Ég, sem móðir manns með fíknisjúkdóm, sem hef staðið í baráttu við kerfið og staðið nákvæmlega í þessum sporum með minn son, sem átti að missa húsnæðið og standa eftir heimilislaus – get ekki lengur þagað.

Í vikunni var Sigurbjörg Jónsdóttir borin út úr félagslegu húsnæði sínu í Reykjavík. Hún hafði ekki greitt leigu í þrjá mánuði, en hún hafði ítrekað óskað eftir flutningi, eftir að hafa orðið fyrir ofbeldi og skemmdarverkum í stigagangi sínum.

Það þarf að leita lausna í stað útburðar.

Í stað þess að fá lausn fékk hún útburð með tveggja daga fyrirvara og sat eftir ein á gangstéttinni með eigur sínar í plastpokum. Þetta er ekki bara saga einnar konu – þetta er spegilmynd kerfis sem oftar en ekki bregst þeim sem mest þurfa á því að halda.

Við sem samfélag þurfum að spyrja okkur:

Hvernig getur það gerst að kona sem hefur orðið fyrir ofbeldi í eigin húsnæði og er háð almannatryggingum fái ekki vernd? Hvernig getur tveggja daga fyrirvari verið talinn nægur til að svipta hana öryggi og skjól?

„Þetta er birtingarmynd kerfis sem oft virkar of hægt, of harðneskjulega og of kerfisbundið“

Það sem verra er: Þetta er ekki einstakt atvik.
Þetta er birtingarmynd kerfis sem oft virkar of hægt, of harðneskjulega og of kerfisbundið gegn þeim sem þurfa mest á hjálp að halda. 

Lausn sem ætti að vera sjálfsögð:
Það ætti að vera einfalt og öruggt að tryggja að leigugreiðslur fari beint frá Tryggingastofnun (TR) til Félagsbústaða fyrir þá sem búa í félagslegu húsnæði og treysta á bætur. Þetta myndi koma í veg fyrir vanskil og tryggja að fólk í viðkvæmri stöðu lendi ekki á götunni vegna flókins kerfis.

Á Íslandi er hægt að sækja um húsnæðisbætur og sérstakan húsnæðisstuðning sem eru greiddir beint til leigusala og dregnir frá leigu. Þetta ferli krefst þó virkrar þátttöku leigjanda og getur reynst flókið fyrir þá sem glíma við félagslegar eða andlegar áskoranir.  Það er því afar mikilvægt að kerfið bjóði upp á einfaldari og sjálfvirkari leið fyrir viðkvæma hópa, til dæmis með sérstakri klausu í samningi eða samþykkt við upphaf leigu, þar sem viðkomandi bótakerfi greiðir leiguna beint til leigusala.

Norðurlönd – lausnir með lengri fresti og samningaleið

Þótt grunnkerfið á Norðurlöndunum sé svipað því sem tíðkast á Íslandi – að húsnæðisbætur og stuðningur séu veittir beint til leigusala við ákveðnar aðstæður – þá er umtalsverður munur á framkvæmdinni.

Í löndum eins og Noregi, Danmörku og Svíþjóð: 

• Er algengt að leigjandi fái mun lengri frest áður en gripið er til aðgerða vegna vanskila. 

• Eru félagslegar þjónustur virkar í því að bjóða samningaleið, aðlögun greiðslna eða tímabundna niðurfellingu. 

• Er meira svigrúm til að virkja aðstoð áður en einstaklingur missir húsnæði.

Í þessum löndum er lögð meiri áhersla á samráð og sveigjanleika  áður en gripið er til útburðar – í anda félagslegs réttlætis og velferðar.

Kerfi sem veita raunverulegt skjól

Kerfi sem greiða leiguna beint og veita raunverulegt skjól:

1. Írland – Housing Assistance Payment (HAP) 

• Ríkið greiðir alla leiguna beint til leigusala. 

• Leigjandinn greiðir lítið framlag til sveitarfélagsins. 

• Kerfið er sjálfvirkt og hannað til að tryggja stöðugleika.

2. Bretland – Universal Credit (Housing Element) 

• Ef leigjandi er viðkvæmri stöðu ( td örorka, geðraskanir ofl.) er leigan greidd beint til leigusala. 

• Ferlið heitir Managed Payment to Landlord og krefst ekki mikillar þátttöku frá einstaklingnum sjálfum.

3. Noregur – Bostøtte + félagslegar greiðslur 

• Í félagslegu húsnæði, ef tekjur eru lágar, getur öll leigan verið greidd úr opinberum sjóðum. 

• Greiðslur fara þá beint til leigusala án milligöngu.

Við getum og eigum að gera slíkt hið sama. Slík kerfi tryggja húsnæðisöryggi, létta verulega á félagslega kerfinu og neyðarskýlum og dregur úr streitu og vanlíðan bæði viðkomandi og fjölskyldu hans

Kerfið á ekki að verða fólki að falli. Það á að vernda og veita öryggi.

Við skuldum Sigurbjörgu – og þeim sem eftir fylgja – að bregðast við og breyta kerfinu fólkinu í hag.

Við verðum að gera betur, áður en fleiri lenda í sömu aðstæðum og Sigurbjörg, en því miður alltof margir hafa lent í.

Og síðast en ekki síst ...
Það þarf að fjarlægja fólk úr sameiginlegu húsnæði sem áreitir og skaðar nágranna sína – eins og í tilviki Sigurbjargar, þar sem nágranni hennar beitti íbúa í stigaganginum skemmdarverkum, þjófnaði og ofbeldi.

Slíkt fólk þarf úrræði – öruggt, faglegt og mannúðlegt úrræði sem ver bæði það og aðra.

En þessi úrræði eru oftast ekki til staðar. Þau vantar. Því þeim hefur aldrei verið forgangsraðað – af því að kerfið forgangsraðar kostnaði, ekki mannúð en þessu er hægt að breyta ef viljinn er fyrir hendi og mannúðin er sett ofar kostnaði!


Því situr fólk eins og Sigurbjörg eftir varnarlaus– í landi sem segist byggja á velferð en hefur ekki úrræði þegar mest á reynir.

Við skulum ekki þegja yfir þessu lengur.
Við verðum að gera betur!