Í heimi þar sem óvissan fer vaxandi verður enn mikilvægara að styrkja tengslin við okkar nánustu vini og bandamenn. Eitt af því jákvæðasta sem hefur gerst á síðari árum er dýpkun samstarfs Norðurlanda og Eystrasaltsríkjanna á sviði varnarmála, utanríkis- og öryggismála. Í dag eru þessi ríki kjarninn á norðurvæng bæði NATO og Evrópusambandsins og eru sífellt að styrkja stöðu sína sem áhrifamikill máttur sem önnur ríki leita samvinnu við.

Eftir að Eistland, Lettland og Litáen losuðu sig undan hernámi Sovétríkjanna, sneru þau sér strax í vestur og norður. Fyrir tuttugu árum, árið 2004, urðu þau aðilar að bæði NATO og Evrópusambandinu. Öll þrjú hafa síðan þróast í virka og þátttökusama meðlimi beggja samtaka.

Hið hefðbundna norræna samstarf fimm ríkja var því útvíkkað með nýju samstarfsformi  norrænu-Eystrasaltsríkjunum átta – NB8-ríkin. Á fyrstu árum samstarfsins skapaðist vettvangur fyrir skoðanaskipti og samhæfingu utanríkisstefnu. Dýpri samvinna á sviði öryggismála þótti ekki eðlileg svo lengi sem Finnland og Svíþjóð voru utan hernaðarbandalaga.

Þessu breytti innganga beggja ríkjanna í NATO, Finnlands árið 2023 og Svíþjóðar árið 2024. Með aðild þeirra að bandalaginu opnuðust ný tækifæri. Þar sem öll átta ríkin eru annaðhvort í ESB eða EES, eru nú engar ytri hömlur lengur á samstarfinu.

Samfelld landheild bandalagsríkja

Í varnarmálum og öryggisstefnu skiptir landafræði enn miklu máli. Í dag myndum við samfellda landheild bandalagsríkja frá Barentshafi í norðri til Eystrasalts í suðri, við landamæri Rússlands og Hvíta-Rússlands í austri. Það er vart hægt að leggja of mikla áherslu á hve mikilvægt þetta er. Fyrst og fremst fyrir Svíþjóð og Finnland, auðvitað, sem nú tilheyra bandalagi. En þetta skiptir einnig miklu máli fyrir okkur hin. Noregur stóð áður eitt sem „vængríki“ í norðri, með landamæri að Rússlandi og að hafi. Nú, í fyrsta sinn síðan við gengum í NATO, eigum við landamæri að tveimur öðrum NATO-ríkjum með verulegan hernaðarmátt. Þetta gefur okkur nýja dýpt við stefnumótun og breytir miklu varðandi eigin varnaráætlanir. Nýjar tengingar milli austurs og vesturs innan Norðurlanda skapa tækifæri þar sem við í Noregi höfum hingað til hugsað að mestu í norður-suður ási.

Stjórnmálaleg landafræði Eystrasaltsins hefur gjörbreyst síðan 1989. Fram að því voru Sovétríkin ríkjandi í austri, Varsjárbandalagslöndin Pólland og Austur-Þýskaland réðu suðurströndinni, en hlutlaus ríki, Svíþjóð og Finnland, mynduðu nyrstu hliðina. Aðeins danska Bornholm, austurhluti Sjálands og brot af Vestur-Þýskalandi tryggðu NATO aðgang að Eystrasalti. Í dag er staðan þveröfug: nú umlykja NATO-ríki Eystrasaltið á öllum hliðum, fyrir utan innganginn að Sankti-Pétursborg og hólmlenduna Kaliningrad, sem liggur milli Litáens og Póllands.

Af þeim siglingaleiðum sem Rússland hefur til vesturs eru tvær á okkar svæði: Barentshaf og Eystrasalt. Sú þriðja, frá Svartahafi, krefst siglingar í gegnum Bosporussund – tyrkneskt NATO-yfirráðasvæði. Þegar geopólitísk átök ráða nú á ný för, skiptir þetta sköpum. Norðurlönd og Eystrasaltsríki fá með því aukið hernaðarlegt vægi innan NATO. Þá er það einnig á okkar svæði og í okkar höfum sem við mætum mörgum af þeim nýju, blönduðu ógnunum, til dæmis gegn neðansjávarinnviðum. Tengingin milli Barentshafsins og Eystrasaltsríkjanna er því sérstaklega mikilvæg. Fyrir okkur, sem sögulega höfum snúið augum til norðurs og vesturs, verða austur og suður nú meira viðeigandi. Á sama tíma eru vinir okkar kringum Eystrasaltið farnir að taka meira tillit til öryggisstefnu í norðri, á heimskautasvæðinu og við Kólaskaga.

Lærum hvert af öðru

Djúp samvinna á sviði öryggismála og náin pólitísk tengsl þýða að við lærum hvert af öðru. Samstarfið hefur bæði gert Eystrasaltslöndin að vissu leyti „norrænni“ í hugsun sinni, en við í „gömlu“ Norðurlöndunum höfum á móti hagnast á því að verða „meira baltnesk “ – og þar með raunsærri í nálgun okkar á öryggismál. Þetta er heilbrigð þróun fyrir báða aðila.

Hve náið samstarfið er – og hversu mikinn áhuga aðliggjandi ríki hafa sýnt því – má sjá á fjölda funda NB8-ríkjanna þessa dagana. Í lok apríl hittust utanríkisráðherrar Norðurlanda og Eystrasaltsríkjanna á Bornholm ásamt Weimar-hópnum – það er Póllandi, Þýskalandi og Frakklandi. Í síðustu viku komu svo ríkisstjórnir JEF-samstarfsins (Joint Expeditionary Force) saman í Ósló. Svo eru það NB8 ásamt Bretlandi og Hollandi. Síðar í þessari viku verður svo fundur utanríkisráðherra í Eystrasaltsráðinu í Eistlandi. Þar hittast sömu átta ríkin ásamt Póllandi og Þýskalandi til að ræða framtíð þess vettvangs í ljósi nýrra krafna samtímans.

Samstarfið er hagnýtt og markvisst. Því er beint að öryggi samfélaga, neyðarviðbúnaði, seiglu gegn áróðri og fjölþátta ógnum, stuðningi við Úkraínu, viðbrögðum við Rússlandi og svokölluðum skuggaflota þeirra, auk mála á norðurslóðum.

Við stöndum sterkari saman. Og stundum verður samheldnin enn meiri þegar siglt er um grynnslótt eða ólgandi haf. Bræðratengsl verða til í krísum. Norrænt-eystrasaltskt samstarf hefur því orðið okkur innblástur – og aukið öryggi til framtíðar.