Segja má að hugmyndin að Sundabraut hafi fyrst verið sett fram árið 1975 og núna, tæplega hálfri öld síðar, hefur rykið verið dustað rækilega af áformum sem hafa í alla þessa áratugi oftsinnis komið til umræðu. Ef áætlanir ganga eftir munu framkvæmdir við þessa margumtöluðu braut, sem yrði ein stærsta framkvæmd Íslandssögunnar, hefjast þegar árið 2026 og vera lokið fimm árum síðar, árið 2031. Þá gæti fólk og farartæki farið að streyma yfir (eða undir) sundin blá, ýmist í stokkum, mögulega göngum eða á brúm og þá um eða yfir eyjar, voga og firði. Og í þessari atrennu að Sundabraut er stefnt að því að byggja hana í einum áfanga.
Þetta er meðal þess sem fram kemur í matsáætlun Sundabrautar frá Sæbraut upp á Kjalarnes sem Vegagerðin í samvinnu við Reykjavíkurborg hefur lagt fram til kynningar hjá Skipulagsstofnun. Matsáætlun er upphafsskref umhverfismats framkvæmda sem stofnanir, almenningur og aðrir hagsmunaaðilar geta tekið þátt í með athugasemdum og umsögnum.
Tilgangur framkvæmdanna er rakinn ítarlega í matsáætluninni og m.a. sagður sá að bæta samgöngur fyrir alla ferðamáta á norðurhluta höfuðborgarsvæðisins, auka skilvirkni umferðar á svæðinu, dreifing umferðar á fleiri leiðir og fjölgun flóttaleiða út úr borginni. Í umhverfismatsferlinu á að meta áhrif á loftslag, hafstrauma, náttúruminjar og verndarsvæði, dýralíf og á ásýnd og landslag, svo dæmi séu tekin.
Kolefnisspor Sundabrautar hefur þegar verið reiknað, segir í matsáætluninni, en verður ekki útgefið fyrr en á síðari stigum ferlisins.
Smá sagnfræði
Árið 1975 var Klettsvíkurbrú svokölluð sett fram í tillögu að aðalskipulagi Reykjavíkur. Sú tillaga átti eftir að taka töluverðum breytingum og hin svonefnda Sundabraut var ekki sett á aðalskipulag fyrr en 1981. Áratug síðar var hún tekin í tölu þjóðvega og hófst undirbúningur hennar fyrir alvöru árið 1995.
Árið 2004 féll úrskurður Skipulagsstofnunar um umhverfismatsskýrslu fyrsta áfanga brautarinnar og féllst stofnunin á alla kosti sem lagðir voru fram. Hins vegar voru þá komnar fram athugasemdir við að jarðgöng hefðu ekki verið tekin til mats. Vinna við slíkt mat hófst en skýrsla þar um var aldrei lögð fram til Skipulagsstofnunar og ekki heldur umhverfismatsskýrsla 2. áfanga framkvæmdarinnar. Vegna ástands í efnahagsmálum eftir hrun og óeiningar um leiðarval sem þá var orðin augljós lá frekari vinna við Sundabraut niðri um nokkurt skeið.
Þráðurinn var tekinn upp að nýju árið 2018 með vinnu starfshóps á vegum samgönguráðherra og Samtaka sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu. Hópurinn skilaði skýrslu sinni árið 2021 þar sem lega Sundabrautar var rýnd og þeir tveir valkostir við þverun Kleppsvíkur sem taldir eru koma til greina teknir til umfjöllunar; annars vegar Sundabrú, sem myndi tengjast Sæbraut til móts við Holtaveg, og hins vegar Sundagöng. Jafnframt var það niðurstaða hópsins að Sundabrú væri um 14 milljörðum króna ódýrari kostur en Sundagöng. Göng hefðu hins vegar minni sjónræn áhrif og brúarframkvæmdir aukin áhrif á hafnarstarfsemi á framkvæmdatíma.
Göng eða brú um Kleppsvík?
Nú er vinna við frumdrög Sundabrautar hafin að nýju sem og undirbúningur framkvæmda, sem meðal annars felst í umhverfismati. Í skýrslu um matsáætlun, sem nú liggur frammi til kynningar, eru settir fram tveir valkostir fyrir þverun Kleppsvíkur: Sundagöng (jarðgöng undir höfnina og Kleppsvík) og Sundabrú (yfir höfnina og Kleppsvík). Þá eru settir fram þrír valkostir fyrir legu í Gufunesi og tveir fyrir legu brúar um Kollafjörð.
• Hluti I: Sæbraut – Gufunes.
• Hluti II: Gufunes – Geldinganes.
• Hluti III: Geldinganes – Álfsnes.
• Hluti IV: Álfsnes – Kjalarnes.
Ef Sundabrú yrði fyrir valinu myndi hún liggja frá gatnamótum Sæbrautar og Holtavegar og fara á samfelldri brú yfir hafnarsvæðið og Kleppsvík og lenda á fyllingu út af Gufuneshöfða. Sundagöng myndu hins vegar tengjast við Sæbraut á tveimur stöðum; til vesturs vestan við Dalbraut og hins vegar til suðurs milli Holtavegar og Kleppsmýrarvegar.
Þrír valkostir koma til greina fyrir legu Sundabrautar í Gufunesi en þaðan færi hún svo austan við nýju byggðina í Gufunesi og að Eiðsvík. Gert er ráð fyrir að Geldinganesið verði þverað í beinni línu við austurhluta nessins.
Frá Geldinganesi lægi Sundabraut að mestu á fyllingum yfir Leiruvog, en gert er ráð fyrir tveimur um 80 metra löngum brúm í voginum. Leiruvogur er grunnur og þar eru stór leirusvæði, fjölbreyttur strandgróður og mikið fuglalíf. Í voginn renna Leirvogsá, Kaldakvísl, Varmá og Úlfarsá. Meta á mögulegar breytingar á seltu og straumum í Leiruvogi með tilkomu framkvæmdanna, og hugsanleg áhrif þess á lífríki. Auk þess verður metið hvort rask á framkvæmdatíma geti haft áhrif á sjógöngufiska.
Frá Leiruvogi færi brautin yfir Gunnunes og þaðan áfram yfir Álfsnes.
Tveir valkostir eru til skoðunar fyrir þverun Kollafjarðar. Á svokallaðri innri leið myndi Sundabraut þvera Kollafjörð vestan Helguskers og tengjast Vesturlandsvegi vestan Leiðhamra. Ytri leiðin myndi þvera fjörðinn um 200 metrum utar.
Innan áhrifasvæðis fyrirhugaðrar Sundabrautar eru svæði sem njóta verndar. Má þar nefna Gufuneshöfða, vesturhorn Laugarness og eyjar á Kollafirði. Þá myndi brautin liggja í nálægð við önnur friðlýst svæði s.s. Blikastaðakró og Elliðavog. Á svæðinu er einnig að finna fornminjar og eru margar þeirra friðlýstar m.a. á Gufunesi, Geldinganesi og Álfsnesi.
Í umhverfismatsskýrslu verða áhrif framkvæmdarinnar á ásýnd og landslag einnig metin. Vinna á líkanmyndir af Sundabraut til að bera saman sjónræn áhrif mismunandi valkosta. Leitast verður við, segir í matsáætluninni, að sýna einkennandi útsýni frá fjölförnum stöðum, íbúabyggð og stöðum sem þykja mikilvægir með tilliti til útivistar og útsýnis.
Sundabraut er innan samþykktrar þingsályktunartillögu um samgönguáætlun til ársins 2034. Í tillögunni er ekki gerð grein fyrir kostnaði framkvæmdarinnar heldur er bent á að unnið sé að því að fjármagna Sundabraut í samstarfi við einkaaðila.
Almenningur og aðrir hagsmunaaðilar sem og stofnanir hafa nú um fjórar vikur til að skila athugasemdum við matsáætlunina til Skipulagsstofnunar.
Í millitíðinni var lagt ofurkapp á að breikka og tvöfalda Vesturlandsveginn. Það þótti hagkvæmara en hefur valdið því að Mosfellsbærinn er nánast skipt niður í tvo helminga fyrir vikið. Þetta var einnig afardýr framkvæmd sem enn hefur verið að föndra við.
Nú má reikna með töluverðri andstöðu um Sundabrautina m.a. þeirra sem njóta sjávarútsýnis í Staðarhverfi og vestast í Mosfellsbæ. Einnig þarf að huga vel að lífríki Leirvogs sem er mjög viðkvæmt þar sem fuglalíf er mikið og þar halda selir við. Hvaða áhrif hefur þessi framkvæmd á fiska en þarna eiga bæði laxar og kolar leið um?
Vonandi verður ekkert fúsk við undirbúning og framkvæmd þessa viðamikla verkefnis og ekki endurtekin mistök eins og gerð voru í Kolgrafarfirði á norðanverðu Snæfellsnesi hérna um árið.