María Heimisdóttir, forstjóri Sjúkratrygginga Íslands, segist í samtali við Stundina skilja að mál SÁÁ sem Sjúkratryggingar hafa sent til rannsóknar hjá héraðssaksóknara, veki athygli úr því það sé komið í fjölmiðla ,,en sem opinber stofnun getum við ekki tjáð okkur um það nema að takmörkuðu leyti.  Okkur er hins vegar skylt að vísa málum til saksóknara undir ákveðnum kringumstæðum og við höfðum samráð við sérfræðinga utan stofnunarinnar meðan skoðun á málinu fór fram,” segir María sem telur þó mikilvægt að svara, eins og henni sé unnt, þeirri gagnrýni sem fram sé komin á ákvörðun Sjúkratrygginga í máli SÁÁ.  

Sjúkratryggingar Íslands hafa, auk þess að kæra SÁÁ til embættis héraðssaksóknara fyrir „gríðarlegt magn“ tilhæfulausra reikninga og vanefnda á þjónustu, krafið samtökin um 175 milljóna króna endurgreiðslu.

Framkvæmdastjórn SÁÁ sagði í tilkynningu í vikunni að hún harmaði þann farveg sem málið væri komið í. Aðstæður sem fylgdu heimsfaraldri hafi verið krefjandi og að það séu mikil vonbrigði að eftirlitsdeild Sjúkratrygginga skuli hafa komist að þeirri niðurstöðu að ekki hafi verið rétt að málum staðið og kært SÁÁ til embættis héraðssaksóknara.

SÁÁ segir aðgerðir SÍ rýra traust almennings á samtökunum

Síðdegis í gær var haldinn aukafundur 48 manna stjórnar SÁÁ vegna málsins. Þar var samþykkt ályktun sem ekki hefur verið birt opinberlega en Stundin hefur afrit af. Í henni segir meðal annars að aðalstjórn SÁÁ lýsi fullu trausti til framkvæmdastjórnar, stjórnenda og starfsfólks samtakanna. Ennfremur segir að stjórn SÁÁ harmi framgöngu Sjúkratrygginga Íslands gagnvart SÁÁ og hún furði sig á því að SÍ hafi margítrekað hunsað beiðni SÁÁ um samtal um meint ágreiningsefni áður en málin hafi verið sett í þann farveg sem þau séu nú í. 

Þá skorar stjórn SÁÁ á stjórnendur Sjúkratrygginga að setjast niður og ræða málin við SÁÁ af heilindum, með það að markmiði að leysa úr ágreiningi ef einhver sé. 

Enn fremur segir í ályktun fundarins að aðgerðir SÍ gegn SÁÁ hafi verið yfirdrifnar og rýri traust almennings á þjónustu SÁÁ. Þeir einu sem tapi á því séu skjólstæðingar SÁÁ, notendur þjónustunnar. 

María segist aðspurð um þessa gagnrýni SÁÁ að stjórnendur samtakanna hafi fengið mörg tækifæri til að koma fram með athugasemdir við skoðun eftirlitsdeildar SÍ og leiðrétta ef ástæða þótti til.  „Þetta eru niðurstöður ítarlegrar skoðunar Sjúkratrygginga en ég vil taka fram að Sjúkratryggingar virða og meta mikils þá þjónustu sem starfsfólk SÁÁ veitir. En það er á ábyrgð stjórnenda hvernig starfsemi er skipulögð og hvernig hún fer fram. Það er ekki ábyrgð einstakra starfsmanna,“ segir María en í vikunni var send yfirlýsing til fjölmiðla þar sem starfsmenn SÁÁ „mótmæla harkalega þeim ásökunum sem nú berast frá SÍ varðandi þjónustu sem áfengis- og vímuefnaráðgjafar inntu af hendi á tímabilum þar sem ítrutstu sóttvarna var krafist af yfirvöldum vegna heimsfaraldurs“. 

Nokkrir starfsmenn SÁÁ höfðu samband við Stundina eftir að yfirlýsingin var send til fjölmiðla og lýstu óánægju með að hún væri sögð vera frá starfsfólki SÁÁ því hún hefði ekki verið borin undir allt starfsfólkið og því ekki í nafni allra sem þar vinna. „Hún var skrif­uð fyr­ir okk­ar hönd án okk­ar vit­und­ar,“ sagði starfs­mað­ur sem Stund­in ræddi við. Fleira starfs­fólk sem rætt var við tók í sama streng en aðr­ir sögð­ust treysta stjórn SÁÁ til að tala fyr­ir hönd starfs­fólks enda sé það gert í góðri trú. 

Erfitt ástand leysi stofnanir og samtök ekki undan tilkynningaskyldu 

Stjórnendur SÁÁ hafa einnig bent á að Sjúkratryggingar hafi ekki tekið tillit til þeirra fordæmalausu aðstæðna sem sköpuðust vegna heimsfaraldurs. Og að vegna stöðunnar í samfélaginu hafi verið ákveðið að hringja í skjólstæðinga í stað hefðbundinna ráðgjafaviðtala. 

„Við áttum okkur eins og aðrir á því að það er heimsfaraldur og það þurftu margir að breyta sinni þjónustu vegna ástandsins en það gildir nú það engu að síður að veitendur þurfa að tilkynna formlega um að þau ætli að breyta þjónustunni og þurfa að leita samþykkis fyrir því að fá greitt fyrir þessa þjónustu. Einnig setur landlæknir ákveðin skilyrði og skilgreinir hvað telst vera fjarþjónusta og sú þjónusta sem SÁÁ veitti á þessum tíma virðist ekki samræmast skilgreiningu landlæknis um fjarþjónustu, að minnsta kosti ekki í öllum tilvikum, til dæmis þegar um stutt símtöl var að ræða sem síðan voru sendir reikningar fyrir eins og það hafi verið ráðgjafaviðtöl,“ segir María. 

Hún segir að erfitt ástand í samfélaginu leysi fólk ekki undan því að tilkynna Sjúkratryggingum formlega um svo veigamiklar breytingar á þjónustunni, óska eftir samtali um að samið verði um greiðslur vegna þess „og síðast en ekki síst að fylgja reglum heilbrigðisyfirvalda um hvernig þjónustan er veitt,“ segir María. 

Segja Sjúkratryggingar hafa verið upplýstar

Stjórnendur SÁÁ segja hins vegar að Sjúkratryggingar hafi verið upplýstar um að gerðar yrðu breytingar á þjónustunni til að „viðhalda sambandi við skjólstæðinga í heimsfaraldri,“ eins og Einar Hermannsson formaður SÁÁ komst að orði í viðtali við Stundina í síðustu viku. Þá sagði Einar einnig:  

„Valgerður Rúnarsdóttir, yfirlæknir á Vogi, lét Maríu Heimisdóttur, forstjóra Sjúkratrygginga, vita af því í mars 2020 að SÁÁ væri að fara í fjarþjónustu og myndi nota til þess símtöl. Þannig að þau voru alls ekki í neinu myrkri, en það er eins og þau hafi ekki lesið bréfið sem stjórn SÁÁ sendi þeim í sumar. Þau hlustuðu ekki og lásu ekki bréfið frá okkur,“ sagði Einar.

Valgerður RúnarsdóttirForstjóri SÍ segir ekki rétt að framkvæmdastjóri lækninga hjá SÁÁ hafi sent formlegt erindi um breytingar á þjónustu

Mynd: SÁÁ

María segir að þetta hafi aldrei verið tilkynnt formlega. „Það er þannig að Valgerður Rúnarsdóttir var í sambandi gegnum tölvupóst vegna allt annars máls í starfi SÁÁ en það varðaði uppsagnir á sálfræðingum sem þar störfuðu og ég hafði áhyggjur af því. Valgerður sendi okkur póst með útskýringum á því hvaða áhrif uppsagnirnar hefðu á þjónustu SÁÁ og inni í þeim pósti kom með óformlegu orðalagi fram að  þau væru að færa sig í fjarþjónustu. Síðan var tölvupósturinn áfram um þetta erindi sem ég hafði sent sem varðaði sálfræðiþjónustu og það er ekki með nokkru móti hægt að líta á þetta sem tilkynningu eða ákvörðun hvað þá að þarna hafi verið leitað til okkar með eitthvert samþykki,“  segir María og bætir við að í bréfaskiptum SÁÁ og SÍ hafi komið fram að forsvarsfólk samtakanna taldi að þau hefðu átt að tilkynna formlega um hvernig staðið yrði að viðtölum við skjólstæðinga. „Þannig að þau segja það nú sjálf að það hafi ekki verið rétt að þessu staðið,“  segir María.  

Stundin hefur undir höndum bréf sem Einar Hermannsson, formaður SÁÁ sendi til allra í 48 manna aðalstjórninni síðastliðið sumar. Í bréfinu segir:

„Við höfum tekið saman upplýsingar og gögn sem beðið hefur verið um og viljum að sjálfsögðu leysa þetta mál eins hratt og örugglega og unnt er. Eftir á að hyggja hefði kannski átt að skrá þessi viðtöl með öðrum hætti en gert var,“ segir í bréfinu sem formaður SÁÁ sendi til stjórnar samtakanna síðastliðið sumar.   

Stundin hefur upplýsingar um að í bréfi SÁÁ sem sent var til SÍ síðastliðið sumar komi fram það álit forsvarsmanna SÁÁ að samtökin hefðu átt að upplýsa formlega um þessar breytingar. Samkvæmt heimildum Stundarinnar segir í bréfinu að ekki sé litið framhjá því að þrátt fyrir sérstakar og fordæmalausar aðstæður hafi eflaust mátt gera betur í einhverjum atriðum, þ.á.m. hvað form reikningsgerðar varðar.  Í bréfinu segir: „Hefði t.d. farið betur að SÍ hefði verið nánar formlega upplýst um tímabundna breytta framkvæmd þjónustu og form reikningsgerðar gagnvart stofnuninni.“

,,Beinlínis skylt að grípa til aðgerða"

María segir það eitt af hlutverkum Sjúkratrygginga að hafa eftirlit með þjónustunni sem veitt er samkvæmt samningum sem gerðir hafa verið. „Það eru ýmis eftirlitsmál sem við höfum verið með í gangi og sem betur fer enda þau nú oft án nokkurra aðgerða og það er auðvitað það sem við viljum helst að það finnist ekkert athugavert við eftirlit en inn á milli koma upp mál eins og þetta þar sem okkur er beinlínis skylt að grípa til aðgerða eins og að vísa til annarra stofnana, í þessu tilviki til embættis landlæknis, Persónuverndar og saksóknara,“segir María og bætir við að Sjúkratryggingar hafi alla tíð átt góð samskipti við SÁÁ. „Við metum þjónustu þeirra afar mikils og allt starfsfólk Sjúkratrygginga er upplýst um hversu mikilvæg starfsemi SÁÁ er og hve þjónustan sem þar er veitt er viðkvæm. Starfsfólk Sjúkratrygginga hefur það í huga,“ segir María.

Segir ómaklegt að starfsmaður SÍ sé dreginn inn í umræðuna 

Þykir leitt að persóna Ara sé dregin inn í máliðGagnrýni á störf Ara Matthíassonar er tilhæfulaus, segir forstjóri SÍ

Mynd: RÚV

Hörður J. Oddfríðarson dagskrárstjóri göngudeildar SÁÁ sagði í Fréttablaðinu í vikunni að Sjúkratryggingar hefðu brotið lög þegar starfsmaður SÍ skoðaði sjúkraskrár skjólstæðinga SÁÁ. „Þetta er ekki rétt. Við hjá Sjúkratryggingum teljum okkur hafa verið að vinna innan okkar lagaheimilda.  Það voru gerðar breytingar á lögum um sjúkratryggingar árið 2020 og þar er heimild stofnunarinnar til að sýsla með gögn bæði útskýrð vandlega og þær rýmkaðar.  Starfsfólki SÍ er þetta því heimilt enda staðreyndin sú að mörg verkefni SÍ krefjast þess að unnið sé með persónugreinanleg gögn,“ segir María.

Í samtölum sem Stundin hefur átt við nokkra sem sitja í stjórn samtakanna og við starfsfólk undanfarna daga hefur verið nefnt að það sé einkennilegt að fyrrverandi framkvæmdastjóri SÁÁ sé deildarstjóri eftirlitsdeildar SÍ og stýri skoðun stofnunarinnar á SÁÁ. Þar er einnig verið að tala um Ara Matthíasson.  „Mér þykir afar leitt að einn starfsmaður Sjúkratrygginga hafi verið dreginn inn í umræðuna og það á afar ómaklegan hátt. Hann hefur sakaður um ómálefnalega nálgun og rökin eru þau að hann hafi á árum áður starfað hjá SÁÁ.  Þessi gagnrýni er algerlega tilhæfulaus og við hörmum það að verið sé að draga inn í þessa umræðu einn starfsmann sem er auðvitað bara að vinna sína vinnu fyrir stofnunina. Það eru Sjúkratryggingar Íslands sem standa fyrir eftirlitinu, ekki einstakir starfsmenn eða deild heldur stofnunin sem slík. Það er rétt að viðkomandi starfsmaður var framkvæmdastjóri SÁÁ árin 2006 - 2009, síðan eru liðin tæp 13 ár. Það eru engar forsendur til að ætla að hann sé með einhverjum hætti vanhæfur til að sinna þessu eftirliti. Enda eru ýmsir aðrir innan stofnunarinnar sem hafa komið að þessu eftirliti það er ekki eins og það sé einn starfsmaður að vinna þetta í tómarúmi. Þá var  leitað til utanaðkomandi ráðgjafar við vinnslu málsins. Það snýr ennfremur að reikningum vegna áranna 2020 og 2021,“ segir María.

„Málið er farið til héraðssaksóknara og því úr okkar höndum“

Framkvæmdastjórn SÁÁ segir að Sjúkratryggingar hafi ekki brugðist við ósk þeirra að finna leið til lausna áður en málið færi lengra „Því miður hefur ekki verið brugðist við þeim beiðnum. Ákall um samráðsvettvang og leiðbeiningar er ítrekað, svo hægt verði að koma í veg fyrir að staða eins og þessi komi upp í framtíðinni,“ segir í tilkynningu frá stjórninni.

„Við erum búin að fara ítarlega yfir þetta. Við höfum skipst á mjög miklu magni upplýsinga og við höfum ítrekað gefið SÁÁ færi á að koma með enn frekari skýringar. Nú liggur fyrir niðurstaða.  Málið er farið til héraðssaksóknara og því úr okkar höndum,“ segir María. Hún segir að SÍ telji að öll helstu gögn málsins liggi fyrir og til að tryggja rekjanleika hafi verið lögð áhersla á skrifleg samskipti. 

„Og þar sést vel að það var oft kallað eftir skýringum og upplýsingum. Við verðum að muna að svona eftirlit er formlegt ferli og því mikilvægt að  samskipti séu formleg og skrifleg því þá er hægt að rekja þau” segir María og bætir við að starfsfólk og stjórnendur Sjúkratrygginga fundi oft ,,um alla mögulega hluti” með sínum samningsaðilum ,,en eftirlit er þess eðlis og það þekkja öll sem farið hafa í gegnum slíkt til dæmis hjá embætti landlæknis eða ríkisendurskoðanda að það fer fram með formlegum hætti, yfirleitt með skriflegum samskiptum, eftir því sem við best vitum. Við höfum ekki rift samningi okkar við SÁÁ. Í sumum eftirlitsmálum hefur því miður komið til þess. Það er sem betur fer ekki staðan hér þannig að það er sannarlega talsamband á milli aðila. Samningur Sjúkratrygginga og SÁÁ er virkur,“ segir María  

Stjórnendur SÁÁ hafa sagt að þau hafi alltaf haft trú á að málið myndi vera leyst með samtali milli SÁÁ og Sjúkratrygginga. „Já, ég ætla ekki að bera brigður á það. Okkur finnst best þegar ekkert finnst við eftirlit, það eru bestu niðurstöður sem hægt er að óska sér. Þannig var það bara ekki í þessu máli. Því miður,“ segir María Heimisdóttir, forstjóri Sjúkratrygginga Íslands.