„Hann kom ofbeldinu oft frá sér eins og það væri grín, en það var það alls ekki. Hann til dæmis felldi mig einu sinni, brá fæti fyrir mig, og hló síðan bara. Hann sparkaði í mig, undir þeim formerkjum að ég ætti að koma mér til að fara að gera eitthvað ákveðið. Það var alltaf eitthvað.“

Þetta segir Ásta Önnudóttir, sem í byrjun árs 2001 var send í vistun á meðferðarheimilið á Laugalandi, þá fimmtán ára gömul. Stundin hefur á undanförnum vikum greint frá ásökunum kvenna sem vistaðar voru á Laugalandi, áður í Varpholti, á hendur Ingjaldi Arnþórssyni sem var forstöðumaður meðferðarheimilisins á árunum 1997 til 2007.

Ásta er áttunda konan sem stígur fram í Stundinni og ber að Ingjaldur hafi beitt sig og aðrar stúlkur sem vistaðar voru á meðferðarheimilinu ofbeldi, bæði líkamlegu og andlegu. Ingjaldur neitaði þeim ásökunum í viðtali við Stundina. Ríkisstjórnin samþykkti 19. febrúar, að tillögu Ásmundar Einars Daðasonar barna- og félagsmálaráðherra, að rannsaka ætti hvort börn sem vistuð voru á meðferðarheimilinu hefðu orðið fyrir illri meðferð eða ofbeldi.

Ásta segir að hún hafi verið send á Laugaland vegna hegðunarvandamála. Hún hafi orðið fyrir misnotkun sem barn sem hafi sett verulegt mark á hana, hún hafi sótt í misjafnan félagsskap og meðal annars fiktað við að reykja kannabis. Móðir hennar og fósturfaðir áttu erfitt með að eiga við hana og var hún meðal annars send á meðferðarheimilið Stuðla.

„Ég var bara reið, rosa reiður krakki. Þegar ég kom á Laugaland fannst mér strax skrítið andrúmsloft þar en ég ákvað að ég skyldi nú gefa þessu séns. Mig óraði hins vegar ekki fyrir því hvernig þetta myndi verða. Ég hafði áður verið á Stuðlum og þess vegna hélt ég að þetta yrði nokkuð líkt, nema bara lengri tími. En það var aldeilis ekki svoleiðis.“

Lýsir því að hún hafi verið lokuð inni í kompu

Ásta lýsir því að þegar hún kom á Laugaland hafi henni verið kynntar reglur þær sem giltu á Laugalandi. „Við fengum ekki fötin okkar, við fengum ekki málningardót, við fengum ekki þetta og ekki hitt, ekki að hlusta á tónlist. Ég fengi að vera í fötunum sem ég var í þá en ég fékk ekki föt til skiptanna, ekki fyrr en síðar. Fyrsta morguninn var ég síðan rifin á lappir og sagt að ég kæmist ekki upp með neinn vitleysisgang og leti eins og heima hjá mér. Ég var látin sitja upp í stofunni allan daginn og mátti ekki gera neitt.“

Skömmu síðar fór Ásta á einn af þeim fundum sem reglulega voru haldnir á heimilinu. Þar komst hún að því að framkoma eins og sú sem henni var sýnd þennan fyrsta morgun væri ekki einsdæmi. „Á fyrsta fundinum átti ég að kynna mig, sem ég gerði. Ingjaldur byrjaði á því að segja: Þú ert hingað komin vegna þess að þú ert óalandi og óferjandi og þú ert ekki hæf í samfélagið. Mér brá rosalega við þetta. Ég var barn sem hafði alltaf verið hlæjandi, alltaf syngjandi, vakið athygli á mér og fengið aðra til að brosa, ég var svona trúður. Umhverfið á Lagualandi var hins vegar þannig að allt slíkt var drepið niður og mjög fljótlega fóru að verða árekstrar milli mín og Ingjaldar þess vegna. Til að byrja með svaraði ég fullum hálsi og þá var mér refsað fyrir. Hurðin var tekin af hjörunum að herberginu mínu og ég held að þannig hafi það verið í tvær vikur, herbergið mitt hafi verið hurðarlaus. Ég var lokuð inni í kompu, ég var sett í strokugallann og ég var niðurlægð, ítrekað.“

Ásta lýsir því að ákveðið vikuplan hafi verið í gangi á Laugalandi er varðaði þrif og þvotta. „Ég man að ég fékk það hlutverk að ryksuga stigann og gangana, sem ég gerði. Svo var farið að fara yfir þrifin og þá fannst honum [Ingjaldi] það ekki nógu vel gert. Ég spurði á móti hvað hann ætti við, ég hefði bara gert eins og Áslaug hefði sagt mér að gera. Ingjaldi fannst hins vegar ekki í lagi að ég svaraði fyrir mig og byrjaði að öskra á mig. Ég man að ég ranghvolfdi augunum og þá fauk í hann. Hann reif í handlegginn á mér og hrinti mér niður stigann þar sem ég endaði á vegg. Ég var öll marin á eftir. Þetta gerðist á annarri vikunni minni.“

Var bara lítil, hrædd stelpa

Ásta segir að hún hafi oftar orðið fyrir líkamlegu ofbeldi eftir þetta, og þá hafi það ofbeldi oft verið klætt í form einhvers konar gríns, þó ekki hafi henni þótt það fyndið. „En andlega ofbeldið var samt verra. Hann sagði að það væri búið að taka mig úr umferð því mamma og pabbi vildu mig ekki. Hann sagði svona ítrekað við okkur allar stelpurnar, að foreldrar okkar væru búnir að gefast upp á okkur og þess vegna værum við þarna komnar, það væri ekki hægt að hafa okkur úti í samfélaginu. Í hvert einasta skipti sem var fundur þarna sagði hann þetta yfir allan hópinn. Sú sem var tekin fyrir á þeim fundum, og það var alltaf einhver, fékk extra skammt, hún væri tík og hálfviti, en það var alltaf talað yfir hópinn eins og við værum fangar.“

Eftir því sem leið á vistun Ástu á Laugalandi varð hún sífellt kvíðnari og stressaðri, lýsir hún. Hún hafi haft stanslausar áhyggjur af því að segja eitthvað rangt eða gera eitthvað rangt, sem Ingjaldi myndi mislíka. Hún hafi vaknað með hnút í maganum á morgnana því hún hafi aldrei vitað hvað myndi gerast þann daginn. „Ég var bara lítil og hrædd stelpa og það var enginn að hlusta á mig eða hjálpa mér. Ég var orðin alveg niðurbrotin og það eina sem ég vildi var að deyja. Ég gerði aldrei alvöru tilraun til þess en ég man eftir því að ég reyndi að finna út úr því hvort ég gæti hengt mig í kojunni í herberginu mínu. Ég prófaði að binda bol í kojuna en ég fann ekki út úr því hvernig ég ætti að gera þetta og sem betur fer varð ekki úr því.“

Upplifði skoðun hjá kvensjúkdómalækni sem misnotkun

Eitt af því sem situr hvað mest í Ástu eftir vistunina á Laugalandi lýsir hún að hafi verið að hún hafi verið send til kvensjúkdómalæknis án síns vilja. Hún hafi fengið blöðrubólgu, það hafi ekki verið óalgengt, hún hefði fengið slíkar sýkingar margoft áður. „Ég fékk einkenni blöðrubólgu og fór þá til Áslaugar að tala við hana um þetta. Hún glotti að mér og sagði að ég yrði að fara til læknis því ég væri örugglega bara með klamydíu. Ég vissi ekki einu sinni hvað klamydía var. Ég hélt að við myndum fara til læknis og ég færi í þvagprufu eins og ég hafði oft gert áður. Það var hins vega ekki farið með mig til læknis fyrr en vikuna á eftir.“

Ásta lýsir því að hún hafi ekki vitað af því að hún væri að fara til kvensjúkdómalæknis heldur hefði talið að hún væri að fara til heimilislæknis. Það hafi hins vegar runnið upp fyrir henni að svo var ekki þegar keyrt var inn á Akureyri og í venjulegt íbúðahverfi. Þar hafi verið farið til læknis sem hafði stofu í kjallara í íbúðarhúsi. „Þar sá ég að þetta var greinilega kvensjúkdómalæknir. Ég sagðist ekki vilja fara til hans því ég hafði aldrei áður farið til kvensjúkdómalæknis, ég vildi bara fá að tala við mömmu mína. Hún [Áslaug] sagði að ég ætti ekki að láta svona, þetta væri ekkert mál. Ég skyldi hins vegar ekki af hverju ég ætti að fara til kvensjúkdómalæknis vitandi að ég væri bara með blöðrubólgu. Þetta situr rosalega í mér, þarna fór ég í þessa skoðun nauðug viljug. Ég grét alla skoðunina. Mér fannst þetta svo óþægilegt, mér fannst eins og ég hefði verið misnotuð aftur.

Áslaug kallaði mig síðan inn til sín seinna, eftir skoðunina, og sagði mér að ég væri með bullandi kynsjúkdóma og spurði mig hvort ég væri bara einhver drusla sem svæfi hjá hverjum sem væri. Ég veit eiginlega ekki hvernig það hefði átt að vera, ég var ekki það kynferðislega aktív á þessum tíma, ég átti sama kærastann frá því ég var tólf ára og þar til ég var sautján ára. Mér fannst þetta mjög skrýtið allt saman. Ég spurði mömmu út í þetta seinna og hún sagði að hún hefði aldrei fengið neinar upplýsingar um það, hvorki að ég hefði verið send til kvensjúkdómalæknis eða að ég hefði verið með einhverja kynsjúkdóma. Mamma sagði líka að hún hefði aldrei gefið neitt leyfi til þess að ég væri send til kvensjúkdómalæknis.“

Þegar Ásta var búin að vera vistuð á Laugalandi í eina átta mánuði segir hún að runnið hafi upp fyrir sér að eina leiðin til að hún kæmist burt þaðan og heim til sín væri að gera allt sem henni væri sagt, möglunarlaust. „Þau [Ingjaldur og Áslaug] sögðu kannski við mig að ég væri heimsk og af hverju ég skildi ekki reglurnar. Í staðinn fyrir að svara fyrir mig þá beygði ég mig bara, leyfði þeim að ganga yfir mig, sagðist bara ætla að reyna að bæta mig. Það kom bara yfir mig einhver vilji til að lifa og komast heim, sem loksins gerðist en þó ekki fyrr en eftir heilt ár í viðbót,“ segir Ásta. Hún nýtti líka öll tækifæri til að komast út af heimilinu, fékk að mjólka kýr á bæjunum í nágrenninu, var í hestamennsku á nálægum bæ og spilaði fótbolta. Allt til að vera ekki inni á Laugalandi.

Vill fá viðurkenninguÁsta vill að viðurkennt verði að brotið hafi verið á þeim stúlkum sem vistaðar voru á meðferðarheimilinu á Laugalandi.

Mynd: Úr einkasafni

Glaða barnið týndist

Lengi eftir að hún kom út af Laugalandi segir Ásta að hún hafi glímt við kvíða og hræðslu, hún hafi ekki verið hún sjálf og ekki fundið þá barnslegu gleði sem áður einkenndi hana. Hún rekur það til þess andlega ofbeldis sem hún lýsir að hún hafi orðið fyrir á Laugalandi. „Þegar ég var vistuð á Stuðlum var ýtt undir að ég hlustaði á tónlist, það var það sem ég elskaði að gera. Mig langaði að verða söngkona og mig langaði að verða leikkona og á Stuðlum var ýtt undir allt þetta. En þegar ég var komin norður á Laugaland var þetta hegðun sem var ekki sögð við hæfi út á við, að vera fyndin og koma með hnyttin tilsvör var ekki við hæfi. Þetta var barið úr mér. Ég er ennþá að jafna mig á þessu, þó ég sé orðin miklu líkari því sem ég var. Það hefur tekið mig mjög langan tíma að læra að treysta fólki aftur. Í samböndum með karlmönnum þurfti ég alltaf að vera einhver önnur en ég í raun var, ég þurfti alltaf að vera eins og einhver lítil dúkka. Það var alltaf þessi rödd í höfðinu á mér sem sagði að ef ég væri bara ég sjálf myndi þeim þykja ég asnaleg, heimsk, að hegðunin væri ekki við hæfi, eins og alltaf var verið að segja við mig á Laugalandi.“

Ásta er sem fyrr segir greind með áfallastreituröskun, sem rakin er til kynferðisbrotsins sem hún varð fyrir sem barn. Þegar hún var í greiningarferli vegna kvíða og félagsfælni, komin yfir tvítugt, rakti hún sögu sína fyrir sálfræðingnum sem vann að greiningunni. „Sá sagði að allar líkur væru á að dvölin á Laugalandi hefði haft áhrif á vantraust mitt á fullorðnu fólki og ótta minn við að koma fram eins og ég er. Enn þann dag í dag á ég erfitt með að skilja hvaðan þessi grimmd í minn garð kom. Ég var bara barn. Barn sem átti við félagslegan vanda að stríða, átti erfitt með að fóta mig og var í slæmum félagsskap. Þau áttu að hjálpa mér, ekki meiða mig meira og drepa niður allan karakter. Ég lít á þetta þannig að við höfum aldrei verið börn í þeirra augum, við vorum bara launatékki fyrir þeim.“

Ásta segist ánægð með að búið sé að ákveða að rannsaka rekstur meðferðarheimilisins en hún vill að slíkt hið sama verði gert varðandi öll önnur vistheimili, fósturheimili og barnaheimili í landinu, sem ekki hafa þegar verið rannsökuð. „Ég vil að barnaverndarnefndir verði rannsakaðar líka. Ég vil ekki að nokkurt einasta barn á landinu þurfi nokkurn tíma að upplifa neitt í líkingu við það sem við þurftum að upplifa en því miður er ég alveg hundrað prósent viss um að eitthvað sambærilegt er enn að gerast í dag. Númer eitt, tvö og þrjú vil ég að það verði viðurkennt að þetta hafi átt sér stað. Ég vil líka að barnaverndaryfirvöld viðurkenni það og að þar hafi verið vitað um þetta, það hafi verið komnar fram sögur og vísbendingar um þetta ofbeldi.“