Þessi grein birtist fyrir rúmlega 12 mánuðum.

Austurvöllur fyrir 75 árum: Landráð eða óður kommúnistaskríll!

Í dag eru rétt 75 ár síð­an inn­ganga Ís­lands í NATO var sam­þykkt á Al­þingi og mikl­ar óeirð­ir urðu á Aust­ur­velli. Sitt sýnd­ist hverj­um um það sem þar gerð­ist.

Austurvöllur fyrir 75 árum: Landráð eða óður kommúnistaskríll!
Forsíða Þjóðviljans 1. apríl 1949: Lengi eftir óeirðirnar á Austurvelli deildu blöðin um hvað gerst hafði.

Í dag, 30. mars, eru rétt 70 ár síðan Alþingi Íslendinga samþykkti að Ísland skyldi verða eitt af stofnríkjum hernaðarbandalags vestrænna ríkja, NATO, sem þá var verið að stofna undir forystu Bandaríkjanna. Bandalagið var svar við ótta sem gripið hafði um sig við hinn Rauða her Sovétríkjanna. Hann stóð grár fyrir járnum í miðri Evrópu og Sovétmenn höfðu á síðustu misserum verið að tryggja leppum sínum völdin í ríkjum Mið- og Austur-Evrópu.

Hin fyrirhugaða innganga Íslands í NATO var gríðarlega umdeild í landinu. Aðeins voru fimm ár síðan Ísland varð endanlega sjálfstætt ríki og hugmyndin hafði verið sú að það yrði hlutlaust í erjum stórvelda. Spurningin var nú sú hvort það væri raunhæft í heimi sem einkenndist æ meir af togstreitu stórveldanna tveggja, Sovétríkjanna og Bandaríkjanna.

Forystumenn þeirra þriggja flokka sem sátu þá í ríkisstjórn voru allir eindregnir stuðningsmenn aðildar Íslands að NATO en það voru Sjálfstæðisflokkur, Alþýðuflokkur og Framsóknarflokkur. Það var því enginn vafi á að aðildin yrði samþykkt með yfirburðum þegar hún kom til atkvæða við fyrri umræðu 29. mars og svo aðra umræðu daginn eftir.

Helst mátti reikna með að einhverjir þingmenn Alþýðuflokksins hlypust undan merkjum flokksforystunnar og greiddu atkvæði á móti.

Sósíalistaflokkurinn var eini stjórnarandstöðuflokkurinn og hann var heill og eldheitur á móti NATO-aðildinni. Flokksmenn sögðust fyrir alla muna vilja halda í hlutleysið en andstæðingar þeirra sökuðu þá um að ganga fyrst og fremst erinda Sovétríkjanna, sem vitaskuld voru andsnúin þessu hernaðarbandalagi. Og vissulega studdu íslenskir kommúnistar þá Moskvulínuna af miklum dugnaði hvert sem hún lá.

Þriðjudaginn 29. mars aðild Íslands samþykkt við fyrri umræðu.

Þjóðviljinn málgagn kommúnista tók þeirri niðurstöðu ekki vel. Morguninn eftir var forsíða blaðsins svona:

Acheson sá sem þarna er nefndur var þá utanríkisráðherra Bandaríkjanna.

Þrátt fyrir að skoðanir um málið væru mjög skiptar innan Alþýðuflokksins varð þess lítt eða ekki vart á síðum Alþýðublaðsins sem studdi flokksforystuna og NATO-aðildina dyggilega.

Morgunblaðið sagði frá atkvæðagreiðslunni og „skrílslátum og málþófi“ kommúnista. Mótmæli höfðu verið við Alþingis og einhver dæmi voru að grjóti væri kastað og örfáar rúður brotnar. Þá þegar hafði spurst út að andstæðingar aðildar hvettu fólk til að mæta á Austurvöll miðvikudaginn 30. mars og mótmæla framferði meirihlutans á Alþingi.

Óhætt er að segja að forsíða Tímans, málgagns Framsóknarflokksins, hafi skorið sig nokkuð frá hinum. Meðal almennra Framsóknarmanna var áreiðanlega heilmikil andstaða við NATO-aðildina, þótt forystan styddi málið, og ritstjórn Tímans reyndi því greinilega að gera sem minnst úr málinu:

Þegar leið að hádegi 30. mars kom Vísir út og fór mikinn um „skrílslætin“. Blaðið hafði meira að segja frétt af „skrílslátum“ Einars Olgeirssonar eins af leiðtogum kommnúnista á þingfundi þá um morguninn.

Ekki þarf að orðlengja að NATO-aðildin var samþykkt með öllum atkvæðum ríkisstjórnarflokkanna, nema hvað þrír þingmenn Alþýðuflokksins voru á móti. Og á Austurvelli áttu sér stað mestu óeirðir sem þá voru dæmi um í íslenskri nútímasögu. Og enn í dag kenna hvorir aðilar — andstæðingar og stuðningsmenn NATO-aðildar — hinum um óeirðirnar.

Tíminn var aftur frekar hlédrægur í framsetningu fréttanna:

Blaðamenn Alþýðublaðsins sáu hins „óróaseggi“ og „óspektir“ heldur „óðan kommúnistaskríl“

Vísir teflir auk frétta af „kommúnistaskrílnum“ fram þeirri mikilvægu spurningu hvaðan komu eggin sem „skríllinn“ kastaði í Alþingishúsið?

Morgunblaðið hefur, auk frétta af hinum vinsæla „skríl“ komist að því að þingmenn kommúnista hafi valdið „þjóðarhneyksli“ og greinir frá því á forsíðu sinni:

Eins og við mátti búast er Þjóðviljinn á öðru máli en það er jafnvel meiri þungi í forsíðu blaðsins en blöðum stuðningsmanna NATO-aðildar.

Eitt af málgögnum verkalýðshreyfingarinnar, Verkamaðurinn, gaf í tilefni dagsins út sérstakan fregnmiða þennan dag. Og þar var kveðið fast að orði:

Kjósa
11
Hvernig finnst þér þessi grein? Skráðu þig inn til að kjósa.

Athugasemdir (2)

Skráðu þig inn til að skrifa athugasemd eða kjósa.
  • VSE
    Virgil Scheving Einarsson skrifaði
    Vinnubrögðin sem viðhöfð voru a Austurvelli 30 mars 1949 eru af mörgum talin þaug Svörtustu sem viðhöfð hafa verið i sögu Lyðveldisins þetta heirði eg er eg var um Fermingu. RUV sagði i Kvöldfrettum nu i kvöld 30 mars 2024 að Varalið hafi verið Kallað ut til Aðstoðar Lögregluni i Reykjavik. Kverjir voru i VARALIÐINU ju það voru Ungir Menn ur Sjalfstæðisflokknum þeir fengu Borða um upphandlegg þa mattu þeir vaða ut a Asturvöll eins og Maneigðir Griðungar með Eikarkilfur og Taragas og Lemja Saklaust folk og ausa taragasi a folk. Þessir Aumingjar vissu ekki kver var sekur eða saklaus i Spellverkum a Þinghusinu. Kvaðan kom Taragasið og Eikarkilvunar, ju Sendirað USA fekk nokkurum dögum aður Farm sendan a Keflavikurflugvöll SENDIRADSPOST Flutningabill Flutti i Garðastræti þar var FLOKKURINN með aðsetur. Var þetta Lyðræði Nei langt fra þvi. Þarna var OLAFUR PETURSSUN Kallaður BÖÐULINN I Noregi, hann skipulagði þessa Svörtu Aðför að 10.000 mans sem komu saman a Austurvelli þennan dag. Hann Olafur var að borga Bjarna Ben Lifgjöfina hann fekk hann lausan ur Lifstiðar fangelsi i Noregi 1947. Hotun um að SNORRA stittan i Reykholti i Borgafirði Kæmi ekki inn i Landið.
    Fosetinn neytaði að lata kjosa um Nato aðild. Forsetinn fekk son sinn Gestapo Mann ur lifstið i Danmörku Bjarni Ben Raðherra reddaði þvi. Sveinn Björsson var i sinni Forsetatið ovelkomin i Obenbera heimsokn a Norðurlöndum og i Bretlandi. USA var 1 landið sem bauð hann velkomin Þeim vantaði HERSTÖÐVAR. þangað for hann 1946 með American Overses Arlines fra Keflavik. Sagt var i Blöðum fra embættis tima Sveins Björsonar Að Sendimenn Erlendra Rikja sem satu Matarboð að Bessastöðum 17 juni að er þeir sau Sveinn Björsson Gestapo bregða fyrir þar Hafi þeir risið upp fra Borðum og gengið UT. Eg personulega hef alla tið verið með aðild að NATO. En kvernig að staðið var að inngöngu er eg ekki sattur við. eftir 1950 jokst Nato fylgi. IHALDIÐ hefur aðeins att 1 Forseta a Bessatöum. VONANDI VERÐUR LANT I ÞANN NÆSTA.
    Þær sögur gengu Fjöllum hærra að Bjarni Ben hafi fengið Hemdina fyrir Darradans a Austurvelli og Varanleg meiðsl, a Þingvöllum 1970. Þa var Dynamet Tubum stolnum fra Verktaka raðað a Sumarhusið. Leikmindin ur 79 AF STÖÐINI Þegar Go Go Kanamella var stopp i Kuagerði a Keflavikurvegi. 1959, a Forlata CADILAK með Velarhlifina opna Þegar Taxi kom að. A Þyngvöllum var það BRONKO við Gjanna og Bilstjorin Bograndi i Velini
    Bara LÖGGAN VISSI kvar Raðherra var þessa nott. Kveikjuþraður a Kefli kom alla leyð þangað. A þessum arum var öllum Sakarmalum Kluðrað a Islandi. Taxi Bilstjorinn 1968
    Og Svo Geyrfinsmalið. Sagan um Brunann a Þyngvöllum var lifseig. Gas var það ekki Husið for svo hatt upp i Loftið. Sigursteinn Masson þarf að fara a Stufana. 1 af þessum 3 lifir enn.
    2
  • trausti þórðarson skrifaði
    Árið 1976 kom út bókin 30. mars 1949 eftir Baldur Guðlaugsson og Pál Heiðar Jónsson sem er fróðleg lesning.
    3
Allar athugasemdir eru ábyrgð á þeirra sem þær skrifa. Heimildin áskilur sér rétt til að fjarlægja ærumeiðandi og óviðeigandi athugasemdir. Hægt er að láta vita af athugasemdum með því að smella á Tilkynna.

Mest lesið

Hélt að hún myndi höndla álagið betur
1
ViðtalÍ leikskóla er álag

Hélt að hún myndi höndla álag­ið bet­ur

Að vinna með börn­um er það skemmti­leg­asta sem Gunn­hild­ur Gunn­ars­dótt­ir barna­sál­fræð­ing­ur ger­ir. Þeg­ar hún tók að sér tíma­bund­ið starf á leik­skóla til að tryggja syni sín­um leik­skóla­pláss hélt hún að hún myndi höndla álag­ið en það kom henni á óvart hversu krefj­andi starfs­um­hverf­ið er. „Stund­um þeg­ar ég kom heim eft­ir lang­an dag vildi ég bara að eng­inn tal­aði við mig, ég var svo ótrú­lega þreytt.“
Síðasta hálmstráið að vinna á leikskóla — en dýrmætt
2
FréttirÍ leikskóla er álag

Síð­asta hálmstrá­ið að vinna á leik­skóla — en dýr­mætt

Vil­hjálm­ur Þór Svans­son, lög­fræð­ing­ur og starfs­mað­ur á leik­skól­an­um Nóa­borg, bjóst ekki við að hefja störf á leik­skóla til að koma dótt­ur sinni að á leik­skóla. Hann seg­ir það hollt fyr­ir for­eldra að stíga að­eins út fyr­ir þæg­ind­aramm­ann og dýr­mætt að fylgj­ast með dætr­um sín­um vaxa og dafna í leik­skóla­starf­inu.
Aðalsteinn Kjartansson
6
Leiðari

Aðalsteinn Kjartansson

Að teygja sig of langt

Á sama tíma og ann­ars stað­ar er reynt að verja fjöl­miðla, vill formað­ur stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefnd­ar að þing­menn rann­saki þá. Ekki dug­ir þriggja ára rann­sókn lög­regl­unn­ar sem leiddi ekk­ert ann­að í ljós en það að rétt var haft eft­ir þeim sem lýstu sér sem „skæru­liða­deild“ Sam­herja, þeg­ar það tal­aði frjáls­lega um að ná sér nið­ur á þeim sem ljóstr­aði upp um stór­felld­ar mútu­greiðsl­ur út­gerð­ar­inn­ar.

Mest lesið

Mest lesið í vikunni

Frá endurlífgun á bráðamóttökunni í umönnun leikskólabarna
2
ViðtalÍ leikskóla er álag

Frá end­ur­lífg­un á bráða­mót­tök­unni í umönn­un leik­skóla­barna

Líf Auð­ar Ólafs­dótt­ur hjúkr­un­ar­fræð­ings og fjöl­skyldu tók stakka­skipt­um síð­asta haust þeg­ar hún sagði skil­ið við Bráða­mót­töku Land­spít­al­ans eft­ir átta ára starf og hóf störf á leik­skóla barn­anna sinna til að koma yngra barn­inu inn á leik­skóla. „Ég fór úr því að vera í end­ur­lífg­un einn dag­inn yf­ir í að syngja Kalli litli kóngu­ló hinn dag­inn.“
Foreldrar vinna á leikskóla til að brúa bilið
4
FréttirÍ leikskóla er álag

For­eldr­ar vinna á leik­skóla til að brúa bil­ið

Veru­leiki barna­fjöl­skyldna í Reykja­vík ein­kenn­ist af því að börn eru orð­in alltof göm­ul til að telja ald­ur í mán­uð­um þeg­ar þau loks kom­ast inn á leik­skóla. Ár­um sam­an hef­ur öll­um 12 mán­aða göml­um börn­um ver­ið lof­að leik­skóla­plássi en raun­in er að mán­uði barna sem fá pláss er hægt að telja í tug­um. For­eldr­ar hafa grip­ið til sinna ráða, með­al ann­ars með því að starfa á leik­skóla til að fá for­gang að leik­skóla­plássi.

Mest lesið í mánuðinum

Einn og hálfur tími á bráðamóttöku: Sjálfsskaði, hjartastopp og hnífstunga
6
Á vettvangi

Einn og hálf­ur tími á bráða­mót­töku: Sjálfsskaði, hjarta­stopp og hnífstunga

Eitt orð má aldrei nota á bráða­mót­töku Land­spít­al­ans og það er orð­ið ró­legt. Nán­ast um leið og Jón Ragn­ar Jóns­son bráða­lækn­ir hef­ur orð á að það sé óvenju ró­legt á næt­ur­vakt eina helg­ina dynja áföll­in á. Hann hef­ur rétt kom­ið manni til lífs þeg­ar neyð­ar­bjall­an hring­ir á ný. Síð­an end­ur­tek­ur sama sag­an sig.

Mest lesið í mánuðinum

Nýtt efni

Mest lesið undanfarið ár