021, að­eins fimmtán ára gam­all. Hann hafði svipt sig lífi.
Grunaði að það ætti að reka hana
4
Viðtal

Grun­aði að það ætti að reka hana

Vig­dís Häsler var rek­in úr starfi fram­kvæmda­stjóra Bænda­sam­tak­anna eft­ir að nýr formað­ur tók þar við fyrr á ár­inu. Hún seg­ir kosn­inga­vél Fram­sókn­ar­flokks­ins hafa ver­ið gang­setta til að koma hon­um að. Vig­dís ræð­ir brottrekst­ur­inn og rasísk um­mæli sem formað­ur Fram­sókn­ar­flokks­ins hafði um hana. Orð­in hafi átt að smætta og brjóta hana nið­ur. Hún seg­ist aldrei munu líta Sig­urð Inga Jó­hanns­son sömu aug­um eft­ir það.

Mest lesið í mánuðinum

Nýtt efni

Mest lesið undanfarið ár