Það vekur mér alltaf jafnmikla furðu hversu grunnfær skilningur CNN – sem ég treysti, með réttu eða röngu, býsna vel til að greina stjórnmálaástandið í Bandaríkjunum – er á breskum stjórnmálum. Nýlokið er flokksþingum stóru flokkanna tveggja í Bretlandi og CNN reynir að fanga skilning á ástandinu í kjölfar þeirra. Stjórnmálaskýrandinn er hins vegar að mestu úti að aka þegar kemur að skýringum á lélegu gengi Verkamannaflokksins (innanflokksátök?) og velgengni Boris Johnson og Íhaldsflokksins, á sama tíma og afleiðingar Brexit dynja á almenningi (matvæla- og bensínskortur o.s.frv. en umfram allt skortur á ódýru austur-evrópsku vinnuafli).

Vökull eða ekki

Vissulega eru innanflokksátök í Verkamannaflokknum og Sir Keir Starmer, flokksformanninn, skortir bæði kjörþokka og tilfinningagreind til að ná tökum á þeim. En rætur forbrekkisgöngu flokksins eru miklu dýpri – og að sumu leyti skyldar vandræðum Samfylkingarinnar heima á Íslandi en að sumu leyti aðrar. Það sem hefur gerst í Bretlandi eru þó engin geimvísindi. Skoðanakannanir og greining á fókushópum, sem PR-deildir flokkanna stunda nú stíft fyrir allar kosningar, hafa í mörg ár leitt til sömu niðurstöðu. Kjósendur Íhaldsflokksins eru sæmilega ánægðir með afstöðu flokksins á sviði félagslegs frelsis: þ.e. að vera fremur íhaldssamur og fastheldinn á gamlar hefðir og nú, á síðustu árum, and-vökull („anti-woke“). Þeir telja flokkinn hins vegar of hægri sinnaðan á sviði efnahagsmála og vilja miklu virkari inngrip, að hætti Keynes, einkum til að jafna misvægi milli byggða í Bretlandi: þéttbýlis (sérílagi í London) og strjálbýlis (sérílagi í Norður-Englandi, handan við „rauða vegginn“ sem í síðustu kosningum varð „blár“). Kjósendur Verkamannaflokksins eru sáttir við efnahagsstefnu hans en telja flokkinn of frjálslyndan og „vökulan“ í félagslegum efnum – of mikið á línu Megan og Harry sem venjulegir Bretar hafa megna fyrirlitningu á, enda það að flytja til Kaliforníu mesta goðgá sem hugsast getur. 

Boris til vinstri með kjósendum

Það sem hefur gerst á síðustu árum, eftir að Boris tók við taumunum í Íhaldsflokknum, er að hann hefur einfaldlega gert það sem almennir kjósendur vildu: fært flokkinn skipulega til vinstri í efnahagsmálum. Hann þráir vinsældir og aðdáun mest af öllu og gerir einfaldlega það sem fólkið vill. Það er engin hending að langskeleggasta gagnrýnin á Boris og stefnu flokksins í ríkisstjórn kemur frá hörðum en litlum kjarna frjálshyggjumanna í flokknum sem enn sjá stjórnartíma Thatchers í hillingum. Daily Telegraph, sem Boris skrifaði pistla fyrir í gamla daga, er nú miklu harðara í gagnrýni á hann en hið vinstrisinnaða blað Guardian.

Hvers vegna gerði Verkamannaflokkurinn ekki hið sama, þ.e. lagaði stefnu sína að vilja almennra kjósenda? Hann gat það ekki þar sem flokkurinn er ekki lengur flokkur „verkamanna“ heldur hinnar menntuðu millistéttar og hún vill allt frekar en að flokkurinn færi sig til hægri í félagsmálum. Ég myndi til dæmis giska á að 80% kennara í háskólanum þar sem ég vinn kjósi Verkamannaflokkinn. En þessi menntaða millistétt er einfaldlega ekki nógu fjölmenn til að tryggja flokknum meirihluta í kosningum.

Íhaldssöm „alþýða“

Það sem oft gleymist hér er að breska „lágstéttin“ (svo að notað sé gildishlaðið orð) hefur sögulega séð verið fremur íhaldssöm félagslega og tók t.d. ýmis umbótamál (femínisma, réttindi samkynhneigðra, umhverfismál) miklu seinna og í minna mæli upp á arma sína en gerst hefur í mörgum öðrum Evrópulöndum, ekki síst í Skandinavíu. Besta dæmið er ef til vill í Skotlandi þar sem Verkamannaflokkurinn var lengi vel ráðandi þó að hann hafi nú nánast gufað upp. Hinn dæmigerði kjósandi Verkamannaflokksins þar var lengi vel verkamaður í skipasmiðju, kaþólskrar trúar, félagslega íhaldssamur og aðdáandi Glasgow Celtic. Hrun Verkamannaflokksins í Skotlandi hélst í hendur við færslu flokksins til vinstri í félagsmálum, ásamt skorti á vilja til að laga sig að vaxandi skoskri þjóðernishyggju og sjálfstæðishneigð.

Skopgreindargjá

Öll þessi forsaga fer forgörðum í greiningu CNN sem botnar ekkert í því hvað er að gerast í breskum stjórnmálum. Verkamannaflokkurinn er eitt, en CNN hefur enn grynnri skilning á vinsældum „popúlistans og trúðsins“, Boris Johnson. Ég skrifaði pistil hér á Stundina, skömmu eftir að Boris tók við völdum, um hvers vegna stjórnmálamenn á meginlandi Evrópu skildu hann ekki; og ég kenndi um skorti á sameiginlegri „skopgreind“, þ.e. Evrópubúarnir skildu ekki hið sérstaka skopskyn Boris.  Það er ef til vill enn dýpri skopgreindargjá milli Bretlands og Bandaríkjanna. Ég efast um að nokkrum bandarískum áhorfanda hafi stokkið bros við að hlusta á ræðu Boris á nýafstöðnu flokksþingi, sem var þó líkari 45 mínútna uppistandi en stjórnmálaræðu. Engu að síður var hver setning þaulhugsuð og í anda breskrar skophefðar, með rætur í höfundum á borð við Oscar Wilde og P. G. Wodehouse, þar sem útspekúleraður uppskafningsháttur og kaldhæðinn hálfkæringur svífur yfir vötnum. Hinn klassískt menntaði Boris, með bókmenntatilvitnanir á hverju strái, leikur óforbetranlegan klaufabárð sem rambar á sannleikann af og til af einskærri tilviljun. Það er verkefni fyrir heila doktorsritgerð að rannsaka hvernig Boris leikur á bresku þjóðarsálina eins og flygil, rétt eins og Jón Gnarr gerði heima fyrir nokkrum árum í gegnum persónu Georgs Bjarnfreðarsonar. 

Stjórnmál ímyndarsköpunar

Vitaskuld var ræða Boris fullkomlega innihaldslaus efnislega. Eina loforðið sem hann gaf var um launauppbót til raungreinakennara sem vilja kenna í strjálbýli! Hann gerði lítið sem ekkert úr vandræðunum í bresku efnahagslífi, lýsti þeim bara sem minni háttar fæðingarhríðum nýs bresks veruleika þar sem kostir Brexit væru smám saman að raungerast. Það er ef til vill engin furða þótt stjórnmálaskýrandi CNN undrist hvers vegna almennir kjósendur Íhaldsflokksins mega ekki vatni halda af hrifningu á Boris. En þessi skilningsskortur minnir okkur á að stjórnmál nútímans snúast í sífellt minna mæli um árekstur skipulegra lífsskoðana en í sífellt meira mæli um ímyndarsköpun og andrúm sem almennir kjósendur finna samsvörun við.