Vladimir Pútín Rússlandsforseti virðist ætla að fylgja handritinu sem Joe Biden Bandaríkjaforseti hefur varað við undanfarnar vikur, nú þegar hann heldur eldmessu um ógnina af Úkraínu í sjónvarpsávarpi til rússnesku þjóðarinnar.

Í ræðunni sagðist hann ætla að lýsa yfir viðurkenningu Rússa á sjálfstæði héraðanna Luhansk og Donetsk í Austur-Úkraínu, þar sem uppreisn studd af Rússum hófst fyrir átta árum, og koma á samstarfs- og vinasamningi við svæðin. Um leið efaðist Pútín um réttmæti þess að Úkraína væri sjálfstæð frá Rússum og harmaði það „brjálæði“ að Sovétlýðveldi hafi fengið sjálfstæði án fyrirvara. Þetta gerist á sögulegum skala eftir að Úkraína hefur hallað sér meira í átt að Vesturlöndum og lýst yfir áform um að sækja formlega um aðild að Evrópusambandinu árið 2024.

Uppfært kl. 22.10: Vladimir Pútín hefur fyrirskipað rússnesku herliði að hefja innreið sína í héruðin tvö í þeim tilgangi að hefja „friðargæslu“.

Stærsta herlið frá heimsstyrjöld

Rússar hafa undanfarnar vikur safnað tæplega tvö hundruð þúsund manna herliði nærri landamærum Úkraínu, bæði í Rússlandi og Hvíta-Rússlandi. Rússnesk yfirvöld hafa samhliða þráfaldlega þverneitað fyrir ásetning um innrás í Úkraínu. Á sama tíma hafa Bandaríkjamenn varað við atburðarás sem nú virðist vera í burðarliðunum, að Rússar myndu framkalla atburðarás sem réttlætti innrás í einhverri mynd.

Ræða Pútíns markar tímamót í alþjóðastjórnmálum. Boris Johnson, forsætisráðherra Breta, lýsti sjálfstæðisyfirlýsingu Pútíns á héruðum í Úkraínu sem „illum fyrirboða“ og „myrku merki“. Ursula von der Leyen, forseti framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins, sagði yfirlýsingu Pútíns um sjálfstæði héraðanna í Austur-Úkraínu vera hrópandi brot á alþjóðalögum, fullveldi Úkraínu og Minsk-samningnum frá 2015.

Volodomyr Zelensky, forseti Úkraínu, ræddi við Joe Biden Bandaríkjaforseta í kvöld og ráðfærði sig við Emmanúel Macron Frakklndsforseta og Olaf Scholz Þýskalandskanslara, ásamt því að kalla saman öryggisráð Úkraínu.

Úkraína sköpuð af Rússum

Pútín sagði í ræðu sinni Úkraínu hafa verið skapaða af Rússum, nánar tiltekið Lenín. Í því samhengi sagði hann að Úkraínumenn sem vildu afvæðingu kommúnisma gætu fengið frá Rússum fulla afvæðingu kommúnisma og afturköllun þess sem kommúnistar gerðu fyrir Úkraínu.

Þá sagði hann að Úkraínu væri nú „stjórnað að utan“, að landið væri „leikbrúða“ Bandaríkjanna. Ræða Pútíns miðaði að því að grafa undan hugmyndinni um réttmæti og lögmæti úkraínsks ríkis og að draga upp mynd af árásum þess ríkis og ógn gagnvart Rússum.

Fyrr í vikunni sagði Pútín að „þjóðarmorð“ væri að eiga sér stað í Úkraínu. Hann endurtók það í kvöld og hneykslaðist á því að Vesturlönd létu sig ekki varða þjóðarmorð 4 milljóna manna. Nú segir hann frekara blóðbað verða á herðum þeirra sem fara með völdin á landsvæðinu Úkraínu. „Hvað varðar þá sem tóku og halda í völdin í Kyiv, við krefjumst þess að þeir hætti strax öllum hernaðaraðgerðum. Ef ekki verður áframhaldandi blóðbað algerlega á þeirra ábyrgð og fullkomlega á samvisku stjórnvalda sem ríkja yfir landsvæðinu Úkraínu.“

Úkraína sé leikbrúða

Hann sagði Vesturlönd nýta Úkraínu sem „tæki til að setja sig upp á móti“ Rússum og að af því stafaði „okkur mjög mikil ógn“.

„Úkraína er orðin nýlenda af leikbrúðum,“ sagði Pútín. „Úkraínumenn sólunduðu ekki bara öllu sem við gáfum þeim í tíð Sovétríkjanna, heldur öllu sem þeir erfðu frá Rússneska keisaradæminu. Jafnvel því sem Katrín mikla skapaði.“ Pútín hélt því fram að Rússland hefði verið „rænt“ þegar Sovétríkin féllu. Þannig hefði Úkraína „aldrei haft hefð fyrir eigin ríki“ og að hún væri reist á því að afneita sögulegu minni milljóna.

Hann sagði Úkraínu „undirbúa hernaðaraðgerði gegn landinu okkar“ og sakaði stjórnvöld þar um að þróa kjarnorkuvopn.

Um leið harmaði Pútín að Rússland hefði misst yfirráðin yfir Sovétlýðeldunum. „Við gáfum þessum lýðveldum rétt á að yfirgefa sambandið án nokkurra skilyrða eða fyrirvara. Þetta er brjálæði,“ sagði hann.

Ætla að sækja um aðild að Evrópusambandinu

Volodomyr ZelenskyGrínistinn sem varð forseti stendur nú frammi fyrir sögulega reiðum Rússlandsforseta sem viðurkennir sjálfstæði héraða í austur Úkraínu en ekki grundvöll úkraínsks ríkis.

Mynd: Shutterstock

Undir forsæti Volodomyrs Zelenskis, leikara og grínista sem hafði leikið forseta Úkraínu í sjónvarpi áður en hann fór í framboð, stefnir Úkraína á að sækja formlega um aðild að Evrópusambandinu árið 2024. Tilraunir til að ganga í ESB hófust þó fyrr, en árið 2014 urðu fjölmenn mótmæli evrópusinna í Kyiv sem leiddu til brotthvarfs Rússlandsvinarins Viktors Yanukovic úr stóli forseta. Síðar birtust vopnaðir menn á lykilstöðum á Krímskaga og í Austur-Úkraínu í tilraun til að taka stjórnina á landsvæðum þar sem Rússar eru fjölmennir. 

Rússar eru einnig fjölmennir í öðrum nágrannaríkjum Rússlands, til dæmis í Eystrasaltsríkjunum, en þau hafa þegar gengið til liðs við Nató.

Viðrar enn til innrásar

Biden Bandaríkjaforseti hefur ítrekað fullyrt að Pútín hafi þegar ákveðið að ráðast inn í Úkraínu. Takmarkaður gluggi er til innrásar áður en hlýrra loft veldur þíðu í jarðvegi og gerir skriðdrekum erfiðara að ferðast yfir landið. Nú þegar hafa verið birtar myndir af leðju í Úkraínu sem gæti hindrað för skriðdreka.

Nýjustu yfirlýsingar bandarískra yfirvalda snúa að því að rússnesk yfirvöld hafi útbúið lista yfir Úkraínumenn sem eigi að myrða eða senda í fangabúðir eftir innrás.

Komi til innrásar hafa Bandaríkjamenn lýst því yfir að þeir sendi ekki herlið til Úkraínu, enda leiði slíkt til heimsstyrjaldar.

Eldræða Pútíns kom beint í kjölfarið á hugmynd Macrons Frakklandsforseta um leiðtogafund Pútíns og Bidens Bandaríkjaforseta fyrr í dag.

Jens Stoltenberg, framkvæmdastjóri Nató, sagði í kvöld að Rússland væri að reyna að búa til aðstæður til þess að ráðast inn í Úkraínu enn á ný. Þá sagði hann að Rússar væru að fjármagna og vopnvæða uppreisnar- eða aðskilnaðarmenn í Austur-Úkraínu, nokkuð sem Pútín hefur þráfaldlega þrætt fyrir.

Pútín „viðurkennir sjálfstæði“Í kvöld undirritaði Pútín yfirlýsingu um að Rússland viðurkenndi sjálfstæði Donetsk og Luhansk, héraða í austurhluta Úkraínu. Aðksilnaðarsinnar hafa fagnað yfirlýsingunni með því að veifa rússneska fánanum.

Mynd: AFP

Nú hefur Pútín hins vegar lagt grunninn að réttmæti aðgerða Rússa í Úkraínu. Yfirlýsing Pútíns er ekki stríðsyfirlýsing en þó nóg til þess að opna dyrnar að frekari aðgerðum, sem í kvöld hófust með yfirlýsingu um að hluti Úkraínu sé ekki lengur hluti Úkraínu og þeirri túlkun að herlið Rússa sé friðargæslulið. Þessi hluti Úkraínu hefur þó verið hliðhollur þeim forsetum sem hafa verið hallir undir Rússa. Ekki þykir ólíklegt að atburðarásin muni fylgja sama ferli og á Krímskaga, þar sem íbúar samþykktu á endanum að ganga inn í Rússland.

Ef úkraínski herinn tekur á móti Rússum er nægt rússneskt herlið fyrir norðan Úkraínu sem getur náð til höfuðborgarinnar Kiyv. Spurningin er um leið hvar friðargæslulið Pútins mun nema staðar.