Árið 1941 fékk lítil stúlka á Ströndum bók að gjöf frá föðursystur sinni. Bókin, Búri bragðarefur, er um margt merkileg en margir kannast við aðal söguhetjuna undir öðru nafni. Þarna var kominn Mikki mús í fyrsta skipti útgefinn á íslensku. Ekki þarf að efast um að stúlkan hafi glaðst mjög yfir þessari fallegu gjöf frænku sinnar, bækur voru kannski enn meiri djásn í augum barna á þessum tímum en nú er. Bókin var enda falleg, með myndum af músinni í ýmsum ævintýrum og skemmtilegum texta. Vafalítið hefur fjögurra ára stúlkan skoðað bókina oft, hún verið lesin fyrir hana og hún síðan lesið hana sjálf þegar hún var orðin læs. En svo tapaði stúlkan bókinni, og raunar svo mörgu öðru. Í einni svipan breyttist líf hennar til allrar framtíðar og hún hugsaði ekki meira um bókina um Búra bragðaref.
Hörmulegt og mannskætt slys olli viðskilnaðinum
„Ellefu ára stúlka er að heiman í fyrsta sinn. Hún býður eftir pabba sínum sem ætlar að sækja hana í farskólann í Asparvík þar sem hún dvelur. Hún er að fara heim í jólafrí og hlakkar mikið til að hitta mömmu sína og systur. Eftir fjóra daga berast henni harmafregnir. Snjóflóð hefur fallið á heimili hennar. Allir á bænum eru látnir nema faðirinn sem er stórslasaður eftir að hafa verið grafinn í fönn í fjóra sólarhringa.“
Þetta er upphafið að lífsreynslusögu Erlu Jóhannsdóttur sem rakin er í bókinni Milli mjalta og messu. Bókin er byggð á viðtölum Önnu Kristine Magnúsdóttur í útvarpsþættinum Milli mjalta og messu sem voru á dagskrá um árabil á Rás 2. Það kann að hljóma undarlega að rekja þá sögu að Erla hafi fengið bók að gjöf í æsku í samhengi við það áfall sem hún og fjölskylda hennar urðu fyrir árið 1948, þegar snjóflóð féll á bæinn Goðdal í Bjarnarfirði á Ströndum og sundraði fjölskyldu sem þar hafði búið við samheldni og ástúð. Það vill samt þannig til að merkilega sögu er að segja af þessari bók, sem nú hefur ratað í hendur eiganda síns, 70 árum eftir að þær skildust að.
Snjóflóðið í Goðdal var hræðilegt slys. Þar létust móðir Erlu, Svanborg Ingimundardóttir, og systur hennar tvær, Svanhildur sjö ára og Ásdís tveggja ára. Einnig létust í slysinu afasystir Erlu, hennar dóttir og dóttursonur. Faðir Erlu, Jóhann Kristmundsson, komst einn lífs af úr flóðinu eftir að hafa legið grafinn undir snjó í fjóra sólarhringa. Þar hlustaði hann á konu sína og dætur kalla eftir hjálp en var bjargarlaus, snjórinn hélt honum í heljargreipum og hægt og rólega dóu raddirnar út, ein af annarri. Jóhann jafnaði sig aldrei. Rúmum fjórum árum síðar svipti hann sig lífi, þá gat hann ekki lengur borið alla þá sorg sem lögð var á herðar honum.
Beið föður sem aldrei kom
Erla var sem fyrr segir ekki heima við þegar snjóflóðið féll heldur í farskóla í Asparvík. Þangað hafði hún farið og var það í fyrsta skipti sem hún fór að heiman. Á aðventunni beið hún þess að pabbi sinn sækti sig, en hann kom aldrei.
Í viðtalinu sem Anna Kristine skrásetti lýsti Erla því þegar hún fékk fregnirnar af slysinu. „Ég var úti að leika mér með hinum krökkunum þegar Helgi, kennari við skólann, kallaði á mig inn á kennarastofu. Hann sagði við mig: „Erla mín, það varð slys heima hjá þér. Það fórust allir þar nema pabbi þinn og hann er helsærður. Farðu nú út aftur að leika þér.““
Ekki þarf að fara mörgum orðum um hversu þungbærir þessir atburðir allir hafa verið Erlu. Auk Erlu voru tveir bræður hennar einnig að heiman, þeir Haukur og Bergþór, sem báðir voru í skóla á Reykjum í Hrútafirði. Erla dvaldi hjá föðursystur sinni á Drangsnesi til þrettán ára aldurs en þá flutti hún suður til Reykjavíkur ásamt bræðrum sínum, til föður þeirra sem þar hafði búið þeim heimili. Þau nutu þó ekki samvista lengi því sem fyrr segir batt Jóhann, faðir Erlu, enda á líf sitt árið 1953.
Allar eignir seldar á uppboði
Erla lýsir því einnig í samtalsbókinni hvernig hún fékk símtal nokkru eftir flóðið. Í símtalinu var hún spurð hvort hún vildi eiga einhverja þá muni sem náðust úr flóðinu, til minningar um móður sína. Hlutina átti að öðrum kosti að selja á uppboði, sem og var gert. Erla svaraði því neitandi, enda bara barn að aldri. „En nú óska ég þess að ég hefði átt eitthvað til minningar um mömmu, jafnvel þótt það hefði bara verið kápan sem pabbi var nýbúinn að gefa henni, en sú kápa var seld á uppboðinu og er kannski til á einhverju heimili á Íslandi ennþá. Það væri betur og ef einhver veit af kápu sem var keypt á uppboðinu má sá aðili gjarnan hafa samband við mig.“
Erlu fylgdu því afar fáir hlutir úr æsku hennar út í lífið, sem hefur þrátt fyrir allt verið henni gjöfult. Hún kynntist manninum sínum, Boga Ragnarssyni, sextán ára á balli í Breiðfirðingabúð og þau felldu strax hugi saman. Saman eignuðust þau sjö börn og eiga fjölda barnabarna og barnabarnabarna. Lengst af voru þau búsett á Djúpavogi, heimabæ Boga, en hafa síðari ár búið á Egilsstöðum.
Búri bragðarefur birtist á ný
Fyrir um mánuði síðan var birt færsla á Facebook-síðu sem heitir Teiknimyndasögur. Þar auglýsti maður til sölu gamla bók, gefna út í Reykjavík 1939. Um var að ræða fyrstu útgáfu af bók sem nefndist Búri bragðarefur en glöggir gátu séð að flestum Íslendingum er tamara að hugsa um söguhetjuna sem Mikka mús. Hófust boð í bókina og endaði það með því að maður að nafni Brjánn Jónsson hreppti hnossið. Og héldu nú flestir teiknimyndasögunördar að ekki væri meiri tíðinda að vænta af Búra bragðaref.
„Mér þykir þetta svo óskaplega fallegt og vel gert af honum“
En seljandi bókarinnar hafði birt mynd af titilsíðunni og þar mátti lesa eftirfarandi áletrun: „Hólmavík. Til Erlu. Frá Rósu. 3. júní 1941.“ Þetta vakti athygli glöggra Strandamanna sem deildu myndinni inn á síðu Strandamanna og vöktu athygli á að þarna væri komin bók sem merkt væri Hólmavík. Þar rak Guðmundur nokkur Björgvinsson augun í bókina og þekkti þar nafn ömmu sinnar, Rósu. Og þar með fór boltinn að rúlla.
Guðmundur hafði þá samband við frænku sína, Hafdísi Erlu Bogadóttur, dóttur Erlu. Hafdís brást þá við og setti inn færslu á síðuna þar sem bókin hafði verið boðin upp og lýsti því hvernig það hefði komið til að móðir hennar tapaði bókinni sinni. Hafdís endaði færslu sína svo: „Mamma á því ósköp fátt frá því að hún var barn. Mamma er í dag 81 árs. Mér þætti mjög vænt um ef þið vilduð vera svo góðir að leyfa mér að eignast þessa bók til að gefa mömmu. Hún er ekki bara bók um Mikka mús. Hún er minning um Rósu frænku og það að hafa verið áhyggjulaust barn í faðmi fjallanna í dalnum hennar, fjallanna sem þó voru svo ógurleg að flóð úr þeim varð til þess að hún missti þá sem henni voru kærastir.“
Ekki annað hægt en að hrífast af sögunni
Stundin ræddi við Hafdísi sem upplýsti að Brjánn, sem eignast hafði bókina, hafi orðið snortinn af sögu Erlu, móður hennar. „Ég sendi honum Brjáni skilaboð en við náðum ekki saman alveg strax. Við töluðum síðan saman í síma og Brjánn sagði mér að auðvitað fengi ég bókina, hún ætti heima hjá henni mömmu minni. Ég spurði hann þá: „Hvað viltu fá fyrir bókina?“ Hann svaraði: „Ekkert, hún er gjöf frá mér til mömmu þinnar.“ Mér þykir þetta svo óskaplega fallegt og vel gert af honum,“ segir Hafdís.
Brjánn segir í samtali við Stundina að hann hafi safnað öllum Andrésar Andar-blöðunum sem komið hafa út á íslensku og þess vegna hafi bókin um Búra sannarlega vakið athygli hans, sem fyrsta útgáfa af Mikka mús hér á landi. Hann hafi raunar verið á höttunum eftir eintaki af henni um nokkurt skeið. „Það er hins vegar ekkert annað hægt en að hrífast af þessari sögu og auðvitað á bókin hvergi annars staðar heima en hjá gömlu konunni. Ég lít svo á að bókin hafi ratað heim. En ég játa það alveg að ég sé pínulítið eftir henni.“
Hafdís telur allar líkur á að bókin um Búra hafi verið meðal þeirra muna fjölskyldunnar í Goðdal sem boðnir voru upp á uppboði eftir flóðið. Í það minnsta sé Erla, móðir hennar, viss um að bókina hafði hún ekki með sér þegar hún var í farskólanum í Asparvík. Bókin hafi því grafist í flóðinu og síðan komist í hendur annarra. Sá sem bauð bókina til sölu á netinu hafði eignast hana úr dánarbúi og því fátt vitað um hvað á daga bókarinnar hafi drifið undanfarin sjötíu ár. „Ég man ekki eftir því að hún mamma eigi margt úr sinni æsku en mörgum árum seinna eignaðist hún könnu að gjöf frá bróður hennar ömmu. Það var kannan sem afi hafði haldið á þegar snjóflóðið féll. Kannan bjargaði afa, hann var með hana í fanginu og bræddi í henni snjó til drykkjar meðan hann lá þarna undir snjófarginu.“
„Auðvitað á bókin hvergi annars staðar heima en hjá gömlu konunni“
Lífið leitar jafnvægis
Bókina fékk Hafdís svo í hendurnar frá Brjáni á dögunum og gerði sér ferð austur á Egilsstaði til að færa móður sinni hana. Hún segir að móðir sín hafi orðið glöð og þótt notalegt að fá bókina í hendurnar en viðurkenndi að hún myndi kannski ekki mikið eftir bókinni úr æsku sinni. „Ég held að það hafi ansi mikið horfið af minningum mömmu frá þessum árum. Þetta var auðvitað þungbært og mikið áfall. En mamma kvartaði aldrei, hún er töffari og hefur alltaf verið. Þess vegna þykir mér svo vænt um að geta glatt hana með þessu.“
Hafdís segir að saga bókarinnar um Búra bragðaref sýni hvað tilviljanir séu merkilegar og kannski líka hvernig lífið hefur tilhneigingu til að leita í jafnvægi. „Bókin hefði svo auðveldlega getað farið framhjá okkur fjölskyldunni. Tilviljanir eru svo merkilegar. Mér finnst dásamlegt hvernig þetta raðast upp, að bókin skuli koma þarna í leitirnar, að Brjánn skuli sýna svona mikla gæsku og að hún mamma skuli, eftir sjötíu ár, fá í hendurnar eitthvað sem minnir hana á þann tíma þegar lífið var gott og fagurt á æskuslóðunum í Goðdal. Það er eitthvað afskaplega notalegt við þetta. Nú er bókin komin heim og ég ætla að tryggja að hún verði til á hverju heimili afkomenda mömmu með því að láta fjölfalda hana. Það verður jólagjöfin í ár.“
Athugasemdir