„Þetta eru 100 millj­arð­ar, spít­al­inn og Sunda­braut­in,“ sagði Geir H. Haarde, þáverandi forsætisráðherra, við Davíð Oddsson, þá seðlabankastjóra, þegar þeir ákváðu að lána 100 milljarða króna til Kaupþings á degi íslenska bankahrunsins, vitandi að peningarnir fengjust að öllum líkindum ekki til baka. 

Símtal þeirra tveggja daginn sem neyðarlög voru sett vegna bankahrunsins 6. október 2008, sem hljóðritað var í seðlabankanum, hefur loksins verið birt. Það er Morgunblaðið, sem Davíð ritstýrir, sem birtir símtalið, og er fullyrt í grein blaðsins að Davíð hafi ekki vitað af upptökunni. Símtalið hefur verið umtalað allt frá hruni, þar sem talið var að það gæti veitt innsýn í atburði og ákvarðanaferla í efnahagshruninu. Telja má að íslenska ríkið hafi á endanum tapað 35 milljörðum króna á ákvörðuninni sem tekin var í símtalinu.

Í símtalinu kemur fram að allir bankarnir séu að fara á hausinn og að Kaupþing þurfi lán til að lifa af í nokkra daga. „Já, en þá er að við erum ekki með pen­ing í þetta,“ segir Davíð Oddsson. „Við erum að fara alveg niður að rass­gati og við ætlum meira að segja að draga á Dan­ina sem ég tal­aði við í gær og sagði að við myndum ekki gera.“

Þá boðar Davíð að veð verði gegn láninu í FIH-bankanum í Danmörku. „Því þá við megum ekki, sko, við megum ekki setja íslenska ríkið á galeið­una,“ segir hann.

„Nei, nei þetta eru 100 millj­arð­ar, spít­al­inn og Sunda­braut­in,“ tekur Geir undir.

Lán án fyrirsjáanlegrar endurgreiðslu

Íslensk yfirvöld lánuðu Kaupþingi 100 milljarða króna, vitandi að lánið fengist að öllum líkindum endugreitt. Samtalið hefst að frumkvæði Davíðs sem vill koma á framfæri hversu gagnlítið það er að veita lánið: „Sæll það sem ég ætl­aði að segja þér, sko, sko, við út af fyrir sig getum í dag skrapað saman 500 millj­ónir evra en nátt­úr­lega, en erum þá komnir inn að beini og þá gætum við hjálpað Kaup­þingi í ein­hverja fjóra fimm daga en þá getum við ekki hjálpað Lands­bank­anum líka, sko,“ segir Davíð. Geir tekur undir það og segir „nei“.

„Ég býst við því að við fáum ekki þessa pen­inga til baka.“

„Þú ert að tala um það að við eigum frekar að reyna að hjálpa Kaup­þingi,“ áréttar Davíð. „Ég býst við því að við fáum ekki þessa pen­inga til baka. Þeir segja að þeir muni borga okkur eftir fjóra fimm daga en ég held að það séu ósann­indi eða við skulum segja ósk­hyggja.“

FIH-bankinn líka í vanda

Í símtalinu kemur fram af hálfu Davíðs að gegn láninu til Kaupings sé fari seðlabankinn fram á veð í FIH-bankanum í Danmörku. Eftir efnahagshrunið tók seðlabankinn við eign á FIH-bankanum. Síðar kom í ljós að sá banki var í verulegum vandræðum og þurfti danska ríkið að bjarga honum. Árið 2010 var greint frá því að bakinn hefði verið seldur, og var látið í það skína að íslenska ríkið hefði í raun komið út úr viðskiptunum með hagnaði. Þá kom fram að seðlabankinn fengi greitt að fullu, en síðar varð ljóst að bankinn fékk aðeins staðgreiddan rúman helming upphæðarinnar, um 39 milljarða króna. Í Morgunblaðinu, sem ritstýrt er af fyrrverandi seðlabankastjóra, og Viðskiptablaðinu, var fullyrt að seðlabankinn hafi verið svikinn í sviðkiptunum og að hann hefði átt að fá 100 milljarða króna.

Áður hafði Glitnir, með Þorstein Má Baldvinsson í stjórnarformennsku, farið fram á hjálp á fundi með Davíð Oddssyni í Seðlabankanum 25. september en fengið synjun frá Davíð. Eftir fundinn seldu margir lykilstarfsmenn Glitnis, og fleiri tengdir aðilar, meðal annars núverandi forsætisráðherra og fjölskyldumeðlimir hans, bréf sín í peningamarkaðssjóðnum Sjóði 9 fyrir miklar fjárhæðir. 

Segist hafa leyft bönkunum að falla

Áður, í samtali við AFP fréttastofuna árið 2011 í tengslum við málsvörn sína fyrir Landsdómi, hefur Geir greint frá því að hann hafi tekið „rétta ákvörðun“ í málefnum bankanna með því að „leyfa þeim að falla“. Í símtalinu kemur hins vegar fram að íslensk yfirvöld hafa ekki möguleika á að fá meira fé til að lána bönkunum. „Við urðum að leyfa þeim að falla. Þeir urðu gjaldþrota. Og það kemur í ljós að þetta var það rétta,“ sagði Geir. Þá sagði hann: „Við björguðum landinu frá því að verða gjaldþrota.“

„Við urðum að leyfa þeim að falla.“ 

Daginn eftir ræðu Geirs og setningu neyðarlaganna sendi Seðlabankinn frá sér yfirlýsingu að frumkvæði Davíðs Oddssonar. Þar kom fram að bankinn hefði fengið vilyrði um 620 milljarða króna lán frá Rússlandi, til að takast á við vandræði bankanna. „Sendiherra Rússlands á Íslandi, Victor I. Tatarintsev, tilkynnti formanni bankastjórnar Seðlabankans í morgun að staðfest hefði verið að Rússland myndi veita Íslandi lánafyrirgreiðslu að upphæð 4 milljarðar evra ... Putin forsætisráðherra Rússlands hefur staðfest þessa ákvörðun,“ sagði í tilkynningu Seðlabankans. Ekkert varð af láninu. Fljótlega kom fram að yfirlýsingin hafði verið send í bráðræði, áður en málið hefði verið til lykta leitt.

Seðlabankinn gagnrýndur fyrir lán

Seðlabankinn varð tæknilega gjaldþrota eftir hrun. Í skýrslu Ríkisendurskoðunar árið 2009 var bankinn harðlega gagnrýndur fyrir svokölluð „ástarbréf“, lán Seðlabankans með litlum veðum upp á 345 milljarða króna til smærri fjármálafyrirtækja, sem runnu til bankanna. „Fyrir liggur að hinir föllnu bankar öfluðu sér lausafjár með lánum frá minni fjármálafyrirtækjum sem aftur fengu lán frá Seðlabankanum gegn ótryggum veðum. Spyrja má hvers vegna Seðlabankinn brást ekki fyrr við þessum „leik“ bankanna og herti kröfur um veð gegn lánum til minni fjármálafyrirtækja. Að mati Ríkisendurskoðunar hefði þetta getað dregið úr því tjóni sem ríkissjóður og Seðlabankinn sátu uppi með eftir fall bankanna,“ sagði í skýrslunni.

Símtal Davíðs Oddssonar og Geirs Haarde*

* Eins og það birtist í Morgunblaðinu, sem ritstýrt er af öðrum þátttakanda símtalsins

Davíð Odds­son seðla­banka­stjóri: Halló.

Rit­ari Geirs H. Haarde for­sæt­is­ráð­herra: Gjörðu svo vel.

Dav­íð: Halló.

Geir: Sæll vertu.

Dav­íð: Sæll það sem ég ætl­aði að segja þér, sko, sko, við út af fyrir sig getum í dag skrapað saman 500 millj­ónir evra en nátt­úr­lega, en erum þá komnir inn að beini og þá gætum við hjálpað Kaup­þingi í ein­hverja fjóra fimm daga en þá getum við ekki hjálpað Lands­bank­anum líka, sko.

Geir: Nei.

Dav­íð: Þú ert að tala um það að við eigum frekar að reyna að hjálpa Kaup­þingi.

Geir: Það slær mig þannig sko og mér fannst þeir vera líka á þeirri línu í gær­kvöldi alla­vega þessir Morgan menn.

Dav­íð: Ég býst við því að við fáum ekki þessa pen­inga til baka. Þeir segja að þeir muni borga okkur eftir fjóra fimm daga en ég held að það séu ósann­indi eða við skulum segja ósk­hyggja.

Geir: En eru þeir ekki með ein­hver veð?

Dav­íð: Við myndum aldrei lána það og við ætlum að bjóða þetta gegn 100% veði í FIH banka.

Geir: Já.

Dav­íð: Og þá verðum við að vita að sá banki sé veð­banda­laus.

Geir: Já.

Dav­íð: Því þá við megum ekki, sko, við megum ekki setja íslenska ríkið á galeið­una.

Geir: Nei, nei þetta eru 100 millj­arð­ar, spít­al­inn og Sunda­braut­in.

Dav­íð: Já, já ert þú ekki sam­mála því að við verðum að gera ýtr­ustu kröf­ur?

Geir: Jú, jú.

Dav­íð: Já.

Geir: Ég held að þeir muni leggja mikið á sig til að reyna samt að að upp­fylla þær, sko.

Dav­íð: Já, já, já, já það er bara eina hættan er sú að þeir séu búnir að veð­setja bréfin og þá geta þeir ekki gert þetta, sko.

Geir: Já, já og hvað myndum við koma með í stað­inn?

Dav­íð: Ja, það veit ég ekki, þá verðum við bara að horfa á það en það, við erum bara að tala um ýtr­ustu veð, erum að fara með okkur inn að beini þannig að við verðum að vera algjör­lega örugg­ir.

Geir: En er Lands­bank­inn ekki með neitt slíkt sem hann geti látið okkur hafa?

Dav­íð: Já, en þá er að við erum ekki með pen­ing í þetta. Við erum að fara alveg niður að rass­gati og við ætlum meira að segja að draga á Dan­ina sem ég tal­aði við í gær og sagði að við myndum ekki gera.

Geir: Já.

Dav­íð: En við erum búnir að tala við banka­stjór­ana þar og þeir eru að íhuga að fara yfir þetta.

Geir: Um.

Dav­íð: Það tekur tvo til þrjá daga að kom­ast í gegn.

Geir: Já.

Dav­íð: En við myndum skrapa, Kaup­þing þarf þetta í dag til að fara ekki á haus­inn.

Geir: Já, en það er spurn­ing með þá, fer þá Lands­bank­inn í dag?

Dav­íð: Já, þá myndi hann fara í dag á haus­inn vænt­an­lega.

Geir: Og Glitnir á morg­un?

Dav­íð: Og Glitnir á morg­un.

Geir: Já.

Dav­íð: Lands­bank­anum verður vænt­an­lega lokað í dag bara.

Geir: Já.

Dav­íð: Við vitum ekki, reyndar vitum við ekki hvort það er árás á Kaup­þing Edge. Við gerum ráð fyrir því þeir hafa ekki sagt okkur það enn­þá.

Geir: Er það á Ices­a­ve?

Dav­íð: Það eru farnar 380 millj­ónir út af Ices­ave punda og það eru bara 80 millj­arð­ar.

Geir: Þeir ráða aldrei við það, sko.

Dav­íð: Nei, þeir ráða aldrei við neitt af því, sko, en þetta er það besta leiðin ef við getum afskrifað allar skuldir þjóð­ar­innar þó að það muni valda vand­ræðum í Evr­ópu þá en þeir bara hjálp­uðu okkur ekki neitt þannig að það er ha...

Geir: Já, já.

Dav­íð: Þannig að þetta er nú...

Geir: Heyrðu, ég var að spá í að halda hérna fund klukkan eitt og ætl­aði að biðja þig að koma þangað annað hvort einan eða með þeim sem þú vilt hafa með með öllum for­mönnum stjórn­mála­flokk­anna.

Dav­íð: OK.

Geir: Og Fjár­mála­eft­ir­lit­inu?

Dav­íð: Já.

Geir: Til að fara yfir þetta og...

Dav­íð: En það, getur þú ekki haft það Jónas ekki Jón Sig­urðs­son það er óeðli­legt að...

Geir: Jónas, hann var hjá okkur í morg­un.

Dav­íð: Og hvað ertu að hugsa um að?

Geir: Ég myndi vilja að það yrði farið í fyrsta lagi yfir frum­varpið án þess kannski að afhenda þeim það en...

Dav­íð: En hvað mega menn vera ein­lægir?

Geir: Ég er búinn að vera mjög ein­lægur við þá.

„Ég er búinn að vera mjög ein­lægur við þá.“

Dav­íð: Já.

Geir: Ég er eig­in­lega búinn að segja þeim þetta allt.

Dav­íð: OK.

Geir: Ég segi bara að við erum bara hérna að tala hérna saman í fyllstu ein­lægni um alvar­leg­ustu vanda­mál sem upp hafa komið í þjóð­fé­lag­inu og ég treysti ykkur til að fara ekki með það.

Dav­íð: Já, já.

Geir: Og það hafa þeir virt held ég enn­þá.

Dav­íð: Ja, þeir hafa sagt ein­hverjum af örugg­lega en það er bara, þú getur aldrei haldið lok­inu.

Geir: Nei.

Dav­íð: Fast­ara en þetta á.

Geir: Nei, en...

Dav­íð: Klukkan eitt eða hvað?

Geir: Bara hérna hjá mér í rík­is­stjórn­ar­her­berg­inu.

Dav­íð: Hérna niðri í stjórn­ar­ráði?

Geir: Já.

Dav­íð: OK.

Geir: Spurs­málið er svo hérna...

Dav­íð: Ég kem bara einn held ég, það er betra að vera þarna fámennt en fjöl­mennt.

Geir: Já og þá myndum við fara almennt yfir heild­ar­mynd­ina.

Dav­íð: Já.

Geir: Og af hverju þessi lög eru nauð­syn­leg.

Dav­íð: Já, já.

Geir: Og svo er ég að plana það þannig að lögin verði orðin að lögum um sjöleyt­ið, mælt fyrir þeim klukkan fjög­ur, þing­flokks­fundir klukkan þrjú og það ætti að skapa okkur rými til þess að...

Dav­íð: Mælt fyrir þeim klukkan fjög­ur?

Geir: Já.

Dav­íð: OK.

Geir: Já, er það ekki rétti tím­inn?

Dav­íð: Jú, jú, jú, jú, jú, jú.

Geir: Ég er búinn að und­ir­búa það að þetta geti fengið hraða afgreiðslu og þeir ...

Dav­íð: Já, já.

Geir: Hafa haft góð orð um það.

Dav­íð: Fínt er.

Geir: OK bless, bless.

Dav­íð: Bless.