Nokkur af þrengstu skilyrðum nýrrar reglugerðar Svandísar Svavarsdóttur matvælaráðherra um veiðar á langreyðum taka ekki gildi fyrr en 18. september. Hvalveiðivertíðin er háð veðri og vindum og hefst því ekki fyrr en lygnir eftir djúpa lægð sem gengur yfir í kvöld og nótt. Í fyrra var síðasta langreyðurin veidd af skyttunum um borð í Hval 9 þann 28. september. Sú var kvenkyns, rúmlega 18 metrar á lengd og var hún skotin tveimur skutlum áður en hún dó.

„Reglugerð þessi öðlast þegar gildi,“ segir neðst í nýju reglugerð Svandísar. En – því er svo bætt við að hluti 8. greinar hennar og öll 9. greinin öðlist „þó gildi 18. september 2023“.

8. greinin fjallar um þjálfun, fræðslu og hæfni skyttanna um borð í hvalveiðibátunum. Í fyrri hluta hennar segir að tryggja skuli að minnsta kosti þrír úr áhöfn hafi reynslu af hvalveiðum – hafi verið við slíkar veiðar í minnst sex mánuði á síðustu fimm árum. Þó sé heimilt að víkja frá þessu skilyrði „þegar sérstaklega stendur á“ og skipverji sýnt fram á hæfni og þekkingu samkvæmt mati Fiskistofu. Þetta ákvæði hefur þegar tekið gildi.

Þurfa ekki á námskeið strax

Það er hins vegar síðari hluti greinarinnar sem tekur ekki gildi fyrr en eftir rúmlega tvær vikur. Þar segir: „Skyttur sem annast veiðar og aflífun á dýrum skulu hafa lokið námskeiði í meðferð hvalveiði­byssu og sprengiskutla og í aflífunaraðferðum við hvalveiðar. Skyttur skulu jafnframt hafa lokið nám­skeiði, viðurkenndu af eftirlitsaðilum, sem að lágmarki skal innihalda fræðslu um líffræði, þ.m.t. atferli, sársaukaskyn og streitu, og vistfræði með tilliti til hvala og um regluverk sem um hval­veiðar gildir.“

Öll 9. greinin, sem fjallar um gæðahandbók og skýrslu um framkvæmd veiða, tekur heldur ekki gildi fyrr en 18. þessa mánaðar. Í henni segir að leyfishafi, þ.e. Hvalur hf., beri ábyrgð á að halda gæðahandbók sem skuli vera aðgengileg eftirlitsaðilum og ráðuneyti. Hún skuli m.a. innihalda verklag við skimun eftir kálfum, verklag við áætlun um lengd dýrs og undirbúning endurskota. „Verklag skal vera til þess fallið að tryggja að langreyðar séu aflífaðar á þann hátt að það valdi dýrum sem minnstum sársauka og taki sem skemmstan tíma og séu ekki veiddar á þann hátt að valdi þeim óþarfa limlestingum eða kvölum,“ segir einnig í þessari grein. „Eftirlitsaðilar geta krafist úrbóta á verklagi sé það ekki til þess fallið að tryggja framangreind skilyrði.“

Afsláttur gefinn strax

Svandís Svavarsdóttir matvælaráðherra tilkynnti í gær að hvalveiðar gætu haldið áfram en með hertari skilyrðum og auknu eftirliti.

LögmaðurKatrín Oddsdóttir gerir ýmsar athugasemdir við nýja reglugerð matvælaráðherra.

Mynd: Martine Tennholm

„Ég skil ekki hvers vegna verið er að gefa gálgafrest á reglum sem ráðuneytið telur þurfa utan um þessa starfsemi til þess að tryggja að hún samræmist þeim ramma sem þarna er markaður,“ segir Katrín Oddsdóttir, lögmaður Náttúruverndarsamtaka Íslands, við Heimildina. „Ég vil segja það hreint út, mér finnst þessi frestur með ólíkindum. Það er mjög, mjög undarlegt að búa til einhvern ramma en gefa svo strax í byrjun afslátt af honum hvað tímann varðar. Annað hvort þarf þessar reglur til að veiðarnar séu í lagi eða ekki.“

Skima þarf eftir kálfum og veiða í dagsbirtu

Í reglugerðinni er að finna margvísleg skilyrði, sum ný, en önnur sem áður höfðu verið sett í reglugerð síðasta sumars sem nú hefur verið felld úr gildi. M.a. á Hvalur hf. að tilkynna eftirlitsaðilum atvik sem upp koma við veiðar „eins fljótt og unnt er“ og eigi síðar en tveimur virkum dögum eftir að veiðiferð lýkur. Eru frávikin skilgreind sérstaklega, m.a. ef framkvæma þarf endurskot, líkt og raunin varð ítrekað á síðustu vertíð. Þá skal tilkynna ef sprengiskutull springur ekki, ef hann hittir ekki skilgreint marksvæði, ef grunur leikur á að kálfur fylgi dýri og ef dýr sem skotið var „sleppur eða tapast“.

Tillögur Hvals hf. til úrbóta á veiðarfærum eru einnig komnar inn í reglugerðina, m.a. notkun á svokallaðri „skotlínukörfu“ og að mið á hvalveiðibyssu sé með upplýstum punkti.

Þá er tiltekið í hinni nýju reglugerð að veiðar skuli fara fram í dagsbirtu og að ganga þurfi úr skugga um að kálfur fylgi ekki dýri sem er í sigti skyttanna.

Veiðarnar geti ekki samræmst lögum um dýravelferð

Myndbandseftirliti því sem reglugerð síðasta árs kvað á um verður framhaldið og tekið fram að Matvælastofnun skuli hafa eftirlit með því að „farið sé að lögum um velferð dýra og reglugerð þessari við veiðar á langreyðum“.

Þetta er eitt þeirra ákvæða reglugerðarinnar sem Katrínu Oddsdóttur þykir skjóta skökku við. „Við vitum að samkvæmt bæði Eftirlitsskýrslu MAST um veiðarnar í fyrra og niðurstöðu fagráðs um velferð dýra þá er niðurstaðan sú að þessar veiðar geti ekki farið fram í samræmi við þessi lög,“ segir hún. Starfshópurinn sem Svandís skipaði til að kanna möguleika á því að draga úr frávikum við veiðarnar reyndi að sögn Katrínar „með engum hætti að ávarpa það mál“. Svandís vísaði m.a. í skýrslu starfshópsins er hún ákvað að veiðarnar mættu fara fram. „Mér finnst því eins og reglugerðin segi hreinlega: Veiðarnar mega fara fram en það er augljóst að þær geti ekki farið fram.“

Hún segist ekki sjá hvernig MAST eigi að tryggja að veiðarnar fari fram í samræmi við dýravelferðarlögin þegar sama eftirlitsstofnun hefur sagt að þær geti ekki staðist þau, „burt séð frá einhverjum tegundum á skutlum og öðru“.